Myndmál - 01.07.1983, Qupperneq 17

Þáttur Nehru
Fyrst þurfti Attenborough að kom-
ast að því hvort Nehru, þáverandi for-
sætisráðherra Indlands, væri hlynntur
breskri myndgerð um Gandhi. Honum
tókst að koma á stefnumóti við Nehru
gegnum Mountbatten lávarð, síðasta
landstjóra Indlands og vin Gandhi og
Nehru. Attenborough hafði áður
kynnst Mountbatten þegar han lék í
mynd Noel Coward „In Which We
Serve“ árið 1942, en sú mynd var að
hluta til byggð á ferli Mountbatten í
flotanum.
„Nehru var einn sá kærleiksríkasti
maður sem ég hef fyrir hitt — yndisleg
persóna! Hann sannfærði mig strax
um að ég væri eina manneskjan sem
•Ji
kxiattu Ætenborough's
eftir Lois Fischer, um þennan ind-
verska lögfræðing sem sökum andlegs
máttar síns tókst að leiða indverja
undan oki breskrar nýlendustefnu.
Áhugi og hrifning Attenborough var
vakin fyrir alvöru þegar hann las at-
hugasemd Gandhi um atburð þann
sem gerðist í S-Afrískum smábæ árið
1892. Hann og indverskur kollegi hans
viku til hliðar oní ræsið fyrir tveimur
hvítum mönnum. Þegar þeir voru
farnir framhjá varð Gandhi að orði:
„Það hefur alltaf verið mér ráðgáta
hversvegna mönnum skuli finnast þeir
heiðraðir með auðmýkingu með-
bræðra sinna.“
Attenborough stamar lítilsháttar
þegar hann minnist viðbragða sinna.
„Ég gat varla trúað því að þessi yfirlýs-
ing hefði komið frá 22 ára pilti sem
varla gat komið upp orði. Hann var
svo vandræðalegur og taugaveiklaður.
Hann tapaði fyrsta málinu sínu vegna
þess að hann var hræddur. Það, að
hann skyldi eiga til slíka víðsýni og
vera fær um að afmarka hana í þessa
stuttu athugasemd fannst mér stór-
kostlegt. Ég varð hugfanginn af mann-
inum og lífsviðhorfum hans.“
hann kærði sig um að hitta kl. 8.30 á
mánudagsmorgni. Ritari hans hafði
lagt til að ég dveldist hjá honum í hálf-
tíma. Um 9-leytið bjóst ég til brott-
farar en þá sagði Nehru: „Hvert ertu
að fara? Við erum rétt að byrja sam-
ræðurnar. Sestu niður!“. Það má eig-
inlega segja að það hafi verið hann sem
spurði spurninganna og reyndi að
komast að mínum fyrirætlunum,
hvernig ég ætlaði að nálgast viðfangs-
efnið. Jæja, þetta endaði með því að
við sátum á gólfinu og glugguðum í
myndaalbúm. Þá sagði hann skyndi-
lega: „Þú verður að hitta meðlimi rík-
isstjórnarinnar og dóttur mína“. Svo
kallaði hann: „Indira! Ég sendi til þín
leikara sem ætlar að gera mynd um
Bapu og þú átt að gefa honum mat og
senda hann svo aftur til mín“.
Indira var mjög feimin, vandræða-
leg og svaraði með einsatkvæðisorð-
um. Hún sýndi engan áhuga á stjórn-
málum en hún elskaði kvikmyndir og
gladdist yfir því að ég skyldi þekkja
verk Satyajit Ray (einn þekktasti kvik-
myndaleikstjóri Indverja). Ég sagði
henni að mér findist mynd hans
„Pather Pachali“ vera meðal mestu
afburðamynda sögunnar“.
Um þetta leyti var Ray í rauninni að
hefja feril sinn. Indverskur kvik-
myndaiðnaður var tæknilega ófull-
burða og Nehru gerði sér það ljóst.
Hann vildi að gerð yrði kvikmynd sem
gæti gengið um alla heimsbyggðina og
þá með alþjóðlega viðurkenndri
stjörnu. Nehru mælti með að Alec
Guinnes yrði falið hlutverk Gandhi.
„Ég þráspurði hann um ástæðuna
þar til hann játaði. „Hin raunverulega
ástæða fyrir því að ég vil fá Englend-
ing til að leika Gandhi er sú að það
myndi fá Gandhi til að skella uppúr“.
Sex mánuðum síðar sá ég Nehru í síð-
asta sinn (hann lést 1964) og þá sagði
hann við mig: „Hvað sem þú gerir, þá
dýrkaðu hann ekki. Það höfum við
gert á Indlandi en hann er alltof mikill
maður til að vera tilbeðinn."
„Heilög kýr“
Attenborough gerði þessi orð að
meginmarkmiði sínu við gerð myndar-
innar, en á Indlandi voru ekki allir á
eitt sáttir um þær hugmyndir að gera
mynd um Gandhi. Þegar lokaundir-
búningur hófst loksins þann 26.
nóvember 1980 var stofnuð „Nefnd
gegn leiknum kvikmyndum um
Gandhi“. Attenborough segir frá:
„Þeir tilbáðu Gandhi sem guð. Það að
leikari skyldi reyna að endurspegla
hann álitu þeir ekkert annað en ósvífn-
ustu helgispjöll . . . Og umræðurnar í
indverska þinginu, guð minn almátt-
ugur, þær stóðu yfir í átta mánuði og
ég las þingskýrslurnar á hverjum degi.
Bókstaflega. Ég ýki ekki. Ein mann-
vitsbrekkan stakk uppá því að ég yrði
rekinn úr landinu því handritið væri
ekkert annað en réttlæting á framferði
Breta í landinu og dýrkun á Mount-
batten lávarði. Hörmulegt. Furðuleg-
ustu yfirlýsingarnar komu frá fólki
sem alls ekki hafði lesið handritið. Það
vildi fá að vita hvernig ég hefði öðl-
ast réttinn. Sumir fullyrtu að Nehru og
Indira yrðu tilbeðin í myndinni. Aðrir
sögðu að við myndum sýna Gandhi
MYNDMÁL17