Morgunblaðið - 09.07.2016, Qupperneq 23

23
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 9. JÚLÍ 2016
Heyskapur Sláttur gengur víða vel og Margrét Lóa, Kristjana Ársól og Ásgeir Skarphéðinn komu
sér vel fyrir á baggavagninum í Gerðum í Flóahreppi í blíðunni í fyrrakvöld.
Ingveldur
Ég hef haft orð á því áður.
Það tímabil í starfsemi
Hæstaréttar Íslands, sem nú
stendur yfir, verður þegar
fram í sækir talið tímabil
mestu niðurlægingar í sögu
réttarins. Því valda framar
öðru dómar réttarins í saka-
málum, sem höfðuð voru eftir
hrunið mikla, gegn ýmsum
borgurum fyrir að hafa brotið
af sér með refsiverðum hætti
í aðdraganda efnahagsáfall-
anna haustið 2008. Það er eins og dómstóll-
inn hafi tekið sér fyrir hendur að friða al-
menning, sem hefur haft uppi sakir á
hendur mörgum þessara manna og þá
einkum þeim sem falla undir það að vera
taldir „útrásarvíkingar“. Við þessa starf-
semi réttarins hafa sakborningar ekki not-
ið þess réttar sem meginreglur segja að
allir sakaðir menn skuli njóta. Þeir eru
bara dæmdir án frambærilegra forsendna
og þá eftir atvikum til margra ára fangels-
isvistar.
Umboðssvik?
Nú síðast kom fram í fréttum að Mann-
réttindadómstóll Evrópu (MDE) hefði sent
íslenska ríkinu spurningar varðandi með-
ferð dómstólsins á svokölluðu Al-Thani
máli. Þær eru af alvarlegum toga og varða
rétt sakborninganna til að verjast ákær-
unum. Raunar er það svo að aðrar afar
áleitnar spurningar sem varða þessa dóma
hafa ekki verið bornar upp við MDE, þar
sem alvarlegar misfellur í meðferð inn-
lendra dómstóla á málunum varða inn-
lenda lagaframkvæmd og geta ekki fallið
undir brot á Mannréttindasáttmála Evr-
ópu. Þar má kannski einkum nefna með-
ferð Hæstaréttar á svonefndum umboðss-
vikabrotum. Til þess að unnt sé að sakfella
menn fyrir slík brot þarf ýmsum skilyrðum
að vera fullnægt. Meðal annars þurfa brot-
in að hafa verið framin í auðgunarskyni,
það er að segja að markmið þeirra þarf að
hafa verið að auðga brotamann eða aðra á
kostnað þeirrar stofnunar sem viðkomandi
fór með umboð fyrir. Hér hefur fjöldi
manna verið sakfelldur fyrir slíkt, þó að
öllum hafi mátt vera ljóst að tilgangur
þeirra var ekki að auðga sjálfa sig eða aðra
á kostnað bankanna, heldur var miklu
fremur um að ræða tilraunir til að bjarga
þessum stofnunum frá þeim fjárhagslega
skaða sem ekki reyndist umflúinn.
Skoðanir erlendra fræðimanna
Bankar féllu víðar en á Íslandi. Meðal
annars gerðist þetta í nágrannalöndum
okkar eins og í Danmörku. Það er hins
vegar einungis á Íslandi sem svona mál
hafa verið höfðuð. Það er vegna þess að
iðkendur lögfræði í öðrum löndum hafa
gert sér ljóst að hér var ekki
um refsiverðar sakir að ræða.
Meðal annars hafa færustu
fræðimenn þar ytra látið slík-
ar skoðanir í ljós. Vísast hér
til álitsgerða tveggja danskra
fræðimanna um Al-Thani
málið, prófessors dr. jur. Er-
iks Werllauff frá sumrinu
2014 og prófessors í refsirétti
Lars Bo Langsted haustið
2014. Báðar þessar álitsgerðir
hef ég lesið. Niðurstöður
þeirra eru afdráttarlausar.
Hvers vegna gerir dómstóllinn þetta?
Það er ekki bara málið sem kennt er við
Al-Thani sem farið hefur yfir fyrstu hindr-
un við MDE. Þar eru að minnsta kosti
nokkur mál önnur úr þessum flokki sem
komin eru á svipaðan stað og menn bíða
svara frá íslenska ríkinu. Og ég spái því að
fleiri eigi eftir að bætast við. Auðvitað er
ekki á þessu stigi unnt að fullyrða um nið-
urstöður þar ytra. Þær munu koma síðar.
Það er hins vegar enginn vafi á að Hæsti-
réttur Íslands hefur með alvarlegum hætti
brotið á rétti sakborninga í þessum málum.
Og þá vaknar spurningin ágenga: Hvers
vegna gerir dómstóllinn þetta? Er einhver
annar metnaður í gangi en að dæma bara
eftir lögum?
„Þeir eiga ekkert betra skilið“
Það hefur meðal annars vakið athygli að
margir menn fagna þessum dómum. „Þeir
eiga ekkert betra skilið.“ Á bak við slíkar
athugasemdir er greinileg fáviska um þau
skilyrði sem nauðsynlegt er að uppfylla til
þess að unnt sé að sakfella menn fyrir
refsiverða háttsemi og dæma þá til fang-
elsisvistar. Allir Íslendingar ættu að skilja
að dómstólastarfsemin þarf að lúta þeim
kröfum sem gilda í réttarríkjum. Enginn
veit hvenær hann sjálfur þarf að eiga undir
slíku. Það er því mikil skammsýni að fagna
nú þessum ódæmum. Það gera samt jafn-
vel málsmetandi menn og hrósa þá dóm-
stólnum fyrir að „þora“ að kveða upp
svona dóma. Og dómstóllinn virðist láta
stjórnast af þessum lágreistu hvötum. Því
miður.
Eftir Jón Steinar
Gunnlaugsson
» Það er hins vegar ein-
ungis á Íslandi sem svona
mál hafa verið höfðuð. Það er
vegna þess að iðkendur lög-
fræði í þessum löndum hafa
gert sér ljóst að hér var ekki
um refsiverðar sakir að
ræða.
Jón Steinar
Gunnlaugsson
Höfundur er fyrrverandi dómari
við Hæstarétt.
Bara á Íslandi
Aðkoma kirkjunnar
að máli hælisleitenda
í liðinni viku hefur
vakið sterk viðbrögð í
samfélaginu. Að
gefnu tilefni skal tek-
ið fram að aðgerð-
unum í Laugarnes-
kirkju var eingöngu
ætlað að vekja athygli
á stöðu hælisleitenda í
anda kærleika og
mannúðar. Kirkjan
beitir sér og á alltaf að beita sér í
þágu þeirra sem standa höllum fæti.
Það er kristin trú í verki.
Aðgerðunum í Laugarneskirkju
var ekki beint gegn lögreglu, stjórn-
völdum eða öðru samstarfsfólki okk-
ar á nokkurn hátt. Eðlilega eru
skoðanir skiptar um réttmæti þess-
ara aðgerða og hvernig að þeim var
staðið. Þjóðkirkjan hefur bæði fund-
ið fyrir stuðningi og sætt gagnrýni í
fjölmiðlum, samskiptamiðlum, sím-
tölum og tölvupóstum fólks sem bor-
ist hafa Biskupsstofu.
Ýmis sjónarmið og ábendingar
hafa komið fram sem verða kirkj-
unni gagnlegar við frekari stefnu-
mótun í málefnum
hælisleitenda og flótta-
manna. Hið sama má
segja um gagnrýni á þá
stöðu sem þjónar lög-
reglunnar voru settir í
er þeir reyndu að sinna
skylduverkum sínum við
viðkvæmar aðstæður.
Lögregla var upplýst
fyrir fram um hvað til
stæði en undirbúa hefði
mátt aðgerðir betur.
Hvers vegna
þessar aðgerðir?
Kirkjan er vettvangur hjálpar-
starfs og í sóknum landsins er að-
stoð iðulega veitt þeim sem eiga á
brattann að sækja. Bent hefur verið
á að óvenjulegt sé að kirkjunnar fólk
taki svo afgerandi afstöðu með
hælisleitendum. Hvað með aðra
samfélagshópa, öryrkja, aldraða,
einstæða foreldra, þá sem misst hafa
heimili sín? Og þannig mætti áfram
telja. Slíkar ábendingar eru rétt-
mætar en draga þó ekki úr mikil-
vægi þess sjónarmiðs sem kirkjan
vildi koma á framfæri í þessu tilviki.
Fólkið í kirkjunni hlýtur að taka
afstöðu með fólki í neyð. Þannig hög-
um við okkur í samræmi við kær-
leiksboðskap kristinnar trúar.
Okkur ber að standa vörð um rétt-
indi fólks hvar sem það fæðist.
Málefni hælisleitenda varða grund-
vallarspurningar um mannréttindi,
mannúð og óttaleysi um eigið líf.
Kirkjugrið í nágrannalöndum
Kirkjan í nágrannalöndum okkar,
svo sem Noregi, beitir sér í þágu
hælisleitenda á sambærilegan máta
og Laugarneskirkja lét reyna á.
Kirkjan hefur þar skotið skjólshúsi
yfir hælisleitendur á meðan stjórn-
völd afgreiða umsóknir þeirra.
Kirkjunnar fólk, leikir og lærðir,
leggur þar sitt af mörkum í sam-
starfi við yfirvöld til að mæta vanda
þeirra og veita þeim stuðning. Á
meðan fá þessir einstaklingar að
vera í umsjón kirkjunnar og yfirvöld
leggja áherslu á að ljúka máli þeirra
á málefnalegan máta.
Málefni hælisleitenda
og flóttamanna
Málefni hælisleitenda og flótta-
fólks hafa verið á dagskrá hjá ís-
lensku þjóðkirkjunni undanfarin ár.
Prestastefna 2014 ályktaði um mál-
efni hælisleitenda og hvatti biskup
Íslands til að standa fyrir málþingi
þar sem fjallað yrði frekar um þessi
brýnu mál. Þjóðmálanefnd kirkj-
unnar tók að sér að beiðni biskups
að standa fyrir málþinginu og var
efnt til samstarfs um það við Útlend-
ingastofnun, utanríkisráðuneytið og
Rauða kross Íslands. Málþingið fór
fram í Norræna húsinu haustið 2015
undir yfirskriftinni „Hver er náungi
minn?“.
Málþingið skilaði af sér tillögu að
sáttmála sem kirkjuþing 2015 tók
sérstaklega fyrir og lýsti ánægju
sinni með. Kirkjuþingið samþykkti
einnig hvatningu til kirkjunnar í
heild að taka áfram frumkvæði í
samfélagsmálum enda væri það
hlutverk kirkjunnar fólks að hlúa að
samfélags- og mannúðarmálum og
vera rödd kærleika og umburðar-
lyndis.
Sóknir þjóðkirkjunnar voru hvatt-
ar til að láta sig málið varða, m.a.
með því að „hafa eyru og hjörtu opin
fyrir reynslu og líðan þeirra sem
koma hingað frá öðrum löndum og
reyna að fóta sig í nýju landi og að
vera talsmenn þeirra sem hafa ekki
rödd í samfélaginu.“
Laugarneskirkja
Ýmsir söfnuðir hafa látið gott af
sér leiða í þessu sambandi. Málið
hefur því verið á dagskrá í kirkjunni
undanfarin misseri, umræða hefur
átt sér stað innan stofnana hennar
og milli stofnana samfélagsins að
frumkvæði kirkjunnar. Þá má nefna
að Laugarneskirkja, í samstarfi við
prest innflytjenda, hefur sérstak-
lega látið sig varða um málefni
hælisleitenda og flóttamanna og
veitt þeim margvíslega þjónustu.
Skrefið sem stigið var með tákn-
rænum kirkjugriðum í Laugarnes-
kirkju í liðinni viku var því framhald
af þessari vinnu. Markmiðið var
fyrst og fremst að veita hælisleit-
endunum þann stuðning að fá húsa-
skjól og samfélag í erfiðum að-
stæðum sem við þeim blöstu og
vekja athygli á stöðu þeirra í ís-
lensku samfélagi. Vonandi verður sú
athygli og umræða til góðs.
Eftir Agnesi M.
Sigurðardóttur » Fólkið í kirkjunni
hlýtur að taka af-
stöðu með fólki í neyð.
Þannig högum við okkur
í samræmi við kærleiks-
boðskap kristinnar
trúar.
sr. Agnes M.
Sigurðardóttir
Höfundur er biskup Íslands.
Aðgerðirnar í Laugarneskirkju