Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.11.1996, Síða 9

hjá sjúklingum væri verulegt vandamál. Nemendur í
hjúkrunarfræði unnu forkönnun að þessari rannsókn vorið
1992 (Aðalheiður Guðmundsdóttir, Anna Lóa Magnúsdóttir og
Brynhildur Þóra Gunnarsdóttir, 1992). Niðurstöður þeirrar
könnunar bentu til þess að greining og meðhöndlun verkja væri
einnig vandamál hérlendis.
Tilgangur þessarar rannsóknar var að kanna viðhorf og
væntingar skurðsjúklinga til verkja ðg verkjanleðferðar, reynslu
þeirra af verkjum og þá verkjameðferð sem þeim var veitt.
Markmið þess hluta rannsóknarinnar sem hér verða gerð skil
voru að: (a) lýsa væntingum skurðsjúklinga til verkja og
verkjameðferðar fyrstu dagana eftir aðgerð; (b) lýsa algengi og
einkennum (styrk, samfelldni og áhrifum) verkja fyrir aðgerð, á
1. og 3. degi eftir aðgerð og a.m.k. 6 vikum eftir aðgerð; (c) lýsa
reynslu skurðsjúklinga af fenginni verkjameðferð; (d) kanna
samband ofangreindra þátta við ýmsar breytur, eins og fyrri
reynslu af verkjum og verkjameðferð, lýðfræðilegar upplýsingar
og upplýsingar sem tengdust sjúkdómnum og skurðaðgerðinni
sjálfri.
Aðferð
Þátttakendur og framkvœmd
Urtak þessarar framvirku, lýsandi rannsóknar var
þægindaúrtak sjúklinga sem fóru í skurðaðgerð á Landspítala
og Borgarspítala á 10 vikna tímabili haustið 1993 og uppfylltu
skilyrði til þátttöku. Þau voru að sjúklingarnir væru á aldrinum
17-75 ára, með fulla meðvitund og færir um að svara spum-
ingum rannsóknarinnar og veittu skriflegt samþykki til þátt-
töku; að áætlaðir legudagar á sjúkrastofnun væm a.m.k. fjórir
og aðgerð áætluð með a.m.k. 12 klst. fyrirvara. Tilskilin leyfi til
rannsóknarinnar voru fengin frá rannsókna- og siðanefndum
viðkomandi sjúkrastofnana og tölvunefnd.
Óskað var eftir þátttöku 132 sjúklinga og samþykktu 130
að taka þátt. Þátttakendur í viðtali I voru 130, í viðtali II voru
111, í viðtali III vom 108 og í viðtali IV vom 95. Helstu
ástæður þess að sjúklingarnir tóku ekki þátt í viðtölum II og III
voru að þeir vom „of þreyttir", „of veikir“, eða ákváðu að þeir
hefðu ekki áhuga á frekari þátttöku. Meginástæða fyrir
brottfalli í viðtali IV var að ekki náðist í sjúklinginn, hann var
enn á sjúkrahúsi, var kominn á sjúkrahús á nýjan leik eða að
hann var látinn.
Gagnasöfnun fyrir hvern sjúkling fór fram á fjómm dögum
meðan á sjúkrahúsdvöl stóð. Tekin vom þrjú stöðluð viðlöl við
sjúklingana á þeim tíma. Viðtal I fór fram fyrir aðgerð, viðtal II
á 1. degi eftir aðgerð og viðtal III á 3. degi eftir aðgerð. Viðtal
IV var svo tekið að jafnaði 14 (8 - 20) vikum
eftir aðgerð og var það símaviðtal. Sami
rannsakandi tók öll viðtöl við sama sjúkling, en
auk greinarhöfunda tók einn hjúkmnar-
fræðingur þátt í öflun gagna.
Mœlitœki
Gagna var aílað með spumingalista sem
var unnin af greinarhöfundum og gerður að
hluta í samvinnu við nemendur í hjúkmnar-
fræði (Aðalheiður Guðmundsdóttir, Anna Lóa
Magnúsdóttir og Brynhildur Þóra Gunnars-
dóttir, 1992). Spurningalistinn var byggður á
fræðilegri úttekt á efninu og með hliðsjón af
mælitækjum sem notuð hafa verið erlendis (Donovan, Dillon og
McGuire, 1987; Owen, McMillan og Rogowski, 1990). Með
viðtölum var aflað upplýsinga um fyrri reynslu og væntingar til
verkja og verkjameðferðar, reynslu af verkjum í tengslum við
aðgerðina og fengið álit sjúklings á veittri verkjameðferð. Úr
sjúkraskrám var aflað lýðfræðilegra upplýsinga og upplýsinga
sem tengdust sjúkdómnum, skurðaðgerðinni sjálfri og verkja-
lyfjum. Spumingalistinn var forprófaður með 8 manna
þægindaúrtaki sem leiddi til þess að spurningalistinn var
styttur og einfaldaður.
Línukvarði og tölukvarði. Styrkur verkja hjá þátttakendum
var annars vegar mældur með línukvarða (visual analogue
scale) sem var 10 cm lína með orðunum „enginn verkur“ og
„gæti ekki verið verri” við sitt hvorn enda hennar þar sem
þátttakendur merktu við með striki hversu sterkur verkurinn
var. Hins vegar var notast við tölukvarða (numerical rating
scale) á bilinu 0 til 10 þar sem 0 þýddi „enginn verkur“ og 10
„eins mikill verkur og hægt væri að ímynda sér“ og gáfu
þátttakendur upp þá tölu sem lýsti styrk þess verkjar sem var
til athugunar. Verkurinn var fyrst metinn með tölukvarðanum
og því næst með línukvarðanum. Eins og við má búast var
fylgni milli kvarðanna tveggja góð (r = 0,88 - 0,99,
p < 0,001) eins og fram kemur í töflu 1. Til einföldunar verða
niðurstöður tölukvarðans því einungis notaðar hér á eftir.
Vœntingar til verkja og verkjameðferðar. Við athugun á
væntingum til verkja voru sjúklingarnir, í viðtali I, beðnir um
að lýsa styrk þess verkjar sem þeir byggjust við að fá fyrstu
dagana eftir aðgerðina. í forkönnun hafði komið fram að
sjúklingar áttu erfitt með að leiða liugann að þessum þætti pg
voru þvf felldar niður nákvæmari spurningar eins og t.d.
væntingar til verkja í hvíld, við djúpöndun eða við hreyfingu.
Væntingar til verkjalyfjameðferðar voru kannaðar með
því að spyrja sjúklingana með hvaða hætti þeir teldu að þeir
fengju verkjalyfin: „reglulega“, „þegar þeir segðust hafa
verki“, „að þeir þyrftu að biðja um verkjalyf4, „að hjúkrunar-
fræðingar og læknar vissu hvenær þeir þyrftu á verkjalyfjum að
halda og gæfu þeim samkvæmt því“ eðá hvort „þeir vissu ekki
hvernig þessu yrði háttað“. Sjúklingunum var gefinn kostur á
að nefna fleiri en einn möguleika. Væntingar til verkjastill-
ingar voru metnar með fullyrðingum allt frá því að verkjalyfin
„minnki verki lítið sem ekkert“ í „gera mig verkjalausa(n)“.
Styrkur verkja. I viðtali II voru sjúklingamir beðnir um að
hugsa aftur til þess tíma er þeir vöknuðu/mundu fyrst eftir sér
eftir aðgerð og nefna styrk verkjarins þá. í viðtali II voru
sjúklingamir beðnir um að lýsa styrk versta verkjar sem þeir
Mynd 1. Verkun verkjalyfja: Væntingar og reynsla
60
■ Væntingar (N=130)
Alveg Nær Verkur Dregurúr Minnkar
verkjalaus verkjalaus bærílegur versta verk nær
verk ekkert
TÍMARIT HJÚKRUNARFRÆÐINGA 5. tbl. 72. árg. 1996 233