Læknablaðið - 01.09.2016, Side 17

LÆKNAblaðið 2016/102 385
http://dx.doi.org/10.17992/lbl.2016.09.96 Y F I R L I T S G R E I N
Inngangur
Í æðaflækjum hefur frumstæð tenging á milli slagæða-
kerfis og bláæðakerfis haldist frá fósturstigi. Ekkert
háræðakerfi er til staðar í hreiðri (nidus) æðaflækj-
unnar. Hreiðrið er miðjan þar sem nærandi slagæðar
( feeding arteries) flækjunnar koma saman og tengjast
bláæðum hennar. Æðaflækjur eru algengastar ofan
hnykiltjalds (supratentorial) í heilanum og yfirleitt er
um stakar breytingar að ræða.1,2,3
Alvarlegasta afleiðing æðaflækju í heila er
heilablæðing. Flestar æðaflækjur bera merki fyrri
smærri blæðinga á næmum myndrannsóknum, jafnvel
þó að einkennagefandi blæðingar hafi ekki átt sér stað.
Æðaflækjur geta einnig valdið staðbundnum taugaein-
kennum, flogum og höfuðverk.1-3 Meðferð æðaflækja er
vandasöm. Algengust er skurðaðgerð þar sem leitast
er við að loka nærandi slagæðum. Einnig er notast
við þrívíddarmiðaða (stereotactic) geislameðferð eða
innanæðarlokun (endovascular embolization) í sama til-
gangi.1-3 Í þessari grein er yfirlit yfir faraldsfræði, ein-
kenni, greiningu og meðferð æðaflækja í heila. Ekki
verða ræddar aðrar æðamissmíðar eins og æðaflækjur
í mænu eða æðahnoð (cavernous hemangioma).
Aðferðir
Gerð var leit í PubMed gagnasafninu. Notuð voru
leitarorðin „cerebral arteriovenous malformations“ og
„arteriovenous malformations of the brain“. Alls feng-
ust 20074 (10146, 9928 ) heimildir í þeirri leit. Áhersla
var lögð á greinar sem birst hafa eftir 1990, en í vissum
tilvikum leiddi leitin í ljós mikilvægar eldri heimildir.
Eingöngu voru lesin ágrip á ensku. Aðeins voru lesnar
greinar úr virtum ritrýndum tímaritum í taugalækn-
Æðaflækjur í heila eru sjaldgæfar en geta valdið alvarlegum heilablæðing-
um, varanlegri fötlun og dauða. Auk þessa geta þær valdið staðbundnum
taugaeinkennum, flogum og höfuðverk. Meðferð æðaflækja er vandasöm.
Algengust er skurðaðgerð þar sem leitast er við að loka nærandi slag-
æðum. Einnig er notast við þrívíddarmiðaða (stereotactic) geislameðferð
eða innanæðarlokun (endovascular embolization) í sama tilgangi. Velja
þarf rétta meðferð fyrir hvert tilfelli og oft þarf að beita fleiru en einu með-
ferðarformi til að loka æðaflækjunni. Nýlegar rannsóknir benda til þess að
ekki eigi að grípa til aðgerðar þegar æðaflækjur hafa ekki blætt. Í þessari
grein er veitt yfirlit yfir faraldsfræði, einkenni, greiningu og meðferð æða-
flækja í heila.
ÁGRIP
ingum, taugaskurðlækningum og myndrannsóknum.
Ágrip af fundum eða veggspjöldum voru ekki skoðuð.
Gerðar voru þær kröfur að tilfellaraðir yrðu að hafa
fleiri en 50 sjúklinga til að koma til álita. Yfirlitsgreinar
í virtum tímaritum voru einnig teknar til greina. Grein-
ar voru valdar út frá mikilvægi og þýðingu fyrir ritun
þessarar yfirlitsgreinar. Af ofantöldum fjölda heimilda
voru 332 ágrip lesin. Á grunni þeirra voru 64 greinar
lesnar og af þeim var efni úr 43 notað í þessa grein.
Faraldsfræði
Æðaflækjur í heila eru jafnalgengar hjá báðum kynjum.
Þar sem hluti einstaklinga er einkennalaus alla ævi er
afar erfitt að segja til um algengi. Það hefur verið áætl-
að um 0,01%, sem þýðir að einn af hverjum 10.000 hafi
æðaflækju.5,6 Nýgengi einkennagefandi æðaflækja hef-
ur verið áætlað rúmlega eitt tilvik á hverja 100.000 íbúa
á ári.4 Samkvæmt því ættu um þrír til fjórir að veikj-
ast árlega hérlendis. Aukin notkun myndgreiningar á
síðari árum veldur því að fleiri greinast fyrir tilviljun.7
Meirihluti æðaflækja í heila eru stök tilvik (sporadic).
Til eru ættlæg heilkenni eins og Osler-Weber-Rendu
og Sturge-Weber heilkennin, þar eru æðaflækjur oft til
staðar í fleiri líffærum en heilanum.2
Athyglisvert er að algengi æðaflækja í samanburði
við æðagúla virðist afar mismunandi eftir löndum og
kynþáttum. Til að mynda eru æðagúlar fimmfalt al-
gengari en æðaflækjur í Bandaríkjunum og 14 sinnum
algengari í Bretlandi. Hlutfallið er jafnt í Katar, Sádi-Ar-
abíu og Kína. Í Singapúr er þessu öfugt farið, þar eru
æðaflækjur fjórfalt algengari en æðagúlar.8
Greinin barst
22. febrúar 2016,
samþykkt til birtingar
8. júlí 2016.
Æðaflækjur í heila – yfirlitsgrein
Ólafur Árni Sveinsson1 læknir, Ingvar H. Ólafsson2 læknir, Einar Már Valdimarsson3 læknir
1Taugadeild Karolinska
Sjúkrahússins,
Stokkhólmi, 2heila- og
taugaskurðdeild,
3taugalækningadeild
Landspítala.
Fyrirspurnir: Ólafur Sveinsson, olafur.sveinsson@karolinska.se