Álit: tímarit löggiltra endurskoðenda - 01.01.1989, Page 14

BJÖRN FRIÐFINNSSON ráðuneytisstjóri
HEIMILD ERLENDRA AÐILA TIL
ÞÁTTTÖKU í ÍSLENSKU
ATVINNULÍFI OG HEIMILDIR
ÍSLENDINGA TIL ÞESS AÐ EIGA
HLUT í ERLENDUM FYRIRTÆKJUM
Erindi flutt á sumarráðstefnu Félags löggiltra endurskoðenda 1989
INNGANGUR
Ég tók aö mér að fjalla hér á ráðstefnunni um heimild
erlendra aðila til þátttöku í íslensku atvinnulífi og heim-
ildir íslendinga til þess að eiga hlut í erlendum fyrir-
tækjum. Mun ég reyna að gera því efni nokkur skil
bæði með því að ræða um stöðu mála í fortíð og nútíð
og eins með því að fjalla um líklega þróun á næstu ár-
um.
Erlend fjárfesting hafði þýðingarmiklu hlutverki að
gegna í atvinnulífi þjóðarinnar í upphafi aldarinnar.
Norðmenn byggðu hér hvalveiðistöðvar og síldar-
verksmiðjur, danskt fjármagn stóð að mörgum verslun-
arfyrirtækjum, milljónafélaginu í Viðey og að íslands-
banka , breskt fjármagn stóð að togaraútgerð í Hafnar-
firði og Svíar byggðu upp Sænsk-íslenska frystihúsið.
Það var ekki bara erlent fjármagn sem hér kom við
sögu - því fylgdi líka erlend tækniþckking, sem íslend-
ingar voru fljótir að tileinka sér og sem hafði hér mikil
og varanleg áhrif á atvinnuþróunina.
En á dögum þjóðernisstefnu og sjálfstæðisbaráttu ,
þótti við hæfi. að útiloka erlenda aðila frá þátttöku í ís-
lensku atvinnulífi og segja má að það tímabil standi
enn. Vissulega eru dæmi um þýðingarmikla erlenda
fjárfestingu í atvinnulífinu, en meginreglan er sú að slík
fjárfesting er takmörkunum háð. Stefna okkar varðandi
crlenda fjárfestingu er um margt sérstæð og má e.t.v.
skýra hana með hinu háa atvinnustigi, sem við höfum
notið um áratuga skeið. A meðan við höfum rekið
stefnu. sem um margt er fjandsamleg erlendri fjárfest-
ingu í atvinnulífinu, hafa nágrannaþjóðir okkar gripið
til margvíslegra aðgerða til þess að laða að erlenda fjár-
festingu í því skyni að fjölga atvinnutækifærum og auka
hagvöxt í samfélögum sínum.
REGLUR UM EIGNARAÐILD ÚTLENDINGA AÐ
ÍSLENSKUM FYRIRTÆKJUM
Reglur um eignaraðild útlendinga að fyrirtækjum hér-
lendis er að finna í ýmsum sérlögum og eru þær mis-
munandi eftir félagsformi og tegund atvinnustarfsemi.
Mestu umsvif útlendinga í íslcnsku atvinnulífi felast í
eignarhaldi þeirra á ísal og eignaraðild að íslenska járn-
blendifélaginu hf. og Kísiliðjunni hf. , sem til þess hefur
verið veitt hcimild með sérstökum lögum hverju sinni,
enda ríkið beitt sér fyrir samningsgerð um stofnun fyrir-
tækjanna.
Um ýmsar atvinnugreinar gilda sérstök lög, sem m.a.
takmarka rétt útlendinga til að eiga og reka fyrirtæki í
greininni.
Þannig eru fiskveiðar einungis heimilaðar íslenskum
ríkisborgurum. Sé um hlutafélag að ræða verða íslensk-
ir ríkisborgarar að eiga meira en helming hlutafjár , en
a.m.k. 60% hlutafjár til þess að félagið megi sjálft eiga
skip; gildir það jafnt um fiskiskip og kaupskip . Stjórn-
armenn verða allir að vera íslenskir ríkisborgarar, þar
af a.m.k. helmingur búsettur á íslandi. Sömuleiðis er
útlcndingum óheimilt að reka á Islandi námavinnslu
14