Freyr - 01.10.2006, Page 20

FERÐAÞJÓNUSTA
Þjóðgarður
- eitt form landnýtingar
IEftir Sigurlaugu Gissurardóttur
ferðaþjónustubónda
í tæpan áratug hefur umræða um
stofnun Vatnajökulsþjóðgarðs verið
fyrirferðarmikil í samfélaginu
sunnan Vatnajökuls. í raun líta
íbúar í Sveitarfélaginu Hornafirði á
stækkun Skaftafellsþjóðgarðs árið
2004 sem fyrsta skrefið og horfa til
þjóðgarðsins sem aflvaka er styrkja
muni byggð. Vatnajökulsþjóðgarður
er eitt stærsta verkefnið sem unnið
er að í náttúruvernd um þessar
mundir og undirbúningur hefur
tekið langan tíma. Fyrir utan það
meginmarkmið að leggja grunn að
verndun einstakrar náttúru Vatna-
jökuls og landslagsheilda umhverfis
hans, skapast um leið nýir möguleik-
ar í ferðaþjónustu og rannsóknum,
sem gera svæðið eftirsóknarverðara
til búsetu og heim að sækja.
Mikil vinna hefur verið lögð ( umræður og
stefnumótun um uppbyggingu og stjórnun
þjóðgarðs, á landsvísu, innan sveitarstjórna
og meðal íbúa. Austur-Skaftfellingar hafa
nálgast þá umræðu á jákvæðum nótum og
tekið þátt í flestum nefndum og starfshóp-
um sem fjallað hafa um málið. Haldnar hafa
verið ráðstefnur og málþing, auk kynningar-
funda í hverri sveit, til að freista þess að sem
flestir fái tækifæri til að koma sjónarmiðum
sínum á framfæri. Einnig hafa nemendur
unnið að margvíslegum verkefnum sem
varpa m.a. Ijósi á hvaða tækifæri geti falist
í þjóðgarði.
FYLGST MEÐ FRAMVINDU
í upphafi umræðunnar var að frumkvæði
Karls Benediktssonar landfræðings gerð
rannsókn á viðhorfum heimamanna, í dreif-
býli sem þéttbýli, til stofnunar þjóðgarðs.
( niðurstöðum þeirrar rannsóknar er bent
á leiðir til að gera samstarf stjórnenda
fyrirhugaðs Vatnajökulsþjóðgarðs við aðra
hagsmunaaðila, svo sem sveitarstjórnir,
ferðaþjónustuaðila og almenna íþúa, sem
skilvirkast og árekstralausast. Jafnframt er
Útlínur Skaftafellsþjóðgarðs.
fjallað um hvernig unnt sé að nýta þá
möguleika sem í stofnun þjóðgarðs fel-
ast til atvinnuuppbyggingar í byggðunum
umhverfis Vatnajökul án þess að sjónarmið
náttúruverndar verði fyrir borð borin. Rann-
sóknin var eitt af fyrstu verkefnunum sem
Háskólasetur á Hornafirði vann að.
Setrið er einnig í forsvari fyrir NEST-verk-
efnið (Northern Environment for Sustaina-
ble Tourism), en meginmarkmið þess er að
greina þau tækifæri sem felast ( búsetu í
nágrenni þjóðgarðs og nýta þau til fram-
þróunar í ferðaþjónustu á sjálfbæran hátt.
Verkefnið byggir á samstarfi sveitarfélag-
anna sunnan Vatnajökuls, Skaftárhrepps og
Hornafjarðar og erlendir samstarfsaðilar eru
Finnar, Svíar og Skotar. Þessu verkefni lýkur
á vordögum, en þegar er verið að leggja
grunn að fleiri slíkum verkefnum. Þekking
sem þannig er sótt til annarra landa á eftir
að nýtast okkur við að skilgreina heildar-
mynd svæðisins, einkum með tilliti til ferða-
þjónustu, en einnig rannsókna og skipulags
almennt. Reynslu annarra þjóða má með
einum eða öðrum hætti yfirfæra á okkar
svæði. Við þurfum því ekki alltaf að finna
upp hjólið með tilheyrandi kostnaði.
Samhliða stofnun Vatnajökulsþjóðgarðs,
stærsta þjóðgarðs í Evrópu, er mikilvægt
að fylgst verði með áhrifum hans á nán-
asta umhverfi, hvort heldur náttúrufar eða
samfélag. Grunnur slíkrar rannsóknar hefur
þegar verið lagður og eðlilegt að því verði
fylgt eftir á Háskólasetri í Hornafirði. Slík
rannsókn myndi t.d. geta svarað grundvall-
arspurningum um það hvernig við nýtum
náttúruna til ferðaþjónustu og geta stuðlað
að sátt á milli þeirra sem aðhyllast ólík sjón-
armið, stundum öfgakennd, í iandnýtingu.
ÞÖGUL ÞEKKING
Mikilvægt er að jafnhliða því sem unnið
er að rannsóknum og þróun verkefna á
fræðasetrum, sé einnig unnið að þekkingar-
yfirfærslu til og frá grasrótinni, þ.e. heima-
manna næst vettvangi, bænda og landeig-
enda og virkja með því þann mannauð sem
er heima í héraði. Þessi þekking hefur af
fræðimönnum verið nefnd þögul þekking
og verður seint ofmetin.
Þegar hefur verið hrundið í framkvæmd
hugmyndum um samspil þjóðgarðs og
bænda, þótt í fyrstu sé í smáum stíl. Á liðnu
sumri voru gerðir þjónustusamningar við
nokkra landeigendur um að sinna tiltekinni
þjónustu sem fólst m.a. í landvörslu, gerð
viðhorfskönnunar og móttöku og umsjón
með vinnu sjálfboðaliða sem unnu að lag-
færingu á göngustígum. Allir búa þessir aðil-
ar yfir mikilli þekkingu á nánasta umhverfi
sínu og flestir hafa þegar aflað sér landvarð-
arréttinda eða hyggjast gera slíkt. Um leið
og viðkomandi bændur miðluðu þekkingu
sinni og reynslu, sköpuðu þeir sjálfum sér
tekjur, sem með öðru gera þeim kleift að
búa áfram á jörðum sínum, þrátt fyrir að
hefðbundinn búskapur hafi dregist saman
eða verið lagður af með öllu. Með þessu
hefur verið brotið blað í sögu þjóðgarða á
(slandi.
Mikilvægt er að frá upphafi verði þjóð-
garðurinn og nærsvæði hans skipulagt
m.t.t. aðgengis ferðamanna og með það fyr-
ir augum að aukinn straumur ferðamanna
á svæðið spilli ekki viðkvæmri náttúru og
þeirri upplifun sem sóst er eftir. Jafnframt
er mikilvægt að hafa að leiðarljósi að hefð-
bundinn búskapur hafi áfram nauðsynlegt
svigrúm til að þróast í takt við breytta tíma.
Slík vinna er þegar hafin á svæðinu fram-
an við Skálafells-, Heinabergs- og Fláajökul.
Þar hafa nokkrir landeigendur og bændur
sem nefna sig Perluhópinn undanfarið ár
unnið að verkefni sem þeir nefna Perlur í
ríki Vatnajökuls. Hópurinn hefur markað
svæðinu framtíðarsýn, unnið framkvæmda-
og kostnaðaráætlun og tilgreint ábyrgð-
araðila að hverjum verkhluta. Til viðbótar
við þá þekkingu sem þeir hafa á umræddu
landsvæði nutu þeir m.a. dyggrar aðstoðar
starfsmanna Skaftafellsþjóðgarðs, Háskóla-
seturs í Hornafirði og Frumkvöðlaseturs
Austurlands.
20
FREYR 10 2006