FLE blaðið - 01.01.2013, Blaðsíða 41

Væntingar voru því miklar í byrjun og þeim átti lítt eftir að linna
næstu ár og áratugi. Sigurbjörn hóf ásamt þremur starfsmönnum
formlega störf hinn 1. október 1962 á þeim degi sem gildistaka
laganna varð. Beitti Sigurbjörn sér fljótlega fyrir ýmsum nýjung-
um, m.a. setti ríkisskattstjóri ítarlegar leiðbeiningar um hvernig
landsmenn skyldu standa að framtalsskilum í stóru sem smáu.
Regluverkið við framtalsskil varð allt skýrara og settar reglur urðu
sýnilegar. Reglugerð nr. 245/1963 markaði mikil tímamót. Þá
birti ríkisskattstjóri árlega (tarlegar upplýsingar, lengst af sem átt-
blöðung, er fjölmargir framteljendur tóku til hliðar til að hafa sér
til halds og trausts þegar að framtalsgerðinni kom, og birtust þær
upplýsingar m.a. f dagblöðum. Eyðublaðagerð tók miklum fram-
förum og samræmi við ýmis framkvæmdaratriði komst smám
saman á.
Samræmingarhlutverk ríkisskattstjóra varð hvað skýrast í þvf
ákvæði laganna að ríkisskattstjóra bæri að hafa eftirlit með störf-
um skattstjóra og sjá til þess að sem best samræmi væri í störf-
um þeirra. Þá var ríkisskattstjóra ætlað að leiðbeina skattstjórum
og eftir atvikum starfsmönnum þeirra um skattaleg málefni, m.a.
með því að senda þeim afrit af þeim úrskurðum ríkisskattanefnd-
ar sem telja mátti að hefðu almennt gildi. Þá var rfkisskattstjóra
fengið það vald að hann gat að eigin frumkvæði rannsakað hvert
það atriði sem framkvæmd laganna varðaði. Upplýsingaskyldan
var einnig afdráttarlaus þar sem rfkisskattstjóra var veitt heimild
til að krefjast allra upplýsinga frá bönkum, sparisjóðum og öðrum
peningastofnunum þegar athugun á framtölum stóð yfir. Þá var
ríkisskattstjóra heimilt að breyta ákvörðun skattstjóra ef efni
stæðu til slíks.
Starfsmönnum hins nýja ríkisskattstjóraembættis fjölgaði hægt til
að byrja með en þegar stofnuð var rannsóknardeild við embættið
með lögum frá árinu 1964 kom aukinn mannafli. Sérstakt emb-
ætti skattrannsóknarstjóra við ríkisskattstjóraembættið var stofn-
að árið 1965 og stýrði skattrannsóknarstjóri rannsóknardeildinni
hjá ríkisskattstjóra. Var þetta nokkuð óvenjulegt fyrirkomulag
að sjálfstætt skipaður embættismaður stýrði einingu annars
embættismanns. Því var svo breytt í ársbyrjun 1993 þegar nýtt
embætti skattrannsóknarstjóra ríkisins var stofnað með lögum
nr. 111/1992.
Eftir því sem árin liðu óx ríkisskattstjóraembættinu ásmegin en
annir voru gríðarlega miklar. Mikill fjöldi margvíslegra stærri og
smærri erinda bárust embættinu og mörg síðbúin framtöl bárust.
Voru þess dæmi að beiðnir um leiðrétt framtöl tóku til allt að ára-
tugar aftur f tfmann. Ríkisskattstjóraembættið mótaðist eðlilega
fyrstu árin af áherslum Sigurbjörns en hann var óumdeilanlega
afburðamaður hvað varðaði þekkingu og skilning á eðli skattlagn-
ingar. Lagði Sigurbjörn metnað sinn í að embættið kæmi festu
á skattframkvæmdina með skýrum reglum þannig að framtelj-
endum öllum væri Ijóst að hverju þeir gengu og skattákvarðanir
byggðust á settum reglum.
Á fyrstu árum embættis ríkisskattstjóra kom til umræðu áhugi
manna á að taka upp staðgreiðslu opinberra gjalda. Drjúgur hluti
af störfum Sigurbjörns á embættistíma hans var fólginn í athug-
unum á því hvort unnt væri að taka upp staðgreiðslu opinberra
gjalda hérlendis og hvernig að undirbúningi slíkrar breytingar
skyldi standa. Raunar var það svo að þegar eftir að Sigurbjörn
hafði tekið við störfum ríkisskattstjóra, áður en skrifstofa emb-
ættisins var opnuð, varði hann nokkrum tíma í að kanna mögu-
leika á því að koma á staðgreiðslukerfi. Á þessum árum átti
meginhindrun þess að ekki var tekin upp staðgreiðsla rót sína
að rekja til þess að ekki náðist nægjanleg samstaða um að ein-
falda skattareglur samhliða upptöku á staðgreiðslu. Við það sat
áratugum saman og það var ekki fyrr en eftir að Sigurbjörn hafði
látið af starfi sem ríkisskattstjóri að staðgreiðsla opinberra gjalda
varð að veruleika á árinu 1987, en þá var aldarfjórðungur liðinn
frá stofnun embættisins. Verður víkið að því síðar í grein þessari.
Ríkisskattstjóraembættið og starfsmenn þess gengu í gegnum
miklar skattalagabreytingar á fyrstu 20 árum embættisins.
Enginn vafi er þó á að með lögum nr. 40/1978 urðu meiri breyt-
ingar á efnisþáttum skattalaga en áður hafði verið um langt ára-
bil. Undirbúningur þessa var umfangsmikill og framtalsgerð var
gjörbreytt með því að framtölin voru gerð tölvutæk. Ný eyðublöð
voru tekin upp og allt yfirbragð framtalsins var gjörbreytt eftir
1980. Kallaði þetta á breytingar á starfsháttum og horft var til enn
meiri breytinga á komandi árum.
Með lögum 40/1978 var skattlagningu atvinnurekstrar breytt
með nýjum efnisreglum svo sem verðbreytingarfærslunni sem
var við lýði í ein 20 ár. Skattlagning einstaklinga utan atvinnu-
rekstrar tók sömuleiðis miklum breytingum, einkum með
þvi að skattlagningu hjóna var breytt í það horf að skattleggja
hvort hjóna af eignum, þótt eignasköttun yrði áfram sameigin-
leg. Frádráttarliðum var endurskipað samkvæmt 30. gr. laga
nr. 40/1978 og án efa var þar merkast svokallaður fastur 10%
frádráttur. Reiknaðar tekjur vegna eigin húsnæðis voru felldar
niður og sömuleiðis frádráttur vegna viðhalds íbúðarhúsnæðis til
eigin nota. Það var lítil eftirsjá að þeim frádráttarlið sem árum
saman hafði skapað miklar deilur milli framteljenda og skattyfir-
valda hvað teldist vera viðhald og hvað nýsmíði húsnæðis. Þá
var með lögunum frá 1978 ætlunin að leggja til grundvallar fram-
tölin eins og þau voru send inn að teknu tilliti til breytinga samkv.
95. gr., en eftir álagningu færi fram endurskoðun framtala með
tölvuúrtaki á grundvelli svokallaðra ábendinga. Þetta komst þó
aldrei almennilega til framkvæmda og innleiðing skattalagabreyt-
inganna með lögum 40/1978 var bæði erfið og tímafrek.
III. Staðgreiðsla og virðisaukaskattur
Árin 1987-1991 eru þó sennilega annað mesta breytingaskeið
embættisins, en á því tímabili var öllum helstu tekjuöflunar-
kerfum ríkissjóðs og sveitarfélaga gjörbreytt með upptöku á
staðgreiðslu opinberra gjalda, virðisaukaskatti í stað söluskatts,
tryggingargjaldi og niðurfellingu aðstöðugjalds. Þá hafði Garðar
Valdimarsson tekið við embætti ríkisskattstjóra frá 1. júlí 1986 en
Sigurbjörn hafði að eigin ósk látið af störfum á þeim tíma. Kom
það því í hlut Garðars og samstarfsmanna hans að koma hinum
miklu skattalagabreytingum í framkvæmd og leiða breytingar á
starfsháttum sem af þeim leiddu. Við upptöku á staðgreiðslu og
FLE blaðið janúar2013 • 39