FLE blaðið - 01.01.2010, Blaðsíða 8

Flokkun fjármálagernings sem eigið fé,
er háð ströngum skilyrðum
Við upphaflega færslu fjármálagernings í efnahagsreikning ber
útgefanda hans að flokka gerninginn (eða einstaka hluta hans,
eftir því sem við á) sem fjárskuld, fjáreign eða eiginfjárgerning í
samræmi við reglur IAS 32. Flokkunin er mjög mikilvæg því hún
segir meðal annars til um það hvort útgefanda gerningsins beri
að færa vexti, arð, hagnað eða tap af gerningnum sem tekjur
eða gjöld (ef gerningurinn flokkast sem fjáreign eða fjárskuld)
eða að færa alls ekki tekjur eða gjöld af honum (ef gerningurinn
flokkast sem eigið fé).
Þegar úrlausn á skuldavanda fyrirtækis er fólgin í útgáfu
fjármálagerninga sem ætlunin er að flokka sem eigið fé í
reikningsskilum skuldara reynir oft á tíðum á reglur IAS 32 sem
gilda um flokkun fjármálagerninga. Það er meðal annars vegna
þess að kröfuhafar eru ekki tilbúnir til að fyrirgera núverandi
kröfurétti sínum í skiptum fyrir eiginfjárgerninga skuldara án
þess að tryggja með einhverjum hætti að þeir fái kröfur sínar
endurgreiddar, áður en núverandi hluthafar fái nokkuð greitt frá
skuldara. Því skoða þeir mismunandi útfærslur á breytingum á
kröfum ýmist í víkjandi lán, forgangshlutabréf eða skuldabréf
með breytirétti í almenna hluti í skuldara. Hvað sem nýju
samningarnir kunna að heita skiptir engu máli við flokkun þeirra
í reikningsskilum skuldara, því flokkunin þar ræðst ekki af heiti
samninganna heldur af innihaldi þeirra, nánar tiltekið af þeim
réttindum og skuldbindingum sem ákvæði samninganna kveða
á um. Samkvæmt IAS 32 ber útgefanda fjármálagernings
að flokka samninga f reikningsskilum sínum í samræmi
við efni þeirra og skilgreiningarnar á fjárskuld, fjáreign og
eiginfjárgerningi sem fram koma í staðlinum.
Óhætt er að fullyrða að skilyrðin sem þarf að uppfylla
vegna flokkunar fjármálagernings sem eigið fé eru ströng.
Þetta þurfa kröfuhafar og skuldarar að hafa í huga og taka tillit
til við gerð samninga ef þeir vilja á annað borð að samningar
verði flokkaðir sem eigið fé í reikningsskilum skuldara. í þessu
sambandi skiptir fyrst og fremst máli hvort samningur feli í sér
samningsbundna skyldu útgefanda um að láta reiðufé eða aðra
fjáreign af hendi til annarrar einingar. Einnig skiptir máli hvort
samningur verði gerður upp eða hægt sé að gera hann upp
með eiginfjárgerningum útgefanda (t.d. með eigin hlutabréfum
skuldara).
Óskilyrtur réttur útgefanda til að komast hjá því að láta
af hendi reiðufé eða aðra fjáreign leiðir almennt til flokkunar
samnings sem eigið fé. Á hinn bóginn leiðir slík greiðsluskylda
útgefanda til flokkunar samnings sem fjárskuld, hvort sem hún
kemur fram í samningi með afdráttarlausum, eða óbeinum
hætti. Þess ber að geta að greiðsluskylda leiðir til flokkunar
sem fjárskuld óháð fjárhagslegri getu útgefanda til að standa
við skuldbindinguna eða líkum á því að til greiðslu komi. Þá
getur greiðsluskylda verið skilyrðislaus eða skilyrt, þ.e. hún
getur verið háð því að tiltekinn atburður eigi sér stað eða
ekki í framtíðinni (t.d. við endurfjármögnun fyrirtækis, við
sölu á meginþorra eigna fyrirtækis, ef breyting verður á
eignarhaldi eða við skráningu hlutabréfa fyrirtækis á markað,
svo eitthvað sé nefnt). Greiðsluskylda sem er eingöngu skilyrt
framtíðaratburðum sem eru á valdi útgefanda (t.d. samþykki
arðgreiðslna) leiðir þó ekki til flokkunar samnings sem
fjárskuld.
Nokkrar undantekningar eru frá flokkun samnings (eða
hluta hans) sem fjárskuld þegar greiðsluskylda er til staðar.
Hér ber helst að nefna samning þar sem greiðsluskylda
verður virk eingöngu við slit útgefanda (e. only in the event
of liquidation) og samning sem veitir handhafa rétt til að skila
honum til útgefanda í skiptum fyrir reiðufé eða aðra fjáreign
(innleysanlegur fjármálagerningur) sem uppfyllir tiltekin ströng
skilyrði sem fram koma í IAS 32.
Þá þarf að hafa í huga að samningsbundinn réttur og
samningsbundin skylda til að láta af hendi eða taka við eigin
hlutabréfum í framtíðinni kunna að vera skilgreind sem afleiður
í skilningi IFRS. Ef svo er ber útgefanda hlutabréfanna að
flokka og færa slíkar afleiður sem eigið fé í reikningsskilum
sínum ef þar að lútandi skilyrði IAS 32 eru uppfyllt. Séu
skilyrðin hins vegar ekki uppfyllt ber útgefanda að flokka og
færa slíkar afleiður í reikningsskilum sínum sem fjáreignir
eða fjárskuldir, eftir því sem við á. í þessu sambandi skiptir
ekki máli hvort réttur eða skylda útgefanda komi fram í formi
sérstaks samnings (t.d. samnings sem kveður á um skyldu
útgefanda til að láta fastan fjölda eigin hlutabréfa af hendi í
framtíðinni í skiptum fyrir fasta fjárhæð reiðufjár) eða í formi
ákvæða í öðrum samningi (t.d. ákvæði í lánasamningi sem
kveða á um rétt kröfuhafa til að breyta í framtíðinni föstum
höfuðstól lánsins yfir í fastan fjölda hlutabréfa í skuldara).
Ekki er ólíklegt að afhending á eigin hlutabréfum skuldara í
framtíðinni komi við sögu með einum eða öðrum hætti sem
hluti af heildarlausn á skuldavanda fyrirtækja. Þegar slíkt á við
þarf að ganga úr skugga um að reglunum sem gilda um flokkun
og færslu viðkomandi samninga (eða hluta þeirra) sé fylgt og þá
sérstaklega meginreglunni sem segir að afleiður skulu færðar
í bókhaldi miðað við þann dag þegar samningar eru gerðir en
ekki miðað við daginn þegar samningar eru gerðir upp.
Lokaorð
Mörg önnur reikningshaldsleg álitamál koma upp við gerð
reikningsskila skuldara vegna endurskipulagningar fjárskulda.
Meðal annars má nefna álitamál sem tengjast beitingu reglna í
staðlinum IFRS 5 Fastafjármunir til sölu og aflögð starfsemi
og í túlkun IFRIC 17 Úthlutanir eigna til eigenda í öðru
en reiðufé. Það kann að reyna á beitingu þessara reglna ef
hluti af heildarlausn á skuldavanda fyrirtækja er fólginn í því
að þau selji eignir (þ.m.t. hluti í dótturfélögum) eða úthluti
eignum til hluthafa (sem áður voru kröfuhafar). Þá er færsla
í reikningsskilum á skattalegum afleiðingum hina ýmissa
aðgerða við endurskipulagningu, sérstakt viðfangsefni þar
sem flækjustigið eykst til muna. Þar verður fyrst að komast
að niðurstöðu um hvernig beri að meðhöndla breytingarnar
í skattalegu tilliti og síðan að ákvarða hvernig beri að færa
skattalegu áhrifin, ef einhver, í reikningsskilum.
Semjendur reikningsskila sem standa frammi fyrir færslu
endurskipulagningar fjárskulda í bókhaldi þurfa sjálfir að taka
ákvarðarnir á grundvelli túlkana sinna á gildandi lögum og
8 • FLE blaðiðjanúar 2010