Dagblaðið Vísir - DV - 09.03.2018, Blaðsíða 24

24 9. mars 2018fréttir
Karlmenn sem drepa Konur
n Konur sem hafa verið myrtar af mökum eða elskhugum n Ofbeldi gegn konum vandamál á Íslandi n Algengasta ástæðan að karlmaðurinn var ósáttur og vildi ekki missa konu sína
Í
gær stigu konur sem hafa orðið
fyrir ofbeldi í nánum sambönd-
um fram og fóru af stað með
herferðina #Aldreiaftur. Fólk
getur notað fjólubláar og bleikar
myndir á Facebook til að láta
vita hvort það hafi orðið fyrir of-
beldi í nánu sambandi eða þekki
einhvern sem hefur sætt ofbeldi
í slíku sambandi. Með notkun
myndanna ætla konur sér að vekja
athygli á málefninu. Áður hafa
sömu myndir verið notaðar í öðru-
vísi litum í samfélagshreyfingunni
#þöggun árið 2015. Þá voru mynd-
irnar gular og appelsínugular og
voru til þess að vekja athygli á hve
algengt kynferðisofbeldi var og til
að rjúfa þöggun um málefnið.
Rannsakaði kvenmorð á Íslandi
Bjarndís Hrönn Hönnudóttir
framkvæmdi rannsókn sem loka-
verkefni til meistaragráðu og
starfsréttinda við félagsráðgjafa-
deild Háskóla Íslands. Mark-
mið rannsóknar Bjarndísar var
að kanna hvort til séu dæmi um
kvenmorð (e. femicide) á Íslandi.
Bjarndís skoðaði dóma frá árun-
um 1994–2014. Niðurstöður henn-
ar gáfu til kynna að kvenmorð séu
framin hér á landi. Algengast var
að konur væru myrtar í kjölfar of-
beldissambands, þá oftast í skiln-
aðarferli eða eftir skilnað. Í rit-
gerðinni kemur fram að ofbeldi
í nánum samböndum skiptist í
fjóra flokka, líkamlegt ofbeldi, fjár-
hagslegt ofbeldi, tilfinningalegt of-
beldi og kynferðislegt ofbeldi.
Í ritgerð sinni fjallaði Bjarndís
um mismunandi kenningar sem
fræðimenn hafa sett fram um of-
beldi í nánum samböndum. Til
dæmis um ógnarstjórn feðra-
veldisins og kenningar um maka-
ofbeldi. Þá kemur fram að sam-
kvæmt ýmsum rannsóknum séu
kynin álíka líklega til að beita of-
beldi. Karlmenn geta því einnig
orðið fyrir ofbeldi í nánum sam-
böndum og upplifað sig sem fórn-
arlömb.
Kenningin um ógnarstjórn
feðraveldisins er líklega í takt við
hugrenningar flestra þegar talað
er um heimilisofbeldi. Hún vísar
í yfirráð karla og yfirburði þeirra í
samfélaginu sem sprottinn var af
valdamisvægi og ójöfnuði. Þannig
vísar einn angi kenningarinnar
til þess að hluti eiginmanna hafi
löngum beitt konur sínar ofbeldi
til að að stjórna þeim og refsa.
Karlar eru ekki einir ábyrgir
þegar kenningin um makaofbeldi
er skoðuð. Sú kenning leggur
áherslu á að
þegar deilur maka fara úr böndun-
um geti annar aðilinn gripið til of-
beldis án þess að vera að reyna
að ná völdum yfir maka sínum.
Rannsóknir hafa sýnt að slíkt of-
beldi sé til en taka
verður fram að
þær rannsóknir
hafa verið gagn-
rýndar.
Hvað eru kven-
morð?
Í rannsókn Bjarn-
dísar kemur
fram eftirfarandi
um kvenmorð:
„Kvenmorð vísa
til ofbeldisfulls
dauða kvenna
eða einstaklinga
sem samkvæmt
skrám eru kven-
kyns. Dauðsfall
sem grundvallast á
kynferði þeirra og getur hvort sem
er orðið innan fjölskyldna, á heim-
ili eða öðrum vettvangi mannlegra
samskipta eða samfélags. Gerend-
ur geta verið einstaklingar, ríki eða
fulltrúar stjórnvalda, dauði þeirra
getur orðið vegna beinna aðgerða
eða aðgerðarleysis […] Kvenmorð
eru angi af ofbeldi sem konur
verða fyrir af hendi einstaklinga
oft á tíðum í skjóli aðgerðar leysis
stjórnvalda. Algengustu dæmi
kvenmorða í vestrænum samfé-
lögum eru morð í nánum sam-
böndum. Kvenmorð er grófasta
mynd ofbeldis gegn konum. Of-
beldi gegn konum er að jafnaði
skilgreint sem kynbundið ofbeldi
[…] Ofbeldi gegn konum í nán-
um samböndum hefur verið skil-
greint sem kynbundið ofbeldi, þar
sem konur verða frekar fyrir þess
háttar ofbeldi vegna stöðu sinnar í
samfélaginu […] Kynbundin morð
á konum eru ekki nýtt afbrigði of-
beldis gegn konum, heldur gróf-
asta birtingarmynd þess. Konur
búa við ótal mismunandi gerðir
af samfelldu ofbeldi, hvort sem
er innan fjölskyldunnar, í samfé-
laginu, eða af hálfu hins opinbera.
Konur eru ekki myrtar skyndilega
og að ástæðulausu, heldur er of-
beldið yfirleitt endir á lengri at-
burðarás þegar kona lætur lífið.“
Helstu niðurstöður
Bjarndís kannaði átta mál frá ár-
unum 1994 til 2014 þar sem kon-
ur voru sviptar lífi. Sex þeirra voru
kvenmorð.
„Tengslin voru með misjöfnum
hætti en algengast var að brota-
þoli væri eiginkona eða sam-
búðaraðili geranda,“ segir í rann-
sókn Bjarndísar.
Niðurstöður Bjarndísar
Hrannar samræmast niðurstöðum
erlendra rannsókna á kvenmorð-
um og ofbeldi gegn konum. Í 70
prósentum tilvika var kona myrt
af þeim er hafði áður beitt hana
ofbeldi.
Einnig kemur fram að það sam-
ræmist niðurstöðum rannsókna
að konur kæri sjaldan þegar brotið
er gegn þeim, þá sérstaklega þegar
um náin tengsl er að ræða. Bjarn-
dís bendir einnig á hvernig rétt-
arkerfið kannar ekki ofbeldissögu
gerenda og fórnarlambs.
„Ekki var spurt sérstaklega um
sögu ofbeldis í sambandi, þá voru
gerendur eða vitni ekki innt sér-
staklega eftir upplýsingum um
það eða sambandsstöðu.
Kemur það heim og saman við
niðurstöður erlendis frá þar sem
saga um ofbeldi virðist sjaldan
rata inn í réttarkerfið.“
Skilnaður áhætta
Samkvæmt niðurstöðum Bjarn-
dísar er skilnaður áhættuþáttur
fyrir konur. „Sama á hvaða stigi
hann er. Öll mál þar sem hafði
verið samband milli geranda og
brotaþola mátti tengja við skiln-
að, eða voru í skilnaðarferli, að
undanskildu einu, þar sem ekki
nægilegar upplýsingar lágu fyrir.
Algengast var að karlmaðurinn
væri ósáttur og vildi ekki missa
Guðrún Ósk Guðjónsdóttir
gudrunosk@dv.is
Kynbundið ofbeldi og kvenmorð eiga sér stað á
Íslandi. Síðastliðinn 30 ár hafa tíu konur verið myrtar
af mökum eða elskuhugum. DV fór yfir morðin og
skoðaði rannsókn Bjarndísar Hrannar Hönnudóttur á
kvenmorðum á Íslandi. Bjarndís telurl ljóst að úrræði
vantar fyrir konur í ofbeldisfullum samböndum.
Áslaug Óladóttir
Rúnar Bjarki Er laus úr fangelsi, en hann afplánaði aðeins tólf ár af átján ára dómi.
Alda Rafnsdóttir Alda ásamt syni sínum.
Húsið við Klapparastíg Bragi myrti Grétu á
heimili þeirra við Klapparstíg í Reykjavík.