Náttúrufræðingurinn - 2015, Blaðsíða 33

125
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
Svipað mynstur og hér hefur
verið lýst fæst með því að kortleggja
þá veðurfarsþætti sem ein-
kenna landrænt og hafrænt lofts-
lag. Gildir þá einu hvort kortlögð
eru hámarkshitastig á sumrin,
lágmarkshitastig á vetrum eða hita-
sveifla dægra eða árstíða. Útkoman
verður svipuð, landrænt loftslag
einkennir norðaustanvert landið
(8. mynd) en hafrænt loftslag er
ríkjandi á Suður- og Vesturlandi.
Snjóalög hafa mikil áhrif á
útbreiðslu margra plöntutegunda.
Gildir það bæði um hinar svo-
kölluðu snjódældategundir, sem
vaxa nær eingöngu í snjódældum
þar sem snjórinn liggur lengst, og
um margar aðrar plöntur sem eru
háðar snjóþekju á vetrum þótt þær
þrífist ekki í sjálfum snjódældunum.
Harðgerðar snjódældaplöntur eins
og fjallasmári (Sibbaldia procumbens)
og grámulla (Omalotheca supina)
þrífast í snjódældum um allt land,
einnig hátt til fjalla. Aðrar plöntur,
viðkvæmari fyrir vetrarveðrum,
þrífast aðeins í þeim landshlutum
þar sem snjóþungt er á láglendi.
Dæmi um þær eru skollakambur
(Blechnum spicant), þúsundblaðarós
(Athyrium distentifolium) og skollaber
(Cornus suecica, 9. mynd), en heldur
harðgerðari eru skjaldburkni (Poly-
stichum lonchitis) og litunarjafni (Di -
phasiastrum alpinum) (10. mynd, sbr.
Nardus stricta-flokk í Wasowicsz o.fl.
20149). Útbreiðsla tveggja síðast-
nefndu tegundanna sýnir glögglega
hvernig snjóþungu svæðin á
norðan verðu landinu eru út við
ströndina undir strandfjöllunum,
en sunnar (Borgarfirði og syðri
hluta Austfjarða) er orðið hlýrra við
ströndina og snjóþyngslin því mest
inni í dalbotnum.
Þessar snjóháðu tegundir sem
hér hefur verið fjallað um sýna
útbreiðslumynstur sem flokkast
undir miðsvæðaútbreiðslu (e.
centric species) í skilningi Steindórs
Steindórssonar.3,4 Steindór tengdi
þetta útbreiðslumynstur þeim
svæðum sem líklega hafi verið auð
á síðustu jökulskeiðum ísaldar, og
skýrði útbreiðslu þessara tegunda
nú út frá þeirri tilgátu að þær
8. mynd. Kort sem sýnir lágmarkshita vetrar (frost) yfir landið á árunum 1971–1980
endurspeglar landrænt (brúnt) og hafrænt (blátt) loftslag. Teiknað eftir gögnum frá Veðurstofu
Íslands. – Minimum temperatures of the Icelandic winter mapped for the years 1971–1980
reflects the regions with relatively continental (brown) and oceanic (blue) climate. Drawn from
data of the Icelandic Meteorological Institute.
10. mynd. Samanlögð útbreiðsla nokkurra snjóháðra tegunda. Á dökkbrúnum svæðum vaxa
þær tegundir sem mesta kröfu gera til snjólegu á láglendi (skollakambur, þúsundblaðarós og
skollaber). Ljósbrún svæði sýna útbreiðslu tegunda sem minni kröfur gera (skjaldburkna og
litunarjafna). – Summarized distribution pattern of several snow-dependent species. Regions of
species most dependent on snow shelter in the lowland (Hard Fern, Alpine Lady-fern and
Dwarf Cornel) are shown in dark brown, less demanding are Holly fern and Alpine clubmoss
shown in light brown.
9. mynd. Útbreiðslukort skollabers (Cornus suecica). Það finnst einkum þar sem snjóþungt er
á láglendi. – The distribution pattern of Dwarf Cornel (Cornus suecica). It is only found in
regions with heavy snow cover in the lowland.
NFr_3-4 2015_final.indd 125 30.11.2015 16:34