Hjúkrun: tímarit Hjúkrunarfélags Íslands - 01.05.1988, Qupperneq 14

Herdís Sveinsdóttir hjúkrunarfræðingur M.S.
Framhverf könnun
á áhrifaþáttum og
einkennum
fyrirtíðaspennu
Fyrirtíðaspenna er víðtækt hugtak
sem vísar til líkamlegra, andlegra og
félagslegra einkenna og tengsla þeirra
við tíðahringinn. Tengslunum er þannig
háttað að styrkleiki einkennanna
eykst á síðari hluta tíðahrings, og
fellur svo á 1.-2. degi tíða.
Fjöldi kenninga hafa verið settar fram
um orsakir fyrirtíðaspennu, allt frá
því að orsökin sé alfarið af sálfélags-
legum toga spunnin, yfir í að um
hreinar líffræðilegar orsakir sé að
ræða. Engin kenning, sem sett hefur
verið fram, hefur verið staðfest með
rannsóknum (Rubinov og Roy-Byrne,
1984).
Tilgangur þessarar rannsóknar var
tvíþættur: a) Ákveða hvort munur sé
á ákveðnum sálfélagslegunt viðhorf-
um og reynslu kvenna með fyrirtíða-
spennu miðað við konur án fyrirtíða-
spennu. b) Lýsa einkennum kvenna
með fyrirtíðaspennu.
Á grundvelli gagnrýni, sem gerð hefur
verið á úrtökum rannsókna á fyrir-
tíðaspennu voru þátttökuskilyrði í
þessari rannsókn mjög afmörkuð.
Af þeim konum sem uppfylltu skilyrði
til þátttöku voru 11 sem luku öllum
þremur þáttum rannsóknarinnar sem
nauðsynlegir voru til úrvinnslu: mættu
í viðtal, mældust með LH sveiflu í
þvagi og fylltu út heilsudagbók (DHD)
yfir einn tíðahring. Ein kona lauk ekki
DHD, en var tekin með í aðra gagna-
úrvinnslu. Fjórar af þessum 12 konum
mynduðu samanburðarhóp. Þessar 4
konur töldu sig ekki hafa fyrirtíða-
spennu og staðfesti DHD það.
Meðallengd tíðahringsins reyndist
svipuð fyrir báða hópana. í rannsókn-
arhópnum var meðallengdin 29,9 ±
2,3 dagar og varð LH sveiflan á milli
13. og 18. dags (x = 15,4 ± 2,0).
Meðaltalssvör voru svipuð hjá báðum
hópum í follicular fasa tíðahringsins,
en svo var ekki í luteal fasanum. Með-
altalsstigafjöldi einkenna var þá mark-
tækt hærri fyrir rannsóknarhópinn en
fyrir samanburðarhópinn (Mann-
Withney U: U = 3,5). Einnig var
marktækur munur á meðaltali mis-
munar á milli meðaltalanna (U =
0,5).
Ekki reyndist marktækur munur á
meðaltalssvörun hópanna á minni af
fyrstu tíðaupplifun, fræðslu fyrir
fyrstu tíðir og viðhorfum til kvenhlut-
verksins. Hins vegar var marktækur
munur á milli hópanna í viðhorfum til
tíða. Rannsóknarhópurinn taldi tíðir
meira lamandi en samanburðarhópur-
inn.
Sjö einkennamynstur fyrirtíðaspennu
greindust og reyndist vera samræmi á
tegund einkennamynsturs fyrir flest
þau einkenni sem hver kona hafði.
Aðrar niðurstöður voru að konur með
fyrirtíðaspennu eru líklegri til að finna
fyrir einkennum á öðrum tímum tíða-
hringsins en í vikunni fyrir tíðir.
Inngangur________________________
Fyrirtíðaspenna er víðtækt hugtak
sem vísar til líkamlegra, andlegra
og félagslegra einkenna og tengsla
þeirra við tíðahringinn. Tengslun-
um er þannig háttað að styrkleiki
einkennanna eykst á síðari hluta
tíðahrings, og fellur svo á 1.-2.
degi tíða. Yfir 150 einkennum hef-
ur verið lýst í sambandi við fyrir-
tíðaspennu og ná þau til flestra
þátta líkamsstarfseminnar. Það er
ekki tegund þessara einkenna
heldur tímasetning þeirra, sem
hefur úrslitaáhrif á hvort þau eru
skilgreind sem fyrirtíðaspenna.
Þrátt fyrir víðtækar rannsóknir á
hvað veldur fyrirtíðaspennu hefur
engin ein orsök fundist, og er það
sama að segja um meðferð.
Tafla 1. sýnir einkenni sem tengd
hafa verið fyrirtíðaspennu. Eins
og sjá má er um að ræða einkenni
sem flestir kannast við, enda er
raunin sú að 30-90% kvenna telja
sig finna fyrir einkennunum (einu
eða fleirum) að einhverju leyti í
vikunni fyrir tíðir. Þar sem þessar
breytingar eru svo algengar telja
rannsakendur á þessu sviði að líta
beri á þær sem eðlilegan þátt í lífi
konunnar (Reid, 1986). Ekki sé
ástæða til að tala um eiginlega
fyrirtíðaspennu fyrr en breyting á
styrkleika einkenna sé slík, að þau
hafi takmarkandi áhrif á virkni
konunnar á tímabilinu fyrir tíðir.
Algengi fyrirtíðaspennu sam-
kvæmt þeirri skilgreiningu er talið
vera 5-7% (Woods, 1986).
Hin stöðuga og allt að því leyndar-
dómsfulla endurkoma tíða hefur í
gegnum árhundruðin verið hvati
að myndun margvíslegra hug-
mynda og fordóma. Algengt hefur
verið að tengja tíðir við veikindi,
óhreinindi, óhamingju í hjóna-
12 HJÚKRUN i/fa-64. árgangur