Freyr - 01.10.2006, Page 22

JARÐRÆKT
Opið ræktar-
land og tap
næringarefna
Áhrif vatns og vinds á
næringarefnabúskapinn
IEftir Árna Snæbjörnsson, Bændasamtökum (slands,
Ríkharð Brynjólfsson og Þorstein Guðmundsson,
Landbúnaðarháskóla Islands
j
í löndum þar sem akuryrkja er mikil
er það þekkt staðreynd að jarð-
vegsagnir og næringarefni skolast
í talsverðum mæli úr þeim jarðvegi
sem oft eða reglulega er unninn,
sérstaklega ef land stendur opið að
vetri til. Hérlendis hefur jarðrækt
stóraukist á undanförnum árum
með endurræktun túna, ræktun á
einærum jurtum og ekki síst vegna
kornræktar. Jarðræktin hefur í för
með sér að landið er opið frá því
það er unnið og þar til nýr gróður
hefur náð að mynda gróðurhulu.
Á þessu tímabili er jarðvegurinn
veikur fyrir rofi. í opnum flögum
geta myndast sitrur og lækir sem
skola jarðveginum til. Þá getur
fokið úr flögunum.
Rofinu fylgir aukið tap næringar-
JARÐVEGSROF
Jarðvegsrof er hverskonar tilfærsla jarð-
vegs sem getur verið innan akursins en
jafnframt getur jarðvegurinn glatast af
akrinum.
Vatnsrof verður vegna vatns sem rennur
til á yfirborði og nægir að sjá að vatnið
er gruggugt til að staðfesta að um rof sé
að ræða. Smálækir geta myndast í plóg-
förum eða hjólförum og þá er vatnsrofið
mjög virkt. Algengt er einnig að landið
verði vatnsósa, að víða fyrirfinnist pollar á
akrinum og að vatn finni sér útrás í skurði.
Við þær aðstæður er mikil hætta á rofi.
Við vatnsrof er tilfærsla næringarefna allt-
af niður halla eða í skurði og læki.
Vindrof verður þegar mold og sandur
fjúka til. Eftir því sem kornin verða stærri
þeim mun styttra fara þau á meðan fín-
ustu kornin, méla, leir og lífræn svifefni,
þyrlast upp í loftið og geta borist langar
leiðir.
efna og mengun í ám og vötnum.
Þá má ekki gleyma því að alltaf á
sér stað einhver útskolun næringar-
efna úr jarðvegi með jarðvatninu og
þekkt er að næringarefni skolast í
einhverjum mæli út með framræslu.
Tjón og vandræði af þessu getur
verið verulegt og undir vissum
kringumstæðum óafturkræft.
Vegna þess að hérlendis er víð-
lent, ræktunin dreifð og hér er aðal-
lega stunduð grasrækt, hefur fram
til þessa verið talið að útskolun nær-
ingarefna og jarðvegsagna sé lítil
eða í lágmarki. Þetta hefur þó ekki
verið kannað að neinu marki. Það
er því rétt að velta fyrir sér hvaða
áhrif rofið hefur og hvað sé hægt
að gera til að sporna við því.
Ef rofið er lítið er það ekki sýnilegt og
árleg áhrif ekki merkjanleg. Hinsvegar
geta langtimaáhrif verið veruleg, jarðveg-
urinn smáþynnist og frjósamasta lagið
eða fínustu kornin hverfa á meðan gróf-
ara og ófrjósamara efni situr eftir.
ÁHRIF ROFS Á AKURINN
Þegar vatn rennur eftir akri flyst efni alltaf
undan halla eins og áður hefur komið fram.
Þetta gerist einnig samhliða mjög hægfara
jarðvegsskriði. Afleiðingin er að í brekku-
rótum er jarðvegur oft mjög þykkur en
þunnur eftir því sem ofar dregur í hallann.
Grjót og ófrjór jarðvegur verður áberandi á
hæðum og bungum á meðan frjósami jarð-
vegurinn safnast upp neðar f hallanum. Þar
sem vatnið rennur í læki eða skurði hverfur
hluti jarðvegsins af landinu og með honum
frjósamasta lagið auk áburðar sem safnast
hefur upp við ræktun.
Gangur vindrofs og hvernig misstór korn
hegða sér. Sandkornin fara ekki langt en
hafa mikinn rofmátt. Þau getur skafið sam-
an í sandskafla. Fínu kornin, méla, leir og
lífræn svifefni fara hærra, mynda moldrok
eða mistur og geta borist mjög langt. Teikn.
Hassenpflug (H.P. Blume 1992)
Mold og sandfok í flagi hefur á margan
hátt önnur áhrif. Gróf efni eins og steinar
og möl fjúka að jafnaði ekki. Þau verða
eftir en fínu jarðvegsefnin umhverfis fjúka
í burtu þannig að jarðvegsþekjan verður
grófari og grýttari að samsetningu. Ef möl
er í jarðveginum situr hún eftir og myndar
að lokum lag þegar fínu efnin eru fokin og
kemur þannig í veg fyrir frekara rof.
ÁHRIF KORNASTÆRÐA
Hegðan fínni efna fer eftir kornastærð.
Grófur sandur tekst yfirleitt ekki á loft
heldur skríður eftir jörðinni. Meðalsand-
korn takast á loft allt frá nokkrum senti-
metrum upp í hálfs til eins metra hæð.
Þau skella síðan niður aftur og koma frek-
ari hreyfingu af stað, skemma gróður eða
sverfa fleti sem þau lenda á. Sandskaflar
geta myndast I miklu sandfoki bæði á akr-
inum sjálfum og eins fyrir utan hann.
Fínustu kornin, méla, leir og lífræn
efni fara hærra upp I loftið en sandur og
mynda hið sýnilega moldfok. Sumt fellur
aftur niður á akurinn en stór hluti fær-
ist á nærliggjandi svæði eða fýkur mjög
langar vegalengdir. I þessu fínasta efni er
hlutfall lífrænna efna mjög hátt og með
því hverfa í kjölfar rofsins næringarefni
22
FREYR 12 2005