Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.11.1996, Blaðsíða 8

Herdís Sveinsdóttir og Anna Gyða Gunnlaugsdóttir, hjúkrunarfræðingar
Verkir og verkjameðferð skurðsjúklinga:
væntingar og reynsla*
Tilgangur þessarar framvirku rannsóknar var að kanna vœntingar skurðsjúklinga til verkja og reynslu þeirra af
verkjunum. Meðalaldur þátttakenda (N - 130) var 56,4 ár og voru karlar 53,8% úrtaksins sem var þœgindaúrtak af
tveimur stœrstu sjúkrahúsunum á íslandi, þar sem legudagar sjúklings voru áœtlaðir a.m.k. jjórir. ífjórum viðtölum
var spurningalisti lagður fyrir þátttakendur fyrir aðgerð, á 1. og 3. degi eftir aðgerð, og að jafnaði 14 vikum eftir
aðgerð. Spurt var m.a. um styrk verkja með tölukvarða 0-10, samfelldni verkja, áhrif verkja á vissar athafnir eiris
og hreyfmgu, djúpöndun eða hvíld og verkun verkjalyfja. Einnig var fengið mat sjúklinga á einstökum þáttum
verkjameðferðarinnar. Helstu niðurstöður voru að sjúklingar bjuggust við og höfðu talsverða verki. Um helmingur
sjúklinganna voru verkjalausir eða svo til verkjalausir á 1. og 3. degi eftir aðgerð. Á þessu sama tCmabili voru um
25% sjúklinga með stöðuga eða nœr stöðuga verki. Meðaltalsstyrkur versta verkjar við mismunandi aðstœður var á
bilinu 3,6 til 4,8. Hlutfall sjúklinga sem einhvern tíma greindi frá styrk verkjar > 7,0 var á bilinu 16,5 til 31,2%.
Um fjórðungur sjúklinga var með töluverða eða mikla verki við útskrift og 16,8% sjúklinga voru ( viðtali heima eftir
aðgerð með stöðuga eða nœr stöðuga verki. Sjúklingarnir voru almennt ánœgðir með þá verkjameðferð sem þeim var
veitt. Ýmsu var þó ábótavant, t.d. sögðu 66,7% sjúklinga engan hafa spurt þá um verkun geftnna verkjalyfja, um
35% sjúklinga sögðu lyfin einungis hafa slegið á versta verkinn eða gert hann þolanlegan og einungis 6,5%
sjúklinga fengu aðra meðferð en verkjalyf. Niðurstöður benda þvt' til að skurðsjúklingar hafi óþarfa verki og að
talsvert megi bœta verkjameðferðina.
Viðeigandi meðhöndlun bráðra verkja hefur mannúðlegt
gildi, er mikilvæg fyrir bata sjúklinga, getur minnkað hættu á
að verkirnir verði langvinnir og jafnframt komið í veg fyrir
fötlun. Það er vel þekkt að verkir skurðsjúklinga geta hindrað
að sjúklingar fari nógu fljótt á fætur, andi djúpt og hósti, en
þessir þættir hafa mikil áhrif á bata eftir skurðaðgerðir. Að
sjúklingar nái sér fljótt og vel eftir aðgerðir getur stytt sjúkra-
húslegu og því dregið úr kostnaði, bæði fyrir einstaklinginn og
þjóðfélagið í heild.
Verkir eftir skurðaðgerðir teljast til bráðra verkja, en
bráðir verkir eru greindir frá langvinnum verkjum með því að
þeir vara skemur (venjulega ekki lengur en þrjá til sex mánuði)
og hverfa þegar sjúkdómurinn/meiðslin batna eða skurðurinn
grær. Sárir verkir sem rekja má beint til skurðaðgerðar vara
sjaldnast lengur en þrjá sólarhringa. Það er þó háð ýmsum
atriðum s.s. tegund aðgerðar, fyrri reynslu af verkjum og
verkjalyfjameðferð ásamt ýmsum lýðfræðilegum og menningar-
legum þáttum (Melzack, Abbott, Zackon, Mulder og Davis,
1987).
Skurðverki ætti að vera tiltölulega auðvelt að með-
höndla með öllum þeim verkjalyfjum sem völ er á í dag, en
framboð, úrval, þekking og framfarir í notkun verkjalyfja hefur
vaxið gífurlega á undanförnum árum. Niðurstöður erlendra
rannsókna hafa þó endurtekið sýnt að skurðsjúklingar fá ekki
þá verkjameðferð sem þeim ber (Abbott o.fl., 1992; Carr, 1990;
Melzack o.fl., 1987; Miaskowski, Nichols, Brody og Synold,
1994; Owen, McMillan og Rogowski, 1990; Paice, Mahon, og
Faut-Callahan, 1995; Wilder-Smith og Schuler, 1992). Ábyrgð
á framkvæmd verkjalyfjameðferðar kemur í hlut hjúkrunar-
fræðinga og þeir eru í lykilaðstöðu til að meta verki og þá
meðferð sem veitt er. Athuganir á þekkingu hjúkrunarfræðinga
á verkjum og verkjameðferð hér heima og erlendis benda til að
þekkingu þeirra sé ábótavant (Ástrós Sverrisdóttir o.fl., 1991;
Clarke o.fl., 1996; Dóróthea Bergs, Elísabet Hreiðarsdóttir,
*Ritrýnd grein
232 TÍMARIT HJÚKRUNARFRÆÐINGA 5. tbl. 72. árg. 1996
Helga Lára Helgadóttir og Kristín Björg Ólafsdóttir, 1991;
Hrund Sch. Thorsteinsson og Elfn J.G. Hafsteinsdóttir, 1994;
Juhl o.fl., 1993; McCaffery, Ferrel, O’Neil-Page, Lester og
Ferrel. 1990; Watt-Watson, 1987). Bent hefur verið á að bæði
læknar og hjúkrunarfræðingar dragi úr því að sjúklingar fái
verkjalyfjameðferð við hæfi. Læknar með því að ávísa of litlum
skömmtum af verkjalyfjum fyrir viðkomandi sjúkling og
hjúkrunarfræðingar með því að gefa ekki það magn verkjalyfja
sem fyrirmæli læknisins hljóða uppá (Clarke o.fl. 1996; Juhl
o.fl., 1993; Marks og Sachar, 1973; Paice, Mahon og Faut-
Callhan, 1995). Rannsóknir hafa og gefið til kynna að sjúkl-
ingar búast við og sætta sig við að hafa talsverða verki fyrst
eftir aðgerð (Donovan, 1983; Ward og Gordon, 1994, 1996), og
eru jafnvel tregir til að greina frá verkjum og taka inn verkjalyf
(Ward o.fl., 1993; Vortherms, Ryan og Ward, 1992). Góð
verkjameðhöndlun dregur hinsvegar úr fylgikvillum eftir
aðgerð, getur stytt legutíma og jafnvel dregið úr heildarmagni
verkjalyfja sem gefa þarf (Wilder-Smith og Schuler, 1992).
Verkir hafa verið skilgreindir á ýmsan máta. Þessi
rannsókn styðst við skilgreiningu McCaffery frá 1968 en hún
segir: „Verkur er það sem einstaklingur segir að hann sé og er
til staðar þegar sá hinn sami segir að svo sé“ (bls. 7), þ.e.a.s.
það sem sjúklingurinn segir um sína verki er forsendan, ekki
mat lækna og hjúkrunarfræðinga. Samsvörun milli reynslu
sjúklinga af verkjum og mats hjúkrunarfræðinga og lækna á
þeim hefur nefnilega iðulega verið lítil (Zalon, 1993; Teske,
Daut og Cleeland, 1983).
Hvatinn að þessari rannsókn var rannsókn þeirra
Donovan, Dillon og McGuire (1987) á algengi og einkennum
verkja hjá sjúklingum á almennum sjúkradeildum í Banda-
ríkjunum. Niðurstöður þeirrar rannsóknar voru m.a. að 58% af
350 sjúklingum, völdum af handahófi á hand- og lyflækninga-
deildum, voru með óbærilega verki einhvem tíma fyrstu dagana
eftir aðgerð. Þau ályktuðu að greining og meðhöndlun verkja