Fréttablaðið - 03.03.2018, Blaðsíða 92

Hvert yrði þitt fyrsta verk ef þú vakn-a ð i r d a g e i n n sem konungur? – Endurskipuleggja herinn og bæta
samgöngur í landinu? Já, mögu-
lega. Gera nákvæma úttekt á stöðu
heilbrigðis- og menntakerfisins og
vinna metnaðarfulla umbótaáætlun?
Jú, ekki slæmt. En svo væri líka bara
hægt að taka að sér stjórn fótbolta-
landsliðsins. Það er í það minnsta
það sem Carol 2. Rúmeníukonungur
ákvað að gera þegar hann komst til
valda árið 1930. Og eftir á að hyggja
var það kannski ein af hans skástu
ákvörðunum.
Stjórnmálasaga Evrópu á árunum
milli heimsstyrjaldanna tveggja
hefur að geyma marga kynlega
kvisti. Stjórnarfar ýmissa ríkja var
afar brothætt og þótt heita ætti að
einhvers konar þingræðisstjórnarfar
væri víðast hvar við lýði, voru gömlu
konungsættirnar enn valdamiklar og
tóku fullan þátt í stjórnmálalífinu.
Carol annar (eða Karl annar eins og
nefna mætti hann á íslensku) var
þannig furðuleg blanda af nítjándu
aldar kóngafólki og popúlískum
fasistaleiðtoga millistríðsáranna. Út
í þá skringilegu blöndu mátti svo
hræra vænum skammti af kvensemi,
glaumgosalíferni og já, fótbolta.
Saga rúmensku konungsættar-
innar er ekki ýkja löng og tengslin
við Rúmeníu ekki mikil í fyrstu. Rúm-
enar öðluðust sjálfstæði sitt undan
Ottómanaveldinu á nítjándu öld,
ekki hvað síst með stuðningi Frakka.
Fengu Rúmenar margir hverjir sér-
stakt dálæti á franskri menningu og
sér þess enn stað í fána landsins sem
er eins og sá franski nema með gulum
lit í staðinn fyrir hvítan. Valdastéttin
í Rúmeníu tileinkaði sér alla þá
frönsku siði sem hún gat, talaði helst
ekki nema frönsku og leit á París sem
sína andlegu höfuðborg.
Þjóðríkið Rúmenía stóð veikum
fótum og logaði í illdeilum héraðs-
höfðingja og ættarvelda. Nauðsynlegt
var því talið að sækja þjóðhöfðingja
út fyrir landið. Slíkt var raunar alsiða
á þessum árum og ekki þótti verra að
sækja slíkan konung inn í evrópska
háaðalinn til að tryggja sér í leiðinni
sambönd og ættartengsl. Napó leon
III Frakklandskeisari mælti með
hentugum þýskum prinsi, sem lá á
lausu. Hann hlaut titilinn Carol fyrsti.
Carol hafði varla heyrt um Rúm-
eníu getið þegar hann var krýndur
þar konungur. Sama má segja um
bróðurson hans, Ferdínand, sem
var gerður að krónprinsi þegar ljóst
varð að kónginum yrði ekki sonar
auðið. Ferdínand tók síðar við af
frænda sínum og ríkti sem Ferdín-
and fyrsti frá 1914 til dauðadags árið
1927. Báðir voru þeir frændur alla tíð
útlendingar í sínu eigin ríki, án nokk-
urra sérstakra tengsla við rúmenskt
samfélag þótt þeir reyndu að stýra
landinu eftir bestu getu.
Öðru máli gegndi um Carol yngri,
son Ferdínands og framtíðarerfingja
konungsveldisins. Hann fæddist og
ólst upp í Rúmeníu og sá hlutina með
talsvert öðrum augum en faðir hans
og frændi. Hafa ýmsir af ævisögu-
riturum Carols annars viljað kenna
uppvaxtarárum prinsins unga um
margar af þeim ógöngum sem hann
átti eftir að rata í á ævinni.
Spjátrungur og gosi
Carol fyrsti leit á nafna sinn sem
soninn sem hann aldrei eignaðist
og spillti honum með eftirlæti, en
um leið fékk drengurinn ekki að
eiga eðlilegt samband við sína réttu
foreldra. Hjónaband þeirra stóð
líka á brauðfótum, þar sem María,
eiginkona Ferdínands, átti í ástar-
samböndum við ýmsa menn, meira
og minna fyrir opnum tjöldum.
Upplifði Carol ungi þetta sem mikla
niðurlægingu föður síns og lagðist
það þungt á hann.
Óánægjan með framhjáhalds-
ævintýri móðurinnar varð þó ekki
til þess að gera soninn að sérstökum
siðapostula. Strax á táningsárum var
Carol orðinn alræmdur fyrir svall
og kvennafar. Hann eignaðist börn
utan hjónabands, en það olli þó
Rúmenum mun minna hugarangri
en barnið sem hann tók upp á að
eignast í hjónabandi!
Sumarið 1918 stakk krónprinsinn
af úr herþjónustu og hélt til Úkraínu
með dóttur rúmensks hershöfðingja
og kvæntist henni á laun. Carol var
þá 24 ára en unnustan, „Zizi“, tví-
tug. Fyrir utan þá lítt konunglegu
hegðun að stinga af úr hernum, var
hjúskapurinn reginhneyksli. Zizi var
fjarri því nógu ættgöfug til að giftast
krónprinsi, auk þess sem stjórnar-
skrá landsins bannaði það hrein-
lega að þjóðhöfðinginn kvæntist
Rúmena. (Þessi sérkennilega regla
hefur væntanlega átt að tryggja
valdajafnvægi milli helstu valdaætta
landsins.)
Vorið eftir tókst fjölskyldu Carols
að fá hann ofan af þessu gönuhlaupi
sínu og hjónabandið var úrskurðað
ógilt. Rétt rúmum níu mánuðum
síðar eignaðist Zizi þó dóttur og sá
rúmenska ríkið um að greiða fram-
færslu þeirra beggja.
Um tíma virtist Carol ætla að snúa
baki við glaumgosalífinu þegar hann
varð ástfanginn af Helen frænku
sinni, systur Alexanders Grikklands-
konungs. Þau giftust í skyndi vorið
1921 eftir stutt kynni og sjö mán-
uðum síðar eignuðust þau soninn
Mikael.
Allt fór þó fljótlega í sama farið
hjá Carol prins. Hann svallaði, naut
lífsins og eignaðist nýjar og nýjar
ástkonur. Hafa sagnritarar prinsins
bent á að Carol virðist fremur hafa
leiðst stúlkur úr sinni eigin stétt,
en þess í stað fallið fyrir konum af
„lægri“ stéttum, þar sem þær hafi
verið óheflaðri, hispurslausari og
líflegri í háttum. Að lokum kynntist
hann svo konu sem átti eftir að fanga
hjarta hans til æviloka, hún hér
Elena Lupescu. Elena, sem raunar var
kölluð „Magda“, var lyfsaladóttir úr
efri millistétt. Faðir hennar var gyð-
ingur, en hafði snúist til kaþólskrar
trúar. Gyðinglegi uppruninn átti þó
eftir að reynast afdrifaríkur.
Ítalskt hneyksli
Sagnfræðingar sem kannað hafa
sögu Rúmeníu á þriðja og fjórða ára-
tugnum viðurkenna að nær vonlaust
sé að draga upp óbrenglaða mynd
af Mögdu Lupescu. Svo miklu hefur
verið logið um hana, jafnt til lofs eða
lasts. Lengi vel var henni lýst sem ein-
hvers konar norn sem hefði getað
stjórnað ástsjúkum unnusta sínum
eins og strengjabrúðu og ráðið öllu
sem hún vildi. Í dag er þó fremur
litið á hana sem lífsnautnakonu sem
notaði hvert tækifæri til að maka
krókinn en kærði sig að öðru leyti
lítið eða ekkert um stjórnmál.
Samband prinsins og Mögdu vakti
almenna hneykslan við hirðina í
Búkarest, en almenningur hafði litla
hugmynd um hvað gekk á. Opinber-
lega var allt í himnalagi í hjónabandi
Carols og Helenar. Blaðamenn vissu
svo sem eitt og annað, en ströng rit-
skoðunarlög í landinu komu í veg
fyrir að fregnir af opinberu framhjá-
haldi krónprinsins rötuðu á prent.
En í loks árs 1925 varð fjandinn
laus. Alexandra Bretadrottning,
eiginkona Játvarðs sjöunda, lést og
var jarðsungin í Lundúnum. Hún var
náskyld meira og minna öllu kónga-
fólki Evrópu og var Carol krónprins
sendur í útförina sem fulltrúi rúm-
ensku hirðarinnar. Hann fór einn í
ferðina.
Á bakaleiðinni ákvað prinsinn að
rétt væri að staldra við á Ítalíu og gera
sér glaðan dag. Og hver hafði komið
þangað til fundar við hann önnur
en Magda Lupescu? Skötuhjúin
nutu tilverunnar á Ítalíu og sinntu
næturlífinu af krafti. Þau gerðu enga
tilraun til að leynast fyrir ítölskum
blaðamönnum og ljósmyndurum
og fljótlega kom í ljós að ritstjórum
ítalskra blaða stóð hjartanlega á
sama um rúmensk ritskoðunarlög.
Allur heimurinn vissi nú af hinni föl-
leitu, rauðhærðu og seiðandi ástkonu
Carols krónprins.
Rúmenía logaði stafnanna á milli
þegar Carol sneri aftur heim úr fríinu.
Leiðtogar valdaflokksins í landinu,
Frjálslynda þjóðarflokksins, sem
var hægrisinnaður flokkur borgara-
stéttarinnar, kröfðust afsagnar
krónprinsins. Höfðu flokksmenn og
krónprinsinn raunar lengi eldað grátt
silfur vegna annarra mála. Almenn-
ingur hafði líka litla samúð með ríkis-
arfanum sem hafði niðurlægt vinsæla
eiginkonu sína með opinberu fram-
hjáhaldi og þjóðernissinnarnir litu á
það sem sérstaka synd að hjákonan
væri gyðingur.
Carol átti því þann kost einan að
afsala sér ríkiserfðum til sonar síns
og flytja úr landi. Hann fluttist til Par-
ísar og bjó þar með Mögdu sinni án
þess að gera minnstu tilraun til þess
að fela samband þeirra. Að nafninu
til stóð hjónaband hans og Helenar
prinsessu þó til ársins 1928 þegar
hún sótti um skilnað.
Konungsskipti urðu í Rúmeníu um
mitt ár 1927 þegar Ferdínand fyrsti
lést. Við valdataumunum tók Mikael
litli, þá rétt á sjötta ári. Drengurinn
hélt þó ekki sjálfur um valdataum-
ana, heldur var dagleg stjórn ríkisins
í höndum þriggja manna ráðs, í þeim
hópi var föðurbróðir hans, Nikulás.
Stýrði ráðið í ágætri sátt við valda-
flokk landsins, Frjálslynda þjóðar-
flokkinn.
Þegar skýjabakkar heimskrepp-
unnar tóku að hrúgast upp jókst
pólitískur óstöðugleiki í Rúmeníu og
þegar formaður Frjálslynda þjóðar-
flokksins féll frá, hrundi fylgi flokks-
ins í kosningum. Bændaflokkurinn
tók við völdum, en hann sótti fylgi
sitt einkum til sveita, Stefna hans
hvíldi á þjóðlegum rúmenskum
gildum og tortryggni í garð yfirstétt-
arinnar og dálæti hennar á vestur-
evrópskum og þá einkum frönskum
siðum.
Við þessar aðstæður sá hinn útlægi
fyrrverandi krónprins sér leik á
borði. Sumarið 1930 sneri Carol aftur
til heimalandsins og ruddi hinum
barnunga syni sínum til hliðar með
fulltingi nýju ríkisstjórnarinnar.
Hann tók sér embættistitilinn Carol
annar og hóf þegar að leggja drög að
valdatíma sínum.
En nú kynni einhver að spyrja:
hvað með fótboltann? Átti þessi pistil
ekki að fjalla um knattspyrnuóðan
kóng sem hlutaðist til um fótbolta-
landslið þjóðar sinnar? Jú, jú, en það
verður ekki fyrr en í næsta hluta, eftir
viku.
Boltabulla á konungsstól
Saga
til næsta
bæjar
Stefán Pálsson
skrifar um afleitan
kóng.
á táningSárum var
Carol orðinn
alræmdur fyrir Svall
og kvennafar.
KOMDU
Í
– dásamleg deild samfélagsins
OPIÐ UM HELGAR FRÁ KL. 11 – 17
K
V
IK
A
3 . m a r s 2 0 1 8 L a U G a r D a G U r40 H e L G i n ∙ F r É T T a B L a ð i ð
0
3
-0
3
-2
0
1
8
0
4
:3
6
F
B
1
2
8
s
_
P
0
9
2
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
2
8
s
_
P
0
8
5
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
2
8
s
_
P
0
3
7
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
2
8
s
_
P
0
4
4
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
tio
n
P
la
te
re
m
a
k
e
: 1
F
1
E
-0
7
8
8
1
F
1
E
-0
6
4
C
1
F
1
E
-0
5
1
0
1
F
1
E
-0
3
D
4
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
5
A

F
B
1
2
8
s
_
2
_
3
_
2
0
1
8
C
M
Y
K