Freyr - 01.10.2006, Qupperneq 16

NAUTGRIPARÆKT
íslensk nautgriparækt á 20. öld
- nokkrir þættir
Viðtal við Bjarna Arason,
fyrrverandi nautgriparæktarráðunaut
Fjósið á Lundi. Glugginn í endanum er inn á skrifstofu ráðunautsins.
Síðastliðið sumar fór undirritaður,
ásamt Magnúsi B. Jónssyni á Hvann-
eyri og Magnúsi Óskarssyni, fyrrver-
andi kennara á Hvanneyri, á fund
Bjarna Arasonar, fyrrverandi ráðu-
nautar og framkvæmdastjóra Búnað-
arsambands Borgarfjarðar á heimili
hans í Borgarnesi. Bjarni starfaði
lungann af starfsævi sinni að naut-
griparækt, ásamt öðrum ráðunauta-
störfum í landbúnaði, og er einn
fárra manna núlifandi, sem hafa
yfirsýn af eigin viðkynningu yfir
þróun nautgriparæktar hér á landi
á síðustu öld, en hann er nú 85 ára
að aldri. Svarthvítu myndirnar í
viðtalinu eru allar úr safni Búgarðs
í Eyjafirði
Hver eru fyrstu kynni þín af nautgriparækt?
Ég vil þá helst byrja á barnæsku minni.
Ég er alinn upp á Grýtubakka í Grýtubakka-
hreppi. Það var stórt heimili og kýr hafðar
til heimilisnota. Þeim var beitt á sumrin á
úthaga alllangt frá bænum, á stararengi, og
ég sat þar yfir þeim fyrst á vorin meðan þær
voru að venjast úthaganum. Ég var þá um
7 til 9 ára og þetta var fyrir 1930. Með mér
var strákur frá næsta bæ sem átti sameigin-
legan haga með Grýtubakka.
Þarna i hreppnum var og er eitt elsta
nautgriparæktarfélag á landinu og það var
skýrsluhald heima og töluvert umstang við
að mæla mjólkina vikulega. Nytinni úr hverri
kú var hellt í sérstaka fötu og svo var stung-
ið spýtu með kvarða í hana og af kvarðan-
um mátti lesa hve margar merkur voru í
fötunni. Síðan var þetta bókað.
Hvert fóru svo þessar upplýsingar?
Þær fóru til eftirlitsmanns nautgripafé-
lagsins, sem reiknaði út ársnyt hverrar kýr
og sendi niðurstöðurnar til Búnaðarfélags
íslands. Hann annaðist einnig um að mæla
fitumagn mjólkur úr hverri kú, sem var fært
á skýrslu. Eftirlitsmaðurinn hafði sótt nám-
skeið í Reykjavík hjá Páli Zóphóníassyni til
þess að undirbúa sig undir starfið.
Ég fer svo að Hvanneyri og kynnist
búskapnum þar, fyrst í Bændadeild haustið
1941. Ég hafði það embætti um sumarið
milli bekkja, en þá var verknám allt sumarið,
að vera fjósameistari og það var heilmikil
upphefð að leysa fjósameistarann af í sum-
arfríi hans. Ég fór ekkert heim nema í eina
viku eða svo.
Haustið 1947 fór ég svo í framhaldsdeild-
ina, fyrsta veturinn sem hún starfaði. Ég
lauk þar prófi 1949 og var þá reyndar búinn
að ráða mig hjá Borgfirðingum, en þá hring-
ir Jónas Kristjánsson samlagsstjóri á Akur-
eyri í mig og býður mér það starf að taka við
af Hirti Þórarinssyni, sem þá var ráðunautur
Sambands nautgriparæktarfélaga í Eyjafirði,
SNE, og hafði komið af stað sæðingarstöð-
inni á Grísabóli. Hún tók til starfa árið 1946.
Ég fékk mig lausan hjá Borgfirðingum og
hóf störf á Akureyri haustið 1949.
Það fylgdi ráðningarsamningnum að sam-
bandið kostaði mig til að fara til Danmerkur
í nokkrar vikur til að kynnast nautgriparækt
þar og læra sæðingar. Um þetta leyti eru
sæðingar orðnar ráðandi í danskri naut-
griparækt.
Magnús B. Sæðingar koma fyrst til sög-
unnar um 1936 þannig að (slendingar eru
afar snemma á ferðinni, miðað við það sem
gerðist. Það var fyrir áhrif frá Skotlandi en
einnig Danmörku.
Egill Bjarnason á Sauðárkróki fór með
mér í þetta ferðalag og við skoðuðum
nokkrar sæðingarstöðvar og fórum með
sæðingamönnum á bæi og lærðum hand-
tökin við að sæða kýr og taka sæði og
blanda. Eftir heimkomuna fór ég að vinna
við sæðingarstöðina á Grísabóli. Hjörtur
hætti nokkru fyrir jól þetta haust, 1949, og
fór þá I búskapinn heima á Tjörn.
Grísaból var á þeim tíma nokkuð fyrir
ofan byggðina á Akureyri en er nú komið
inn í bæinn. Þarna hafði verið stofnsett
svínabú, sem mjólkursamlagið rak. Sæð-
ingarstöðin var í húsakynnum þess og hún
mun ekki hafa greitt neitt fyrir þá aðstöðu
né aðra fyrirgreiðslu er hún naut þar. Jónas
Kristjánsson kom þessu svona fyrir, en hann
var mikill áhugamaður um allar framfarir
og búskap og hafði með sér góða bændur
(stjórn.
Ég hafði í ferðinni til Danmerkur kynnst
afkvæmarannsóknastöðvum, sem þá höfðu
tekið til starfa ekki löngu áður. Rannsókn-
irnar byggðust á því að teknar voru um 15
kvígur á leigu undan hverju nauti, sem átti
að prófa, og hafðar fyrsta mjólkurskeiðið
saman í fjósi. Þessi hugmynd hafði borist
hingað til lands. Sunnlendingar voru að
byrja á þessum rannsóknum um þetta leyti í
Laugardælum, eða um 1953-54.
Eyfirðingar vildu ógjarnan vera eftirbátar
í þessu og það var víst haustið 1953 sem
16
FREYR 10 2006