Dagblaðið Vísir - DV - 03.11.2015, Blaðsíða 12

Vikublað 3.–5. nóvember 201512 Fréttir
„Börnin
ganga fyrir“
Á
síðustu tólf mánuðum hefur
lögreglan á höfuðborgar-
svæðinu leitað 174 sinnum
að börnum sem hafa látið sig
hverfa af heimilum sínum
eða meðferðarstöðum. Börnin eru öll
undir átján ára aldri. Lögreglan leitar
því um það bil annan hvern dag að
týndum ungmennum og er það aðal-
varðstjórinn Guðmundur sem er vak-
inn og sofinn yfir verkefninu.
Þegar blaðamaður nær tali af hon-
um stendur yfir leit að 14 ára stúlku
sem hefur verið týnd í um tvo daga.
Tíminn skiptir miklu máli og er mikið
kapp lagt á að finna hana sem fyrst.
Þetta er ekki í fyrsta sinn sem hún
týnist eða strýkur.
Fékk framlengingu
DV hefur áður fjallað um átakið,
en árangurinn af því er talsverður á
liðnu ári. Samræmdar hafa verið að-
gerðir og reynt að draga úr tímanum
sem tekur að hefja leit en einnig að
finna börnin.
Sem áður sagði hefur alls verið
leitað að týndum ungmennum 174
sinnum á síðustu 12 mánuðum, um
það bil fimmtán á mánuði. Í upp-
hafi var um að ræða 19 á mánuði.
Stúlkurnar sem leitað hefur verið
að eru 42, piltarnir eru 30. Kannski
er ein stærsta breytingin sú að við-
bragðstími lögreglunnar hefur farið
úr átta tímum í tvo klukkutíma og
svo úr tveimur tímum í tólf mínútur
frá því að skilaboð berast frá barna-
verndarnefndum. Árangurinn mælist
einnig í því að eitt af hverjum þrem-
ur börnum fara á meðferðarheimilið
Stuðla eftir að þau finnast, en helm-
ingur barnanna fór á Stuðla þegar
þau fundust áður en verkefnið hófst.
Það er merki þess að börnin séu ekki
í eins miklum vanda þegar þau finn-
ast og áður. Verkefnið fékk á dögun-
um tveggja mánaða framlengingu
og verður Guðmundur í starfi fram
að áramótum. Hann er í láni hjá lög-
reglunni á höfuðborgarsvæðinu frá
embætti ríkislögreglustjóra. Um ára-
mótin verður tekin ákvörðun um
næstu skref, en ljóst er að verkefnið
hefur fjármagn fram að þeim tíma og
að líklega er mikil þörf á því að dreifa
því á fleiri lögreglumenn
Á vakt frá því í fyrra
Guðmundur hefur verið á vakt frá því
að verkefnið hófst og stendur í leit
að barni nánast annan hvern dag.
Lengsta leitin hefur staðið yfir í tvær
vikur, en oftast er um styttri tíma að
ræða. Eitt barn hefur týnst þrettán
sinnum, fimm börn hafa týnst tíu
sinnum hvert og hann hefur leitað að
38 einstaklingum einu sinni. Í fyrra,
áður en verkefnið hófst, höfðu þrjú
börn í þessu sporum látist. „Þetta
hefur gengið vel, það hefur ekkert af
þessum börnum látist. Tvö stóðu þó
mjög tæpt þegar þau loksins fundust.
Það má leiða að því líkur að ef ekki
hefði verið farið af stað með þetta
verkefni hefði getað farið verr. Þegar
þau fundust eftir mikla leit mátti
hreinlega ekki tæpara standa,“ segir
Guðmundur.
Sækja í börnin
Eitthvað er um að menn um tvítugt –
og jafnvel eldri – leiti í ungar stúlkur
sem hafa átt við erfiðleika að stríða.
Hægt er að kæra þá sem hýsa ung-
menni án heimildar forráðamanna
þeirra og er það úrræði sem lög-
regla hyggst beita í auknum mæli.
„Um þessar mundir er það helst einn
sem er að þvælast fyrir mér og gerir
okkur mjög erfitt fyrir,“ segir Guð-
mundur. Hann hefur brugðið á
það ráð að kynna reglurnar þeim
sem hann veit að eru í slagtogi
við yngri krakka og láta þá kvitta
undir blað þar sem þetta kemur
fram. „En það virkar ekki alltaf
og veldur okkur miklum áhyggj-
um.“
Allar helgar
„Þetta eru flestar helgar og best
væri ef það gætu tveir til þrír lög-
reglumenn skipt því á milli
sín. Það koma dagar
þar sem
það
eru jafnvel fjögur börn týnd í einu,“
segir Guðmundur og vísar til þar síð-
ustu helgar. Þá voru fjögur ungmenni
í stroki og voru málin öll mjög flók-
in. „Stundum eru málin mörg en
það er hægt að forgangsraða þeim.
Í öðrum málum er ekki hægt að for-
gangsraða þörfinni heldur eru öll
jafn brýn. Stundum kemur mála-
fjöldinn í bylgjum,“ segir hann. Erill-
inn er umtalsverður og má nefna að
um liðna helgi voru börnin sem týnd-
ust þrjú. Algengt er að börnin hverfi
um helgar, leitarbeiðnir berast oftast
á sunnudags-, laugardags- og föstu-
dagskvöldum. „Börnin ganga fyrir,“
segir Guðmundur, „en þetta eru allar
helgar og maður þarf að geta átt eina
og eina helgi með sjálfum sér og
börnunum sínum.“
Áhyggjur af smitun
Talsverð endurnýjun hefur orðið í
hópnum sem leitað hefur verið að
á þessu skólaári. Hægt er að rekja
það til þess að krakkarnir hópa sig
saman, meðal annars í verslunarmið-
stöðvum. „Ég hef miklar áhyggjur af
smituninni sem verður á slíkum stöð-
um. Maður sér þar yngri krakka dansa
í áttina að þeim eldri og vilja fá að vera
með þeim,“ segir Guðmundur.
„En það er líka ákveðin endurnýjun
í hópnum. Krakkarnir sem ég var
mikið að vinna með í fyrra hafa kom-
ist í meðferðarúrræði og þau virðast
vera að virka. En því miður þá koma
nýir hópar inn í staðinn. Við vonumst
til þess að þessi úrræði sem eru í
boði skili árangri,“ segir hann. Helsta
áhyggjuefnið er börn sem glíma við
andleg veikindi, en langir biðlistar og
bið eftir greiningum getur haft talsverð
áhrif á líf þeirra. „Maður horfir upp
á angistarfulla foreldra sem fá engin
svör eða bíða lengi eftir þeim. Það á
auðvitaði ekki að kasta til hendinni
þar, en biðin getur verið erfið.“
Lýsa ekki eftir börnunum
Barnaverndarnefndirnar, sem starfa
vítt og breitt um landið, eru meðvit-
aðri um það sem lögreglan getur gert
til að aðstoða þær og fyrir vikið hef-
ur leitarbeiðnum fjölgað. Það hefur
hins vegar dregið talsvert úr því að
auglýst sé eftir börnunum í fjölmiðl-
um. Það er meðvituð ákvörðun, enda
hefur það orðið til þess að börnum
finnst eftirsóknarvert að vera til um-
ræðu á þann hátt. Það getur haft tals-
verð áhrif á framhaldið og líf barn-
anna til frambúðar. Þess í stað fer
Guðmundur af stað, reynir að ná
sambandi við félaga krakkanna og
láta vita af því að hann sé að leita.
Byggir upp samband
Guðmundur segist vita hvar hóp-
arnir halda sig helst. Hann reynir að
ná sambandi við börnin, spyr þau
spurninga og reynir að fá þau til að
vinna með sér í verkefninu. Börnin
þurfa þó ekki að bregðast trúnaði
vina sinna, en láta þess í stað vita af
ferðum Guðmundar, oftar en ekki í
gegnum samfélagsmiðla – oft með
talsverðum árangri. Þeir krakkar sem
eru tilbúnir til að koma heim skila sér
eða Guðmundur kemst á slóð þeirra.
Honum hefur tekist að byggja upp
gott samband við marga og treysta
þeir honum. Hann bætir því við að
það geti verið sérstakt fyrir hann að
mæta í slíkar aðstæður, til dæm-
is þegar hann kemur inn
í verslunarmiðstöð
og mætir skjól-
stæðingum sínum.
„Það getur farið
um karlmann á
fimmtugsaldri
þegar það kem-
ur ung stelpa,
rétt rúmlega 13
ára, og hleyp-
ur í áttina
að manni
og kallar:
Gummi,
Gummi,
Gummi,“
segir
hann.
„En það
er líka
endur-
gjöfin,“
segir
hann og metur það þannig að hann
hafi náð að ávinna sér traust barn-
anna. Stundum er það svo að börn-
in eru sjálf að leita að leiðinni til baka,
vilja komast aftur heim og eru því í
raun að leita að Guðmundi á sama
tíma og hann er að leita að þeim.
„Mjög oft koma þau að minnsta kosti
skilaboðum áfram. Þau svíkja ekki fé-
laga sína, en eru að koma skilaboðum
frá mér til þeirra sem hafa týnst.“
Umbunin mikil
Þrátt fyrir að verkefnið sé strembið
er umbunin mjög mikil, segir Guð-
mundur. Að vita af börnunum ör-
uggari er mikilvægt, en einnig þakk-
lætið í augum foreldra.
„Það koma svakalegar tarnir þar
sem maður óttast að brenna út. Svo
koma tímabil þar sem maður nær sér
aftur á strik og allt gengur vel. Endur-
gjöfin er svo mikil. Svipbrigði for-
eldra þegar barnið kemur heim – slík
endurgjöf er eins og vítamínsprauta,“
segir hann.
Hann segir mjög mikilvægt að
styðja við bakið á foreldrum, kannski
sérstaklega foreldrum þeirra, sem
hafa barist hvað mest fyrir börnunum
sínum. „Þeir geta líka bognað,“ segir
hann. „Það vantar eitthvað sem
styður við þá foreldra,“ segir hann og
bætir við að í svona málum geti dagar
frá vinnu orðið margir. „Börnin þeirra
ganga að sjálfsögðu fyrir, þeir verða
tekjulausir um tíma, þessu fylgir
svefnleysi og mikið álag á sambönd
og fjölskylduna alla. Þetta er ekki bara
barnið eitt og sér,“ segir hann og bætir
við að það þurfi að horfa á þetta sem
vandamál sem skemmi út frá sér í
margar áttir. n
Ásta Sigrún Magnúsdóttir
astasigrun@dv.is
n Leitað að börnum 174 sinnum á 12 mánuðum n Byggir upp traust barnanna
„Það koma
svakalegar
tarnir þar sem maður
óttast að brenna út
Bjargar
ófæddum
börnum
Verkefni Guðmundar í
samstarfi við barna-
verndarnefndir er einnig að
vernda ófædd börn. Hann
hefur á liðnum mánuðum
komið tvisvar að því
að finna konur sem
eru barnshafandi en í
mikilli neyslu. Þá getur
barnaverndarnefnd
gripið inn í til að
vernda ófædd börnin.
Leitar að
börnunum
Það er aðal-
varðstjórinn
Guðmundur
sem er vakinn
og sofinn í
verkefninu.
Samræmdar
aðgerðir
Þegar barn týnist eða strýkur hafa
barnaverndarnefndir samband við
lögregluna og óska leitar. Meðalvið-
bragðstími lögreglunnar er tólf mínútur,
en lengra getur hafa liðið frá því að
barnið fór að heiman eða frá meðferðar-
stofnun. Guðmundur er í fullu starfi í
verkefninu og er eini starfsmaður þess.
Verkefni hans er að finna börnin og í
sumum tilfellum skila þau sér sjálf heim
ef þau vita af ferðum hans. Bakgrunnur
barnanna er afar ólíkur, en mörg þeirra
glíma við andleg veikindi, önnur hafa
ánetjast fíkniefnum og sum þeirra koma
frá heimilum þar sem þau telja sig ekki
vera örugg. Markmið verkefnisins er að
tryggja öryggi barnanna og aðstoða
þau við að komast aftur á rétta braut.
Guðmundur starfar helst á höfuð-
borgarsvæðinu, en er kallaður til þegar
talið er að börn sem búa utan svæðisins
hafi komið sér þangað.
Í maí var farið í að samræma kerfið
þannig að öll lögreglan hafi aðgang
að upplýsingum ef börnin eru týnd. Ef
aðrir lögreglumenn en Guðmundur, alls
staðar á landinu, hafa afskipti af börn-
unum fást því upplýsingar um stöðuna
samstundis og kennitölum barnanna er
slegið inn í kerfið.