Fréttablaðið - 10.11.2016, Blaðsíða 25

Saga Bandaríkjanna er stutt, samfellt ævintýri. Ekkert land hefur í tímans rás upp-
skorið viðlíka velvild og aðdáun
umheimsins og Bandaríkin, virðist
mér, jafnvel ekki Frakkland, vagga
nútímans.
Forusturíki hins frjálsa heims
Samt er saga Bandaríkjanna
engin geislabaugssaga. Banda-
ríkjamönnum er talið til tekna
að hafa brotizt undan yfirráðum
Englendinga í byltingarstríðinu
1775-1783, en við þá sögu er því að
bæta að Bandaríkjamenn frömdu
þjóðarmorð á þeim Indjánum
sem fyrir voru í landinu. Þá stað-
reynd hafa Bandaríkjamenn æ
síðan farið með sem feimnismál
í kennslubókum og fjölmiðlum
þótt það sé nú loksins að breytast.
Bandaríkjamenn komu sér upp
prýðilegri stjórnarskrá 1787 án
afskipta þingmanna þótt hún hafi
að vísu reynzt meingölluð eins
og nú hefur enn einu sinni komið
á daginn og þarfnist því frekari
lagfæringar. Bandaríkjastjórn reis
gegn þrælahaldi sem kostaði borg-
arastyrjöld 1861-1865 og 620.000
mannslíf, en það tók heila öld til
viðbótar að tryggja blökkumönn-
um full mannréttindi til jafns við
hvíta menn; enn vantar þó talsvert
á fullt jafnrétti. Bandaríkjamenn
komu Evrópu til hjálpar í báðum
heimsstyrjöldum 20. aldar og hafa
æ síðan verið nánir bandamenn
Evrópulanda í ótryggum heimi.
Eftir síðari heimsstyrjöldina gerð-
ust Bandaríkin, þá orðin ríkasta
land heimsins, helzta forusturíki
hins frjálsa heims.
Margir deila á Bandaríkin fyrir
misheppnaða utanríkisstefnu sem
leiddi m.a. til stuðnings Banda-
ríkjanna við einræðisstjórnir víða
um heim, t.d. í Kongó og Sádi-
Arabíu, og einnig fyrir innrásina
í Írak 2003 sem leiddi beint af því
að Hæstiréttur Bandaríkjanna
stal forsetakosningunni 2000
með því að afhenda George W.
Bush forsetaembættið með fimm
atkvæðum gegn fjórum eftir
flokkslínum. E.t.v. hefur ekkert
eitt atvik skaðað ásjónu Banda-
ríkjanna til jafns við þessa skyssu
Hæstaréttar. Vantraust Banda-
ríkjamanna í garð yfirvalda hefur
ágerzt. Aðeins tíundi hver Banda-
ríkjamaður ber traust til þingsins í
Washington skv. könnun Gallups.
Fjáraustur hagsmunahópa í stjórn-
málamenn og flokka skv. nýlegri
heimild Hæstaréttar, njósnir um
óbreytta borgara undir yfirskini
hryðjuverkavarna og pyndingar
stríðsfanga hafa ásamt öðru orðið
til þess að óháðir sérfræðingar
gefa Bandaríkjunum ekki lengur
fullt hús stiga fyrir frelsi og lýð-
ræði. Lífskjör venjulegra launþega
stöðnuðu á meðan auðmenn
muldu undir sjálfa sig og sína.
Bankar hrundu. Jafnvel bílafyrir-
tækin í Detroit reyndust vera svo
illa rekin að þau voru þjóðnýtt
um skeið til að halda í þeim lífinu.
Margt gekk þó vel, t.d. tækni-
byltingin sem gerði Apple að lang-
verðmætasta fyrirtæki heims.
Fyrsti svarti forsetinn –
og síðan fyrsti sósíalistinn
eða fyrsta konan?
Bandaríkjamenn brugðust við
þessari þróun með því að kjósa
sér blökkumann sem forseta 2008,
demókratann Barack Obama,
umbótasinnaðan öldungadeildar-
þingmann frá Illinois. Repúbl-
ikanar brugðust hart við, svo
hart að flokkarnir tveir á Banda-
ríkjaþingi geta varla talazt við.
Fasteignajöfurinn Donald Trump
í New York gekk í að grafa undan
forsetanum með því að dreifa
þeim orðrómi að forsetinn væri
fæddur í Keníu og hefði því logið
sig til valda þar eð stjórnarskráin
mælir fyrir um að forsetinn þurfi
að vera fæddur í Bandaríkjunum.
Annað var eftir þessu. Flokksmenn
í báðum flokkum risu upp gegn
flokkseigendum. Uppreisninni
lyktaði í flokki repúblikana með
útnefningu Trumps sem forseta-
frambjóðanda flokksins í óþökk
margra forustumanna repúbl-
ikana. Svipuð atlaga var gerð í
Demókrataflokknum þar sem lýð-
ræðissósíalistinn Bernie Sanders,
öldungadeildarþingmaður frá
Vermont, talaði máli þeirra sem
höllum fæti standa, en hann þurfti
að lúta í lægra haldi fyrir Hillary
Clinton, fv. utanríkisráðherra og
forsetafrú.
Nei, Trump vann
Ég skrifaði á þessum stað 28.
júlí sl.: „Sumir þeirra sem mæra
bandarísku stjórnarskrána frá
1787 þótt hún sé meingölluð gætu
átt eftir að vakna upp við vondan
draum nú í nóvember. Þá getur
það t.d. gerzt að Donald Trump,
frambjóðandi repúblikana, nái
kjöri sem forseti með 270 kjör-
menn að baki sér gegn 268 kjör-
mönnum fyrir Hillary Clinton,
frambjóðanda demókrata, jafnvel
þótt Clinton fái … fleiri atkvæði
en Trump á landsvísu. … Þetta
gæti gerzt ef spádómur Michaels
Moore, kvikmyndagerðarmanns-
ins góða, gengur eftir. Moore spáir
Trump sigri í sömu 24 fylkjum og
Mitt Romney vann í forsetakosn-
ingunum 2012 og að Trump bæti
við sig fjórum ryðbeltisfylkjum:
Pennsylvaníu, Ohio, Michigan
og Wisconsin. Það er allt sem
þarf. Rök Moores eru m.a. þau að
ryðbeltisfylkin fjögur eiga margt
sammerkt með þeim hlutum
Englands sem réðu úrslitum í
atkvæðagreiðslunni um úrsögn
Bretlands úr ESB í júní, m.a. lágar
tekjur, litla menntun og hátt hlut-
fall eldra fólks.“
Þessi spásögn Michaels Moore
gekk eftir. Hillary Clinton fékk
fleiri atkvæði á landsvísu en
Trump. Atkvæðamunurinn er
165.000 og getur átt eftir að aukast
þar eð talningu er ekki lokið til
fulls. Trump fékk eigi að síður
fleiri kjörmenn en Clinton. Þetta
er í fimmta skiptið sem sá sem
hlýtur flest atkvæði í forseta-
kosningum í Bandaríkjunum þarf
að lúta í lægra haldi. Það gerðist
síðast 2000 með þeim hörmulegu
afleiðingum sem ég lýsti að fram-
an að Hæstiréttur lét það henda
sig að stöðva talningu atkvæða og
stela kosningunni handa George
W. Bush. Sigur Trumps nú getur þó
varla skoðazt eingöngu sem upp-
reisn gegn ríkjandi ástandi þar eð
repúblikanar halda meiri hluta
sínum í báðum deildum Banda-
ríkjaþings, engin uppreisn þar.
Nú er að sjá hvernig Banda-
ríkjunum reiðir af undir forustu
nýs forseta sem fráfarandi forseti
hefur lýst óhæfan til starfans.
Heimsveldi við hengiflug
Þorvaldur
Gylfason
prófessor
Í dag
Frá Mið- og Suður
Ameríku
Arial reg. 8 pt
Línubil 10Ylur og krydd frá Gvatemala.
Jólailmur, hlátrasköll og gott
kaffi.
Hátíðakaffi
kaffitár frá býli í bolla kaffitár frá býli í bolla kaffitár frá býli í bol
la
k
aff
itá
R
f
rá
bý
li
í b
ol
la

ka
ff
itá
r
f
rá
býli
í boll
a
hátíðí bæ
s k o ð u n ∙ F R É T T a B L a ð i ð 25F i M M T u d a g u R 1 0 . n ó v e M B e R 2 0 1 6
1
0
-1
1
-2
0
1
6
0
4
:2
5
F
B
0
8
0
s
_
P
0
5
6
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
8
0
s
_
P
0
4
5
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
8
0
s
_
P
0
2
5
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
8
0
s
_
P
0
3
6
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
tio
n
P
la
te
re
m
a
k
e
: 1
B
3
D
-D
8
F
4
1
B
3
D
-D
7
B
8
1
B
3
D
-D
6
7
C
1
B
3
D
-D
5
4
0
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
6
A

F
B
0
8
0
s
_
9
_
1
1
_
2
0
1
6
C
M
Y
K