Dagblaðið Vísir - DV - 19.02.2016, Blaðsíða 18

Helgarblað 19.–22. febrúar 201618 Umræða Stjórnmál
Fara úr fasískum
klæðum í jakkaföt
Eiríkur Bergmann, prófessor í stjórnmálafræði
Uppgangur þess þjóðernispopúlisma á Vesturlöndum sem eftir seinna
stríð byggist á menningarlegum rasisma fremur en líffræðilegum, þeirri trú
að til séu æðri og þá óæðri menningarheildir og að ólíkar þjóðir eigi að hald-
ast aðskildar, hefur gengið í bylgjum. Allar hafa
risið í kjölfar áfallakrísu og hver haft sín einkenni.
Fyrsta bylgjan reis í kjölfar olíukreppunnar á
fyrri hluta áttunda áratugarins þegar fylkingar í
Evrópu fóru að setja sig upp á móti innflytjendum
sem þá voru komnir til álfunnar í nokkuð stríðum
straumum, til starfa við að endurreisa efnahag
Evrópuríkja eftir stríðin ógurlegu, önnur bylgjan
birtist svo í snoðinkollahreyfingum um og eftir
fall Berlínarmúrsins og sú þriðja hófst í kjölfar
fjármálakrísunnar 2008 – nú erum við væntan-
lega á toppi þriðju bylgjunnar.
Fyrst um sinn voru hreyfingar af þessum toga
ekki teknar alvarlega í siðaðri stjórnmálaumræðu,
taldir bjálfar á jaðri þjóðmálaumræðunnar, en
smám saman náðu þær hylli almennings. Og svo fjölmiðla eftir því sem hefðbundnum
hliðvörslufjölmiðlum fór hnignandi. Forsvarsmennirnir urðu líka færari, lögðu frá sér
rasistatáknin, fóru úr fasískum einkennisklæðum og settu vatnsgreiddir upp hefð-
bundin hálsbindi. Færðust þannig út af jaðrinum og inn í sjálfa þjóðfélagsmiðjuna.
Næsti fasinn fólst í því að færa umræðuna smám saman inn á vettvang þjóðernispopúl-
ismans þannig að nú hverfist evrópsk stjórnmálaumræða að
miklu leyti um þeirra mál og smám saman hefur það
sem áður þótti óboðlegt í umræðunni orðið að
viðtekinni skoðun – eins og til að mynda þeirri í Dan-
mörku að stöðugt þurfi að þrengja að möguleikum
flóttafólks til þess að flytjast til landsins og að
eðlilegt sé að stöðva för fólks í snarauknun mæli
frá því sem áður var. Og stöðugt þrengist að
borgararéttindum – nokkuð andstöðulítið.
Athyglisvert er, að með hverri bylgjunni
hefur staða og styrkur hreyfinga þjóð-
ernispopúlista í Evrópu aukist, svo nú
teljast þeir til meginafla í álfunni og
ekkert fararsnið virðist á. Sömuleiðis
hefur andstaðan við slíka pólitík
sem byggist á þjóðernisáherslu og
aðskilnaði menningarheilda minnkað
eftir því sem fjær hefur liðið frá
styrjöldunum miklu.
H
ið pólitíska valdakerfi í
Evrópu nötrar, sem endur-
speglast í hröðum upp-
gangi popúlista-, öfga- og
andkerfisflokka sem hafa
gert hina gamalgrónu stjórnmálael-
ítu að skotspóni. Það er sama hvert
litið er - til rótgróinna velferðarríkja
á Norðurlöndum, nýrra lýðræðis-
ríkja í Austur-Evrópu eða efnahags-
lega laskaðra ríkja Suður-Evrópu
– nær alls staðar eiga hinir hefð-
bundnu flokkar í vök að verjast.
Þótt athyglin hafi að miklu leyti
beinst að öfgasinnuðum hægri flokk-
um sem hafa gert innflytjendur að
blóraböggli fyrir það sem aflaga fer
í samfélaginu, þá er langt í frá hægt
að setja þá alla undir einn hatt. Þess-
ir flokkar eru alls konar, þótt vissu-
lega séu sumir flokkar hættulegri en
aðrir. Sumir skilgreina sig til vinstri
eins og Syriza í Grikklandi, aðrir til
hægri eins og Norðurbandalagið á
Ítalíu. Þótt margir taki harða afstöðu
gegn innflutningi fólks utan Evrópu,
og sumir beinlínis fasískir samanber
Gullin dögun í Grikklandi, hvetja
aðrir jafnvel til meiri innflutnings
fólks, þótt slíkt sé undantekningin.
Sumir fyrirlíta Evrópusambandið
og alþjóðavæðinguna á meðan aðrir
eru gagnrýnni á einstaka stefnumál
og kalla eftir breytingum. Og svo
mætti lengi telja.
Þrátt fyrir ólíka eiginleika og mis-
munandi aðferðafræði eiga þeir eitt
sameiginlegt – þeir berjast gegn
kerfinu eins og það er og vilja rót-
tækar breytingar, í orði að minnsta
kosti.
Líkt og Eiríkur Bergmann og
Guðmundur Hálfdánarson benda á
er afar frjór jarðvegur fyrir flokka af
þessu tagi. Vesturlönd glíma enn
við afleiðingar
dýpstu fjár-
málakreppu síð-
an á 3. og 4. ára-
tug síðustu aldar.
Velferðarkerfi eiga víða undir högg
að sækja og ójöfnuður er að aukast.
Við þetta bætast mestu fólksflutn-
ingar síðan á tímum síðari heims-
styrjaldar þar sem hundruð þús-
unda flóttamanna flýja blóðug átök í
Miðausturlöndum. Getuleysi hinna
hefðbundnu stjórnmálaflokka til
að takast á við vandann veitir and-
kerfisflokkum byr undir báða vængi.
Meðfylgjandi kort er ætlað gefa
lesendum örlitla innsýn í uppgang
þessara flokka, hvað þeir standa fyrir
og hver áhrif þeirra eru. n
Bylgja óánægjuafla ógnar gamalgrónu
valdakerfi Evrópu
Magnús Geir Eyjólfsson mge@eyjan.is
n Boða einfaldar lausnir á flóknum vanda n Innflytjendur oftar en ekki gerðir að blóraböggli
Noregur
– Framfaraflokkurinn
Sæti á þingi: 29/169
Formaður: Siv Jensen
Framfaraflokkurinn var næst stærsti flokkur Noregs
á árunum 1997 til 2009, en er nú sá þriðji stærsti.
Lengi vel vildu aðrir flokkar ekkert með Framfara-
flokkinn hafa vegna stefnu hans í innflytjendamál-
um, en situr nú í ríkisstjórn með íhaldsmönnum.
Undir Siv Jensen hefur flokkurinn unnið að því að
mýkja stefnuna og byggja brýr yfir til annarra flokka.
Þrátt fyrir harða stefnu í innflytjendamálum er
flokkurinn langt í frá jafn róttækur og popúlískur og
sambærilegir flokkar á meginlandinu.
Belgía
– Vlaams Belang
Þingsæti í neðri deild: 3/87
Þingsæti í efri deild: 2/87
Þingsæti á Evrópuþingi: 1/12
Formaður: Tom Van Grieken
Hægri sinnaður, þjóðernissinnaður
Flæmingjaflokkur sem áður hét
Vlaams Blok, en sá flokkur var
bannaður vegna kynþáttahaturs.
Andúðin var tónuð niður við
stofnun nýja flokksins, en stefnan
í grunninn sú sama. Aðrir flokkar
hafa, með góðum árangri, kerfis-
bundið útilokað flokkinn frá hvers
kyns áhrifum. Flokkurinn boðar
sjálfstæði Flæmingja, er andvígur
múslimum og hefur þar af leiðandi
sérstakt dálæti á Ísrael.
Bretland
– UKIP
Þingmenn í neðri deild: 1/650
Þingmenn í efri deild: 3/816
Þingmenn á Evrópuþ.: 22/73
Formaður: Nigel Farage
Mikill völlur hefur verið á UKIP og
formanninum Farage undanfarin ár,
þótt árangurinn hafi fyrst og fremst
verið bundinn við Evrópuþingskosn-
ingar, en kosningakerfið hefur
komið í veg fyrir frekari hlutdeild á
þjóðþinginu. Áhrif flokksins heima
fyrir eru þó meiri en þingstyrkur
segir til um. UKIP leiðir baráttuna
gegn útgöngu Bretlands úr ESB og
hefur tekist að beygja stefnu Íhalds-
flokksins, bæði í Evrópumálum og
innflytjendamálum.
Spánn – Podemos
Sæti í neðri deild: 65/350
Sæti í efri deild: 23/266
Formaður: Pablo Iglesias
Podemos tókst í nýafstöðnum kosningum að brjóta á bak
aftur áratuga langt valdakerfi ráðandi flokka, þrátt fyrir að
vera einungis tveggja ára gamall. Podemos spratt upp úr
mótmælaöldu gegn ójöfnuði, óráðsíu og spillingu á Spáni og
boðar róttækar lýðræðis- og stjórnkerfisumbætur, auk þess
að binda enda á harðar niðurskurðaraðgerðir sem gripið var til
eftir kreppuna. Ólíkt mörgum öðrum andkerfisflokkum hefur
Podemos ekki skellt skuldinni af vandræðum Spánar á innflytj-
endur, heldur hefur hann beint spjótum sínum að valdaelítunni.
Danmörk
– Þjóðarflokkurinn
Sæti á þjóðþingi: 37/179
Sæti á Evrópuþingi: 4/13
Formaður: Kristian Thulesen Dahl
Með áhrifameiri andkerfisflokkum
Evrópu, skilgreindur sem hægri
popúlistaflokkur eða í sumum
tilvikum öfga hægri flokkur. Þjóðar-
flokkurinn hefur frá því hann var
stofnaður 1995 talað hátt gegn inn-
flytjendum og fjölmenningu og var
þess vegna haldið kerfisbundið frá
áhrifum af öðrum flokkum. Það hefur
breyst og ver nú Þjóðarflokkurinn
minnihlutastjórn Venstre falli. Fyrir
vikið hefur flokkurinn fengið ýmsum
stefnumálum í innflytjendamálum
framgengt, til að mynda umdeild lög
sem heimila stjórnvöldum að gera
reiðufé og skartgripi flóttamanna
upptæka.
Þýskaland
– Die Linke
Sæti á þingi: 64/631
Sæti á Evrópuþingi: 7/96
Formenn: Katja Kipping og
Bernd Riexinger
Róttækur vinstri flokkur sem vann mikinn
kosningasigur 2013 þegar hann fékk 8,6
prósent atkvæða. Umdeildur sökum
tengsla við kommúnista í Austur-Þýska-
landi og hluti flokksmanna er sagður hafa
starfað fyrir Stasi. Efnahagsstefna Die Lin-
ke er mjög vinstri sinnuð, en ólíkt mörgum
andkerfisflokkum er flokkurinn hlynntur
Evrópusamstarfi og hvetur til umbóta á
þeim vettvangi. Annar andkerfisflokkur á
uppleið er Alternativ für Deutschland sem
var stofnaður vegna andstöðu við stefnu
stjórnvalda í málefnum evrusvæðisins.
Boðar aukið beint lýðræði og samsvarar sér
við aðra hægri popúlistaflokka með and-
stöðu við innflytjendur og gegn lögleiðingu
hjónabanda samkynhneigðra.
Ítalía – Fimm stjörnu hreyfingin
Sæti í neðri deild: 91/630
Sæti í efri deild: 35/315
Sæti á Evrópuþingi: 17/73
Formaður: Bepe Grillo
Þrátt fyrir svarta sögu fasismans á Ítalíu er grunnt á honum og hafa flokkar með slíka
tilhneigingu, til að mynda Norðurbandalagið og Bræður Ítalíu, verið að sækja í sig veðrið.
En sú andkerfishreyfing sem hefur notið mestrar hylli er Fimm stjörnu hreyfing grínistans
og bloggarans Beppe Grillo sem fékk næst flest atkvæði í kosningum til neðri deildar.
Hreyfingin boðar valdið til fólksins með beinu lýðræði, er afar umhverfisvæn, leggur höf-
uðáherslu á internetið og er tortryggin á framgang alþjóðavæðingar. En fyrst og fremst
er það linnulaus og réttmæt gagnrýni á rotið kerfi sem er grundvöllurinn að árangrinum.
Sviss – SVP
Þingmenn: 65/200
Formaður: Toni Brunner
SVP vann sinn stærsta kosn-
ingasigur í fyrra þegar hann
fékk 29,4 prósent atkvæða í
þingkosningum. Sigurinn var
rakinn til flóttamannavandans
í Evrópu, enda innflytjendamál
eitt helsta stefnumál flokksins.
Flokksmenn eru einkar gagnrýnir
á Íslam sem endurspeglaðist
meðal annar þegar hann hafði
í gegn bann við byggingu nýrra
bænaturna á moskum.
Holland
– Frelsisflokkurinn
Þingmenn í neðri deild: 12/150
Þingmenn í efri deild: 9/75
Þingmenn á Evrópuþingi: 4/26
Formaður: Geert Wilders
Klassískur þjóðernissinnaður hægri
popúlistaflokkur sem hefur náð
traustri fótfestu og er nú þriðji stærsti
flokkur Hollands. Stofnaður árið 2005 í
kringum hinn litríka og umdeilda Geert
Wilders. Elur á tortryggni gagnvart inn-
flytjendum, sama hvaðan þeir koma,
vill Holland úr ESB og slíta öll samskipti
við Palestínu.
Frakkland – National Front
Þingmenn í neðri deild: 2/577
Þingmenn í efri deild: 2/348
Þingmenn á Evrópuþingi: 21/74
Formaður: Marie Le Pen
National Front var hreinn og beinn öfgaflokkur undir
stjórn Jean-Marie Le Pen, stofnanda flokksins, sem átti
það til að daðra við nasista. Dóttir hans Marie Le Pen
tók við flokknum 2011, mýkti stefnuna og losaði sig við
mestu rugludallana, þar með talið föður sinn. Flokkurinn
er þó enn andvígur innflytjendum, einkum og sér í lagi
múslimum, og berst gegn alþjóðavæðingu og ESB. Þótt
NF eigi fá fulltrúa á þjóþingi hefur hann átt góðu gengi
að fagna í Evrópuþings- og sveitastjórnarkosningum.