Hjúkrun: tímarit Hjúkrunarfélags Íslands - 01.03.1978, Side 16

Til þessa hefur heilbrigðisþjón-
ustan fremur notfært sér hinar líf-
fræðilegu mannfræðirannsóknir, en
nú beinist athyglin einnig að hinum
félagslegu þáttum. Sérstaklega kem-
ur þetta fram í tengslum við heil-
brigðisþjónustu sem veitt er til frum-
stæðra þjóða. Þessi þjónusta er lít-
ið virk hafi láðst að taka tillit til
menningar viðkomandi þjóðar þeg-
ar áætlun var gerð. í framtíðinni má
gera ráð fyrir að hinn félagslegi
þáttur mannfræðinnar verði meira
nýttur í þágu heilbrigðisþjónustu
hinna svo nefndu þróuðu landa en
verið hefur hingað til.
Gerum ráð fyrir að markmið heil-
brigðisþjónustunnar sé að efla lík-
amlegt, andlegt og félagslegt heil-
brigði og þannig að auka lífsmögu-
leika einstaklingsins, sjáum við ef
litið er á heiminn í dag að ekki kom-
ast allir jafn langt í áttina að þessu
marki. Á okkar vestræna mælikvarða
er talið að bætt heilbrigðisþjónusta
m. a. lengi mannsævina og dragi úr
ungbarnadauða vegna þess að ýms-
um svæsnum sjúkdómum af völdum
sýkla hefur verið útrýmt. Reynt hef-
ur verið að aðstoða þær þjóðir sem
skammt eru á veg komnar að þessu
marki, og við gerum ráð fyrir að
þær taki fúslega við allri aðstoð er
stuðli að bættu heilsufari.
Víða meðal frumstæðra jijóða
hefur heibrigðisþjónusta ekki verið
til staðar í þeirri merkingu sem við
eigum að venjast. Hjá þessum þjóð-
um hefur fjölskyldan séð um þessa
jrjónustu og margt er að heilsunni
lýtur tengt trúarbrögðum og töfrum,
og ákveðinn aðili innan hópsins far-
ið með hlutverk þess sem „læknar“.
Þeir sem ætla að koma á fót heil-
brigðisþjónustu meðal frumstæðra
þjóða þurfa að kanna fleiri þætti en
helstu dánarorsakir og algengustu
sjúkdóma. Kanna ])arf hvort það
sem áætlað er að glíma við sé raun-
verulegt vandamál þeirra sem að-
stoðina eiga að þiggja, eða er þetta
eingöngu vandamál í augum þeirra,
sem aðstoðina vilja veita. Litlar lik-
ur eru á að aðstoðin virki, ef reynt
er að glíma við eitthvað sem ekki
er vandamál fólksins. Er þá e. t. v.
fyrsta skrefið að gera fólkinu ljóst
að hið lélega heilbrigðisástand sé
vandamál. Gera má ráð fyrir að með
aukinni þekkingu fólksins og nánari
kynnum þess af öðrum þjóðum
vakni það til meðvitundar um sín
eigin vandamál og sé þá reiðubúið
að taka við aðstoðinni.
Leiðir að því marki sem heilbrigð-
isþjónustan setur eru fólgnar í })ví
að breyta atferli og viðhorfum fólks-
ins þannig að líkur á fullkomnara
heilbrigði aukist. Eigi þetta að tak-
ast verður að þekkja þau atferli og
viðhorf sem menningarmunstur
þessa hóps felur í sér varðandi hina
heilsufarslegu þætti. Líka þarf að
kanna áður en áætlunum er hrundið
í framkvæmd hvort þær raski því
jafnvægi sem ríkt hefur og skapi
þannig ný vandamál. Idér gilda því
einnig hinar viðurkenndu aðferðir
við greiningu vandamála og lausn
þeirra að byrja á upplýsingasöfnun
svo hægt sé að greina vandamálið
og orsakir þess. Síðan þarf að setja
markmið, velja leiðir að markinu og
gera áætlun og hrinda í framkvæmd,
og meta árangur með hliðsjón af
markmiði.
Sérstaklega varðandi upplýsinga-
söfnun og leiðir að markinu, verður
heilbrigðisþjónustan að taka mann-
fræðina sér til aðstoðar, auk þess er
samvinna við fólkið sem njóta á
þjónustunnar nauðsynleg til að virk-
ur árangur náist.
Til þess að starfslið heilbrigðis-
þjónustunnar geti nýtt sér Jsekkingu
mannfræðinnar þarf ])að að kynnast
þessari fræðigrein. Víða hefur verið
komið á fót námskeiðum fyrir starfs-
fólk heilbrigðisþjónustunnar, sér-
staklega þá er ætla að starfa meðal
frumstæðra þjóða, en reynslan sýnir
að þessi þekking nýtist einnig á öðr-
um vettvangi heilbrigðisfræðinnar.
Heilsufar er ekki hægt að efla ein-
angrað frá öðrum þáttum hins fé-
lagslega kerfis. Við áætlanagerð um
virka heilbrigðisþjónustu verður að
taka tillit til þróunar menntunarkerf-
is og efnahagskerfis.
Hér hefur verið reynt að skýra í
stórum dráttum hvernig heilbrigðis-
þjónustan getur tekið þekkingu
mannfræðinnar í sína þjónustu til
þess að ná betri árangri. Mest hefur
þessi þekking verið notuð í tengsl-
um við áætlanir um eflingu heil-
brigðis hjá frumstæðari þjóðum.
Þar hefur verið reynt að breyta við-
horfum og atferli, sem e. t. v. eru rót-
gróin í menningarmunstri samfélags-
ins. Til þess að breyta slíku þarf að
þekkja þau viðhorf er ríkt hafa og
hvert þau eiga rætur sínar að rekja.
Breytingar og nýjungar verður að
kynna með hliðsjón af því sem fyrir
er. Auk þess þarf að þekkja vel að-
stæður og umhverfi með tilliti til
ýmis konar tækni, sem nýtt er í þágu
heilbrigðisfræðinnar. Mannfræði-
þekking er þó ekki eingöngu nýtan-
leg heilbrigðisfræðinni í tengslum
við aðstoð til frumstæðari þjóða.
Samskipti þjóða aukast og hópa með
mismunandi menningarmunstur er
að finna innan sama þjóðfélags, svo
að þar kemur þekkingin líka að
gagni. Mannfræðin getur líka lagt
til upplýsingar um ýmis tengsl í sam-
skiptamunstrinu, sem skýra marga
þætti varðandi heilsufar manna eins
og hina svo nefndu „menningarsjúk-
dóma“. í sameiningu geta mann-
fræðin og heilbrigðisfræðin kannað
ýmsa þætti, sem leitt gætu í ljós nýja
þekkingu er nýta mætti til eflingar
heilbrigði öllum til handa.
HEIMILDIR:
A. M. Klausen: Kultur - variasjon og
sammenheng. Gvldendal Norsk Forlag,
Oslo, 1975.
Framh. á bls. 17.
14
HJUKRUN