Fréttablaðið - 30.03.2017, Qupperneq 30

H
V
ÍT
A
H
Ú
S
IÐ
/
S
ÍA
–
1
5–
05
90
Úrval af mildum og ómótstæðilegum
ostum á veisluborðið. Dala-Auður,
Dala-Kastali og Dala-Camembert
fullkomna veisluna.
ÚR DÖLUNUM
PÁSKAÞRENNAPá Pá
Í Fréttablaðinu 2. mars síðast-liðinn birtist viðtal við Viðar Hreinsson (VH): „Fjársjóður á
mörkum tveggja heimsmynda.“
Það birtist í tilefni þess að daginn
áður var honum veitt viðurkenn-
ing Hagþenkis fyrir bókina: Jón
lærði og náttúrur náttúrunnar.
Hér verða gerðar nokkrar athuga-
semdir.
Þar segir VH: „Svo komst ég í
rannsóknarverkefni upp úr 1990
sem Sverrir Tómasson stýrði á við-
tökum Snorra Eddu og þá náði ég
að sökkva mér aðeins betur ofan í
kallinn.“
Ekki var þess getið að þeir Sverrir
fengu hjá mér uppskriftir af tveim-
ur ritum Jóns lærða, Samantektum
um skilning á Eddu og Tíðfordrífi,
sem bæði voru skrifuð fyrir Brynj-
ólf biskup Sveinsson. Þeir treystu
sér ekki til að skoða órannsökuð
pappírshandrit Snorra Eddu frá
17. öld.
Árið 1996 kom út bókin: Guða-
mjöður og arnarleir undir ritstjórn
Sverris Tómassonar, en þar skrifaði
VH greinina: „Tvær heimsmyndir á
17. öld. Snorra Edda í túlkun Jóns
Guðmundssonar lærða (1574-
1658).“
Í greininni er mikil áhersla lögð
á að Jón lærði hafi verið óskóla-
genginn og hugmyndir hans þar af
leiðandi frábrugðnar hugmyndum
lærðra manna.
Gunnar Karlsson prófessor í
heiðursriti Lofts Guttormssonar
og Nanna Ólafsdóttir magister í
tímaritinu 19. júní 1968 könnuðu
stéttaruppruna stúdenta og var
niðurstaða beggja að allt að 40
prósent íslenskra stúdenta hafi á
seinni öldum verið úr bændastétt.
Hérlendis gat ekki verið mikill
stéttamunur milli skólagenginna
og óskólagenginna.
VH segir um Jón í greininni
(s. 124): „Jón var nánast utangarðs-
maður í félagslegum og fræðilegum
skilningi.“
Þetta stenst ekki því að upp úr
1620 samdi hann Grænlands annál
fyrir lærdómsmenn á Hólum og
var um sama leyti í sambandi við
fræðimenn í Skálholti. Í nýútkom-
inni bók VH er bætt við „nýjum
hugmyndum“ um að Jón lærði hafi
unnið að fræðistörfum á Hólum
og Skálholti. Jón lærði vann ásamt
fleirum fyrir fræðamiðstöðvarnar
í Skálholti og á Hólum og skrif-
aði m.a. fyrir Brynjólf Sveinsson
biskup fyrrnefnd rit og ævikvæðið
Fjölmóð.
Lýstu yfir mikillli undrun
Árið 1998 kom frá minni hendi í
tveimur bindum Eddurit Jóns Guð-
mundssonar lærða, þar sem gefnar
voru út: Samantektir um skilning
á Eddu og skýringar Jóns á Bryn-
hildarljóðum í Völsunga sögu.
Bæði þau rit voru skrifuð fyrir
Brynjólf biskup vegna þess að
hann ætlaði að skrifa rit um fornan
norrænan átrúnað. Fremst í Eddu-
ritunum er nokkuð um upphaf
mikilvægrar fræðistarfsemi á 17.
öld, yfirlit um ævi Jóns lærða og
ritstörf.
Þar sem ljóst er, að kenningaar
VH standast ekki, var ekki getið
rannsókna hans; Jón lærði var ekki
einangraður frá lærðum mönnum
og hann var ekki fræðilegur utan-
garðsmaður. Þar sem ritið var
doktorsritgerð var það metið af
sérfróðum mönnum og andmælin
prentuð í 11. bindi Griplu árið
2000.
Mjög margir hafa komið að máli
við mig og lýst yfir mikilli undrun
yfir því að í umræðum um bók VH
skuli bók mín: Eddurit Jóns Guð-
mundssonar lærða ekki hafa heyrst
nefnd.
Sama er einnig um vandaða
bók: Í spor Jóns lærða, sem kom
2013 undir ritstjórn Hjörleifs
Guttormssonar.
Eftir að ritdómur Sölva Sveins-
sonar um bók VH birtist í Morg-
unblaðinu 12. jan. „Hverju getur
einn maður áorkað?“ fannst mér
brýn ástæða til að skrifa í Morgun-
blaðið 17. febr.: „Fáeinar athuga-
semdir um bók Viðars Hreins-
sonar, Jón lærði og náttúrur
náttúrunnar.“
Í sama blaði birtist 23. febr. svar
eftir VH: „14:2. Um athugasemdir
við bók um Jón lærða.“ Hér verður
aðeins getið dæma um vinnu-
brögð VH.
4. liður er svohljóðandi: „„Ekki
verður séð hvaða heimildir VH
hafði er hann fullyrti að Jón lærði
hafi [hér voru felld niður orðin „á
Skarði“] komist í skrifaða grasa-
bók Jóns biskups Halldórssonar,“
segir EGP. Í lok efnisgreinar um
það atriði vísa ég í Tíðfordríf
Jóns, 7v-8r. Þar er óljós klausa um
grasabækur, skrifaðar og prent-
aðar. Sumar sá hann á Skarði þó
að ekki sé það óyggjandi að hann
hafi séð þá skrifuðu þar. Það er þó
aukaatriði.“ (Leturbreyting EGP)
Hvað segir þetta lesendum?
5. liður VH. Um ferðir Jóns
lærða til Hóla. Niðurlagsorð VH
eru: „Þessi atriði samanlögð benda
til þess að Jón hafi komið til Hóla
um þetta leyti.“ Þá er spurningin
um hvaða leyti, en ýmis ár koma
til greina. Hvers vegna gat Jón
lærði ekki um neina ferð til Hóla í
Fjölmóði?
6. liður VH. „EGP segir að ótrú-
lega víða séu undarlegar fullyrð-
ingar og kveðst taka örfá dæmi af
mörgum. Þetta er gamalt bragð,
að segja að tekin dæmi séu aðeins
lítill hluti af heild. Ég set oft fram
tilgátur en tek um leið fram að þær
þurfi að skoða betur.“
Hér er ein „undarleg fullyrðing“:
Á s. 69 segir VH: „Jón virðist hafa
talið að bezóar fyndist líka í höfði
hrafnsins og kallar hann stundum
lífstein.“ Á s. 549 segir VH: „Drepið
hefur verið á ... lífsteininn bezóar
úr hrafnshöfði“. Bezoar úr hrafns-
höfði er uppáfinning VH.
Þegar lesandi sér svona miklar
villur þar sem hann þekkir til
hlýtur hann að verða tortrygginn
á annað og vantreysta bókinni:
Jón lærði og náttúrur náttúrunnar.
Af því sem að ofan er rakið er ljóst
að bók VH gæti komið miklu rugli
á ról.
Um greinina „Fjársjóður
á mörkum tveggja
heimsmynda“
Stærsta og umdeildasta verk-efni Íslandssögunnar er að nýr Landspítali geti risið sem fyrst á
nýjum og betri stað. Mikilvægast er
hins vegar að vandað sé vel til verka
og ekki látið stjórnast af ábyrgðar-
leysi, þótt mikið liggi við.
Ríkisstjórn ásamt öðrum stjórn-
málaöflum ber siðferðisleg skylda til
að huga að þjóðarsátt um byggingu
spítalans og staðsetningu hans áður
en meiri skaði hlýst af. Ítrekað hefur
verið bent á að núverandi staðarval
sé óásættanlegt og verði alltof dýr
og tímafrek framkvæmd sem verði
aldrei kláruð. Stjórnvöld verða að
sýna fyrirhyggju vegna breyttra for-
sendna og hagkvæmnissjónarmiða
þótt þrýstingur sé mikill, ekki síst af
hagsmunaöflum sem svífast einskis
til að nota ríkissjóð sem féþúfu,
gagnvart staðarvali og hönnun
spítalans.
Ríkissjóður hefur takmarkaða
burði til að ráðast í byggingu Land-
spítalans, allra síst á uppgangs-
tímum og ekki er búið að tryggja
þjóðarsátt um staðarval. Uppbygg-
ing við Hringbraut þarf að endur-
meta ásamt áreiðanleikakönnun af
óhlutdrægum aðilum sem stjórnast
ekki af sérhagsmunagæslu og láta
sig engu varða hvað komi samfélag-
inu best.
Enginn Íslendingur gerir lítið úr
því að það þurfi að reisa nýjan spít-
ala sem fyrst. Skilvirkasta og besta
leiðin er að endurmeta staðarval,
breyttar forsendur og hraða verkinu
ásamt áætlunargerð af mönnum
sem eru til þess bærir. Eðlilegast
er að bjóða verkið út í heild sinni
ásamt skipulags- og undirbúnings-
vinnu á nýjum stað, t.d. við Vífils-
staði eða í austurhluta borgarinnar,
þar sem Hring- og Miklabraut munu
ekki anna meiri umferð til lengri
tíma litið.
Tugmilljarða kostnaðarauki
Byggingarsvæðið er þröngt og stað-
setning erfið ásamt því að standa á
klöpp sem mun stórauka kostnað
og valda ómældum erfiðleikum og
töfum. Jarðvegsframkvæmdir og
aðliggjandi aðgengi stofnbrauta,
sem þarf að púsla saman á núver-
andi stað, munu velta á tugmilljarða
kostnaðarauka en ef önnur og betri
staðsetning yrði fyrir valinu þegar
raunverulegt uppgjör kemur í ljós.
Tímafrekar og kostnaðarsamar
jarðvegsframkvæmdir þurfa að
eiga sér stað með flutningum og
breytingum á jarðstrengjum, hita-
og vatnslögnum ásamt frárennslis-
og stofnæðum sem þarf að stórauka.
Milljónir rúmmetra efnisflutninga
þurfa að eiga sér stað við þröngar og
erfiðar aðstæður. Óbreytt staðarval
Landspítalans mun smám saman
seinka uppbyggingu og verða breyt-
ingum háð með tilheyrandi hávaða,
ráðaleysi og skömm þar sem enginn
mun axla ábyrgð. Framkvæmdin á
eftir að reyna mikið á þolrif sjúkl-
inga og starfsfólks ásamt nágranna-
byggð.
Það á ekki að þurfa að eyða
milljörðum í atvinnubótavinnu
arkitektum og verkfræðistofum
til handa og öðrum fræðingum til
að finna upp hjólið við að yfirfæra
(kópera) hönnun sjúkrahúsbygg-
inga nágrannalanda með ótæpi-
legum kostnaði. Íslenskir hönnuðir
hafa enga kunnáttu til að útfæra
hátæknisjúkrahús. Fljótlegasta og
hagkvæmasta leiðin er að bjóða
út byggingu spítalans í heild með
verulegum kvöðum til að stytta
byggingartímann. Íslendingar eru
óhæfir til að vinna verk af þessari
stærðargráðu á vitrænu verði og
sýna fyrirhyggju á uppgangstímum.
Við huglægt mat bendir margt
til þess að fjármunum sé mokað
eftirlitslítið í hönnunar- og verk-
fræðikostnað ásamt ómarkvissu
verklagi. Eðlilegast væri að skoða
hvað standi að baki fjármunum sem
búið er að setja í verkið og íhugað sé
hver líklegur hönnunar- og heildar-
kostnaður verði en ekki styðjast við
óábyrgar og hlutdrægar getgátur.
Þótt búið sé að setja töluverða
fjármuni í hönnunar- og annan
undirbúningskostnað er ekki komin
nein heildræn eða skilvirk áætlun
um framhald byggingarinnar. Taka
þarf meiri hagsmuni fram yfir minni
þó svo að nokkrir milljarðar liggi
undir. Stjórnvöld hafa áratugum
saman vaðið áfram af fyrirhyggju-
og skeytingarleysi gagnvart kostn-
aðaráætlunum. Óafturkræf mistök
munu verða þjóðinni dýr og valda
miklum skaða verði haldið áfram
að klastra upp skúrbyggingapúsli
Landspítalans við Hringbraut. Verk-
inu mun aldrei ljúka og allir munu
sverja af sér ábyrgð.
Þjóðarglæpur að
nota ríkissjóð sem
féþúfu
Einar G.
Pétursson
dr. phil., rann-
sóknarprófessor
emeritus
Vilhelm
Jónsson
fjárfestir
Ekki var þess getið að þeir
Sverrir fengu hjá mér upp-
skriftir af tveimur ritum Jóns
lærða, Samantektum um
skilning á Eddu og Tíðfor-
drífi, sem bæði voru skrifuð
fyrir Brynjólf biskup Sveins-
son. Þeir treystu sér ekki til
að skoða órannsökuð papp-
írshandrit Snorra Eddu frá
17. öld.
3 0 . m a r s 2 0 1 7 F I m m T U D a G U r30 s k o ð U n ∙ F r É T T a B L a ð I ð
3
0
-0
3
-2
0
1
7

0
4
:5
7
F
B
0
8
8
s
_
P
0
7
0
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
8
8
s
_
P
0
5
9
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
8
8
s
_
P
0
1
9
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
8
8
s
_
P
0
3
0
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
1
C
9
2
-A
5
5
8
1
C
9
2
-A
4
1
C
1
C
9
2
-A
2
E
0
1
C
9
2
-A
1
A
4
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
4
A

F
B
0
8
8
s
_
2
9
_
3
_
2
0
1
7
C
M
Y
K