Náttúrufræðingurinn - 2015, Blaðsíða 58

Náttúrufræðingurinn
150
ráðgáta hvernig lakara ástand
kræklings og betra ástand kollna fer
saman á þennan hátt í kjölfar mildari
vetra, sérstaklega í ljósi þess að það
fækkar í mörgum æðarstofnum.55
Aðrir þættir ákvarða e.t.v. æxlun
fuglanna, þrátt fyrir að hlýnunin
auðveldi þeim fæðuöflun að
vetrinum. Ein skýring gæti verið
að mildari eða þurrari sumur séu af
óþekktum ástæðum ekki hagstæð
fyrir vöxt æðarunga þar til þeir
verða fleygir.5
Stofnstærð æðarfugls ákvarðast
sennilega af fæðuframboði
fullorðnu fuglana að vetri til, sem
aftur stjórnast af samspili margra
þátta, s.s. viðkomu, skeljaþykkt og
vexti kræklings, veðurfari, og loks
getu æðarfugls til að leita uppi
aðra bráð þegar og ef kræklingi
fækkar.52,55,56,57,58 Fæðuval getur
verið mismunandi, jafnvel milli
nálægra staða, en oft eru nokkrar
botnlægar tegundir, aðallega
samlokur og sniglar, ríkjandi
í fæðunni.21,58,59,60 Æðarfugl er
ósérhæft rándýr og fær um að
lifa á margs konar botndýrum
en þó er ávinningur hans af
fæðutegundunum misjafn þegar
kemur að uppbyggingu fituforða.
Hreiðrum fjölgaði nánast
sleitulaust 1980–2007 í nokkrum
æðarvörpum, s.s. Rifi á Snæ-
fellsnesi,61 Þyrli í Hvalfirði5 og
Norðurkoti í Sandgerði.62 E.t.v.
dafna vörpin á Suðvesturlandi
betur í kjölfar hlýnandi loftslags en
annars staðar á landinu.62 Rif hefur
algera sérstöðu enda manngert
frá grunni63 og gjörólíkt öðrum
æðarvörpum hvað varðar þróun
í fjölda hreiðra. Æðarhreiðrum
fjölgaði í Rifi 1972–2008, en varpið
hefur staðið í stað síðustu árin64 og
nokkrir tugir æðarkollna drápust
þar af óþekktum sökum 2014 og
2015. Rif hefur þá sérstöðu að þar
var aukning viðstöðulaus frá því að
fyrsta æðarkollan varp árið 1972 þar
til fjöldi hreiðra staðnæmdist í 500–
600 hreiðrum 2008–2010.
Stofn æðarfugls á Íslandi er
sennilega í þokkalegu ástandi (a.m.k.
enn sem komið er) samanborið
við aðra sjófugla við Ísland, enda
lifir æðarfugl mest á botndýrum
en aðeins á fiski að takmörkuðu
leyti. Niðurstöðurnar fyrir 2001–
2008 benda til fækkunar fram til
loka þessarar rannsóknar en gefa
ekki tilefni til að spá frekar um
framhaldið næsta áratug þar á eftir.
Þá stendur Ísland vel í samanburði
við æðarstofna annars staðar, t.d.
í Eystrasalti. Bæði í Svíþjóð og
Finnlandi hefur varpfuglum
fækkað.65 Vonir okkar standa til
þess að gagnasöfnun geti haldið
áfram, þ.e. að núverandi gögn verði
uppfærð á nokkurra ára fresti og
jafnvel að fleiri landshlutar, s.s.
Austurland og Norðausturland
bætist við. Frekari gagnasöfnun
myndi nýtast til áframhaldandi
vöktunar og skýringa á stofn-
breytingum. Nú eru hafnar árlegar
talningar á ungum (hófust í
Breiðafirði 2007) og mat á kynja- og
aldurshlutföllum á Snæfellsnesi í
febrúar (hófust 2010). Breytilegir
mælikvarðar sýna ólík hnig því
að stofnþættir (t.d. fjöldi fugla
eða mælikvarðar á afkomu) geta
svarað umhverfisbreytingum á
mismunandi máta. Æskilegt væri
að stunda frekari rannsóknir á
fæðu æðarfugla.21 Frekari skráning
og úrvinnsla gagna um fjölda
hreiðra hefði líkt og hliðstæðar
langtímarannsóknir að markmiði að
greina stofnferli og mæla um leið þá
umhverfisþætti sem mestu ráða um
vöxt og viðgang æðarstofnsins.
Summary
Changes in Nest Numbers of
Common Eider in Iceland
Annual nest counts were collated from
eider farmers to study trends in nest
numbers in 40 eider colonies in Iceland.
The longest nest count series spanned
101 years but the shortest were 6 years.
Trends were grouped by time series
length and regions of the country. Data
were available from two colonies for the
first three decades of the 20th Century,
i.e. Brokey og Rifgirðingar, where nest
numbers were much higher during
1900–1930 than in the beginning of the
21st Century. The only data for 1931–
1957 were from Brokey, which went
through a decline during this period.
Data were available for five colonies
1958–1977 and by 1977, data were avail-
able from 17 colonies. Number of eider
nests generally increased 1980–1990, ex-
cept for Southwest Iceland where num-
bers remained stable. There were three
types of trends 1990–2007: 1) nest num-
bers declined in North Iceland,
Westfjords and in Breiðafjörður except
for the Vestureyjar archipelagoes of
Breiðafjörður; 2) nest numbers remained
stable in the Vestureyjar; and (3) nest
numbers increased 1995–2000 in
Southwest Iceland but remained stable
2001–2007.
NFr_3-4 2015_final.indd 150 30.11.2015 16:34