Morgunblaðið - 08.03.2017, Blaðsíða 19

19
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 8. MARS 2017
Horft út um glugga Auður Lóa Breiðfjörð er athugul stúlka, forvitin um flest sem fyrir augu hennar ber og hér sér hún eitthvað spennandi út um glugga veitingastaðarins Mandi í Veltusundi.
Eggert
Mikill meirihluti Ís-
lendinga er áhrifalaus
eða áhrifalítill þegar
kemur að því hvernig
stórum hluta launa
þeirra er ráðstafað og
hvernig búið er í hag-
inn fyrir eftirlauna-
árin. Fæstir geta valið
lífeyrissjóð nema þeg-
ar kemur að séreign-
arsparnaði og það er
undantekning ef sjóðsfélagar eiga
þess kost að hafa áhrif á það
hverjir setjast í stjórn viðkomandi
lífeyrissjóðs.
Pétur heitinn Blöndal, þingmað-
ur Sjálfstæðisflokksins, var
baráttumaður fyrir lýðræðisvæð-
ingu lífeyrissjóðanna. Fáir ef
nokkrir þingmenn höfðu betri og
dýpri skilning á mikilvægi lífeyr-
issjóðanna fyrir launafólk og efna-
hagslífið allt. Þeir voru (og eru)
ekki margir utan þings með meiri
þekkingu en Pétur Blöndal.
Þrisvar sinnum lagði Pétur fram
frumvarp um aukið lýðræði í líf-
eyrissjóðunum. Fyrst árið 2011, þá
2012 og loks 2015. Í þriðja skiptið
voru 16 meðflutningsmenn úr öll-
um flokkum nema Vinstri grænum.
Eftir að Pétur féll frá tók Guð-
laugur Þór Þórðarson, þingmaður
Sjálfstæðisflokksins, málið upp og
lagði fram að nýju undir lok árs
2015, ásamt fleirum.
Í greinargerð sagði Pétur meðal
annars:
„Miklu varðar að stjórnir sjóð-
anna hafi skýrt umboð og skýra
ábyrgð gagnvart þeim, sem eiga
réttindin sem féð á að
tryggja. Þannig er
komið í veg fyrir
áhættutöku og önnur
sjónarmið en örugga
ráðstöfun fjár sjóð-
félaga.“
Bent var á mik-
ilvægi þess að „þeir
sem hafa beina hags-
muni af ávöxtun þessa
fjár, þeir sem eiga
réttindin sem fénu er
ætlað að tryggja, þ.e.
sjóðfélagarnir, komi
beint að kosningu stjórna lífeyr-
issjóða“:
„Það leiðir líka til ábyrgari
stjórnunar og ráðstöfunar fjár,
þegar stjórnin þarf að svara sjóð-
félögunum, eigendunum, einu sinni
á ári fyrir aðgerðir sínar. Það leið-
ir svo aftur til betri arðsemi fyrir
atvinnulífið í heild. Þess vegna er
þetta frumvarp svo mikilvægt, en
jafnframt mun það rekast á mikla
hagsmuni þeirra sem núna sitja í
stjórnum sjóðanna og þeirra sem
skipa fólk í stjórnir lífeyrissjóð-
anna.“
SA og ASÍ á móti breytingum
Í huga Péturs var mikilvægt að
launafólk fengi allar upplýsingar
um verðmæti þeirra réttinda sem
það hefði aflað sér með greiðslu í
lífeyrissjóð og verðmæti þeirrar
eignar sem að baki réttindunum
standa:
„Þá kann skilningur fólks á gildi
lífeyrissjóðsins síns að vaxa og
jafnframt ósk um að hafa áhrif á
hverjir stjórna og ráðstafa því
mikla fé og hagsmunum sjóðfélaga,
þ.e. heimilanna.“
Þegar Pétur lagði frumvarpið
fram í fyrsta skipti kom það ekki
til umræðu í þingsal og heldur
ekki í annað skiptið. Árið 2015 var
ein umræða og frumvarpinu var
vísað til efnahags- og viðskipta-
nefndar en var ekki afgreitt þar.
Eftir að Pétur féll frá og Guð-
laugur Þór tók málið upp óskaði
efnahags- og viðskiptanefnd eftir
umsögnum frá 19 aðilum. Aðeins
fjórir skiluðu umsögn.
Alþýðusamband Íslands, Lands-
samtök lífeyrissjóða og Samtök at-
vinnulífsins lögðust eindregið gegn
þeim breytingum sem fólust í
frumvarpinu. Andstaðan kom ekki
á óvart og ekkert bendir til að af-
staða forystumanna vinnumark-
aðarins hafi breyst. Þar ganga þeir
hins vegar ekki í takt við yfirgnæf-
andi meirihluta launafólks.
Meirihlutinn vill valfrelsi
Fréttablaðið greindi frá því síð-
astliðinn mánudag að samkvæmt
skoðanakönnun sem Samtök um
betri lífeyrissjóði lét gera vildu
97% landsmanna hafa frelsi til að
velja sér lífeyrissjóð óháð stétt-
arfélagi. Litlu færri, eða 95%, telja
rétt að sjóðsfélagar kjósi stjórnir
lífeyrissjóðanna með svipuðum
hætti og Pétur Blöndal barðist fyr-
ir.
Árið 2001 lagði Hjálmar Árna-
son, þingmaður Framsóknarflokks-
ins, fram frumvarp um valfrelsi í
lífeyrissjóðum. Pétur Blöndal var
meðflutningsmaður ásamt Þorgerði
Katrínu Gunnarsdóttur og Jónínu
Bjartmarz. Frumvarpið, sem náði
ekki fram að ganga, gerði ráð fyrir
að launafólk væri „frjálst að velja
sér sjóð til að greiða í enda stand-
ist sjóðurinn allar almennar kröfur
og skilyrði um rekstur lífeyr-
issjóða“.
Krafan um að launafólk komi
með beinum hætti að því að móta
stefnu lífeyrissjóðanna og hafi
áhrif á það hverjir veita þeim for-
ystu er skýr og vandséð er hvernig
aðilar vinnumarkaðarins geti leyft
sér að virða þá kröfu að vettugi.
Slíkt leiðir aðeins til aukinnar tor-
tryggni, vantrausts og óánægju.
Samtök atvinnulífsins og
forystumenn verkalýðsfélaga
standa frammi fyrir tveimur kost-
um. Annars vegar að standa fast
gegn breytingum og auknum áhrif-
um sjóðsfélaga og hins vegar að
hafa forystu um að móta nýja um-
gjörð um lífeyrissjóðina, þannig að
sjóðsfélagar taki með beinum
hætti þátt í að móta stefnuna,
kjósa stjórnir og hafi frelsi til að
velja lífeyrissjóð. Verði síðari kost-
urinn fyrir valinu er líklegt að auk-
in sátt verði um lífeyrissjóðina, um
leið og staðið er vörð um öflugt líf-
eyriskerfi og samtryggingar-
hlutverk þess.
Eitruð blanda
Krafan um aukið lýðræði innan
lífeyrissjóðanna verður að líkindum
háværari eftir því sem umsvif sjóð-
anna verða meiri. Heildareignir
sjóðanna námu 3.514 milljörðum
króna um síðustu áramót, eða um
145% af vergri landsframleiðslu.
Þannig eru lífeyrissjóðirnir stærri
en íslenska hagkerfið. Og um völd-
in verður ekki deilt.
Í viðtali við Morgunblaðið síðast-
liðinn laugardag sagðist Bjarni
Benediktsson forsætisráðherra
hafa „miklar áhyggjur af því að líf-
eyrissjóðirnir séu orðnir
jafnfyrirferðarmiklir í íslensku at-
vinnulífi og þeir eru í dag“:
„Þeir eru komnir með milli 40
og 50% af öllum skráðum hluta-
bréfum og eru orðnir mjög fyrir-
ferðarmiklir víða annars staðar,
bæði í óskráðum félögum og alls
kyns sjóðum. Þeir eru í raun og
veru leiðandi og berandi fjárfestar
víðast þar sem eitthvað er að ger-
ast nýtt í íslensku atvinnulífi í
dag.“
Áhyggjur forsætisráðherra eru
réttmætar. Lífeyrissjóðirnir eru
komnir í ráðandi stöðu í íslensku
atvinnulífi. Hættan er sú að völdin
séu að safnast saman á hendur
fárra sem halda um flesta taumana
í stærstu fyrirtækjum landsins, allt
frá bönkum til matvöruverslana,
frá fjölmiðlum til flugfélaga, fjar-
skiptum til sjávarútvegs. Til verð-
ur eitruð blanda krosseigna-
tengsla, þar sem raunverulegir
eigendur fjármagnsins – launafólk
– hafa lítil og jafnvel engin áhrif.
Slíkt er óheilbrigt, óréttlátt og
gengur gegn öllum hugmyndum
okkar um lýðræði.
Eftir Óla Björn
Kárason »Krafan um að
launafólk komi með
beinum hætti að því að
móta stefnu lífeyris-
sjóðanna og hafi áhrif á
það hverjir veita þeim
forystu er skýr.
Óli Björn Kárason
Höfundur er þingmaður
Sjálfstæðisflokksins.
Valfrelsi í lífeyrismálum og aukið lýðræði