Morgunblaðið - 16.09.2017, Qupperneq 4

4
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 16. SEPTEMBER 2017
Morgunblaðið Hádegismóum 2, 110 Reykjavík. Sími 5691100 Fulltrúar ritstjóra Sigtryggur Sigtryggsson sisi@mbl.is Ágúst Ingi Jónsson aij@mbl.is Fréttir Guðmundur Sv. Hermannsson ritstjorn@mbl.is Menning Einar Falur Ingólfsson menning@mbl.is
Viðskipti Sigurður Nordal vidskipti@mbl.is Íþróttir Víðir Sigurðsson sport@mbl.is mbl.is Jón Pétur Jónsson netfrett@mbl.is Smartland Marta María Jónasdóttir smartland@mbl.is Umræðan | Minningar mbl.is/senda grein Prentun Landsprent ehf.
Ríkisstjórnin fallin
Baldur Arnarson
baldura@mbl.is
Stærstur hluti ræðu Bjarna Bene-
diktssonar, forsætisráðherra og for-
manns Sjálfstæðisflokksins, í Valhöll
síðdegis í gær fór í að rökstyðja að
engin rök væru fyrir stjórnarslit-
unum. Aðdragandinn er rifjaður upp
á blaðsíðu 14 hér í blaðinu í dag.
„Við vitum öll að á undanförnum
mánuðum hefur verið mikil umræða
um uppreist æru í þjóðfélaginu í til-
efni af málum sem fóru fyrir dóm-
stóla. Við höfum öll verið að læra sitt-
hvað um áhrif þess fyrirkomulags,
sem við höfum um árabil og áratugi
viðhaft til þess að fólk geti fengið að
nýju möguleika til þess að taka þátt í
þjóðfélaginu með því að öðlast borg-
araleg réttindi. Það sem í lögum er
kallað óflekkað mannorð. Það sem
við höfum öll lært af þeirri um-
ræðu … er að lög um þessi efni eru
algjörlega úr takti við nútímaviðhorf
í þjóðfélaginu. Ég, og við á Alþingi,
sem höfum starfað þar undanfarin
ár, höfum brugðist því að gera okkur
grein fyrir þessu og grípa í taumana
og gera viðeigandi breytingar. Af-
leiðingin af þessari yfirsjón er sú að
mjög margir hafa átt um sárt að
binda. Og ég verð að segja það alveg
eins og er að það hefur snert mann
djúpt að sjá hvernig þeir sem þar
hafa átt í hlut hafa stigið fram, að-
standendur og aðrir, og opnað augu
okkar allra fyrir því hversu erfið og
þungbær þessi mál eru.“
Ekki breyst í takt við viðhorf
Bjarni sagðist sannfærður um að
Íslendingar ættu erfitt með að fyrir-
gefa kynferðisbrot gegn börnum.
„Þetta er alveg afskaplega við-
kvæmur málaflokkur. Þess vegna
hefur réttarframkvæmdin hér á
landi meðal annars gert ráð fyrir
því … að viss leynd þyrfti að vera um
þessi mál. Til hvers? Jú, til þess að
hlífa þeim sem brotið hefur verið
gegn. Þannig eru dómar Hæsta-
réttar kveðnir upp án þess að menn
séu nafngreindir. Ekki til að hlífa
þeim sem braut af sér, heldur til þess
að hlífa þeim sem brotið var gegn. Og
í grundvallaratriðum held ég að í
þessari umræðu sem hefur átt sér
stað hafi viðhorf okkar flestra til
þessa þáttar málsins ekki breyst.
Það sem stendur upp úr eftir um-
ræðuna er að það … er ekki hægt
með einhverri stjórnvaldsákvörðun
að segja sem svo að hér hefur æra
verið uppreist. Eftir að málið hefur
fengið formlega meðferð í kerfinu
hefur þú óflekkað mannorð. Það
getur enginn tekið sér þá stöðu að
ákveða þetta. Það er þetta sem er að
lögunum og okkur hefur mistekist að
breyta í takt við nútímaviðhorf.“
Ekkert að framkvæmd laganna
Bjarni rifjaði svo upp meðferð
þingsins.
„Við erum hér að ræða um
mál … sem ég held að megi segja að
eigi fyrst og fremst rætur að rekja til
þeirra mála sem voru afgreidd í sept-
ember í fyrra. Þau mál hafa komið til
skoðunar í stjórnskipunar- og eftir-
litsnefnd. Niðurstaða stjórnskip-
unar- og eftirlitsnefndar eftir ít-
arlega athugun á málunum var sú að
það væri í sjálfu sér ekkert at-
hugavert við það hvernig lög voru
framkvæmd. Nefndin var ekki að
taka til skoðunar þessi atriði sem ég
var að nefna um hvort menn hefðu
fært lög til samræmis við nútíma-
viðhorf í samfélaginu. En fram-
kvæmdin sem slík stóðst skoðun Al-
þingis. Og ég vil koma því enn og
aftur á framfæri fyrir mitt leyti,
vegna þess að það hefur gætt mis-
skilnings um það, að ég hef aldrei á
neinu stigi máls haft aðkomu að
ákvarðanatöku í þessum málum. Það
hefur aldrei verið,“ sagði Bjarni.
Ráðuneytið að vinna í málunum
„Á þessu kjörtímabili, sem hófst
fyrr á þessu ári, hafa engin mál af
þessum toga verið afgreidd. Og á
þessu kjörtímabili erum við að sjá
það í fyrsta skipti, að frumkvæði
dómsmálaráðherra, að stunguskófl-
unni er þrýst ofan í þennan jarðveg,
og sagt, heyrðu hér ætlum við að
stinga upp og við ætlum að breyta.
Sú vinna hefur verið í gangi í dóms-
málaráðuneytinu á undanförnum
mánuðum. Í þessari viku kom fram
að faðir minn hefði verið umsagnar-
aðili í einu þessara mála. Ég vil taka
það fram að það var mér áfall að
heyra af því. Ég hefði ekki getað
sjálfur skrifað undir slíkt meðmæla-
bréf. Og ég mun aldrei reyna að
verja þá gjörð. En þegar mér bárust
þær upplýsingar, sem var seint í júlí
á þessu ári, hafði dómsmála-
ráðuneytið tekið ákvörðun um að það
bæri að fara varlega með … allar
upplýsingar af þessum sama toga og
málið var komið í farveg til úrskurð-
arnefndar um upplýsingamál. Þann-
ig var mér tjáð þegar ég átti sam-
skipti við dómsmálaráðherrann að
við værum hér að ræða um trúnaðar-
upplýsingar samkvæmt niðurstöðu
ráðuneytisins frá því í júní í öðru
máli. Þetta var dálítið vandasöm
staða. Þarna var ég kominn með upp-
lýsingar um að inni í kerfunum væri
mál sem var svo sem ekki í fjölmiðla-
umræðunni á þeim tíma; það var
enginn að tala um það tiltekna mál
neins staðar á þeim tíma. Meðal ann-
ars vegna þess að í þeim undir-
liggjandi dómi sem þar er að baki er
engin nöfn að finna, af tillitssemi við
brotaþola. En ég tók þá ákvörðun að
þetta mál myndi ég meðhöndla með
þeim hætti sem dómsmálaráðuneytið
hafði þá þegar ákveðið. Það er að
segja sem trúnaðarmál,“ sagði
Bjarni og bætti við að umrætt mál
hefði þurft að ganga sína leið til úr-
skurðarnefndar.
Fullt aðgengi væri óheimilt
„Það var ýmislegt sem ég gat séð
fyrir mér að kæmi út úr þessum
skoðunum. Meðal annars hefði það
getað verið niðurstaðan að þeir einir
ættu rétt til aðgengis að þessum upp-
lýsingum sem ættu beina aðild að
málinu …En við höfum niðurstöðuna
núna og hún er sú að í málinu sem
var til skoðunar, sem var mál Ró-
berts Downey, hefði dómsmálaráðu-
neytið haft rétt fyrir sér um að það
væri óheimilt að veita fullt aðgengi
að þessum gögnum; ráðuneytinu
bæri skylda til þess að afmá persónu-
greinanlegar upplýsingar áður en
gögnin yrðu gerð opinber. Og ég
vænti þess að ráðuneytið muni þá
meðhöndla sambærileg gögn með
sambærilegum hætti í framhaldinu.“
Aldrei reynt að hylma yfir
„Þegar ég stóð í þessum sporum
var mér sem sagt mest umhugað um
að þetta mál fengi enga sérmeðferð
og þyrfti að lúta sömu lögum og
reglum og öll önnur sambærileg mál.
Ég hef aldrei á nokkrum tímapunkti
beitt mér fyrir því að málinu yrði
stungið undir stól, að því yrði haldið
frá mönnum eða með einhverjum
hætti yrði reynt að hylma yfir máls-
meðferðina. En það er nú að miklu
leyti það sem umræða vikunnar hef-
ur jú snúist um.
Mér varð það síðan ljóst fyrir
nokkrum dögum, vegna þess að fjöl-
miðlar höfðu lagt fram fyrirspurnir
sem gáfu til kynna að þeir hefðu þá
þegar upplýsingar um þetta viðkom-
andi umsagnarbréf föður míns, … að
það stefndi í opinbera umfjöllun um
það mál, alveg óháð niðurstöðu úr-
skurðarnefndarinnar. Á þeim tíma-
punkti tók ég ákvörðun um að greina
formönnum hinna stjórnarflokkanna
beggja frá því að þess mætti vænta
að málið kæmi fram í opinbera um-
ræðu. Og ég lét þess um leið getið að
þarna væri um að ræða mál sem mér
hefði verið ókunnugt um meðan það
var til málsmeðferðar … Þetta gaf
ekki tilefni til mikillar umræðu milli
mín og formanna hinna stjórn-
arflokkanna á þeim fundi sem við
sátum á.“
Málið fékk enga sérmeðferð
„Það kom mér þess vegna alger-
lega í opna skjöldu þegar ég fékk þau
tíðindi í gær [í fyrradag] að menn
segðu að þeir vildu ganga út úr
stjórnarsamstarfi við Sjálfstæð-
isflokkinn vegna alvarlegs trún-
aðarbrests sem hefði orðið í þessu
máli. Þau rök finnst mér ekki stand-
ast neina skoðun. Í fyrsta lagi bendi
ég á að mér var að lögum óheimilt að
deila upplýsingum um þetta mál. Í
öðru lagi greip ég fyrsta tækifæri
sem ég hafði til þess að deila með
samstarfsmönnum mínum upplýs-
ingunum, sem þóttu jú þetta við-
kvæmar. Og í þriðja lagi finnst
mér … þegar menn eru að velta fyrir
sér hvort hér sé eitthvert óhreint
mjöl í pokahorninu hvað varðar mína
aðkomu að málinu, eða stjórn-
sýslulega meðferð málsins, að þá
hljóti að ráða úrslitum hvort málið
hafi fengið sérmeðferð eða hvort
maður hafi með einhverjum hætti
haft puttana í málinu. Það hefði ég
haldið að væri kjarni máls. En ekkert
af þessu átti við.“
Leggist ekki flatir í vindi
Þriðji og síðasti hluti ræðu Bjarna
var um stjórnmálaástandið.
„Það er mín skoðun að við þurfum
að endurheimta sterka ríkisstjórn
fyrir Ísland, með öflugum stjórn-
málaflokkum sem hafa góðar rætur,
sem ekki leggjast flatir í vindi eins og
strá,“ sagði Bjarni.
Hann sagðist hafa rætt við for-
menn stærstu flokkanna og kannað
hvort hægt væri að ná samstöðu.
Vegna þess hversu mikið bil sé milli
manna sé ekki annað í spilunum en
að efna til kosninga. Ræddi Bjarni
um nóvember í því efni. Óheppilegt
væri að hafa þingkosningarnar of
nærri sveitarstjórnarkosningunum.
„En aðalatriðið er að mér sýnist að
það sé einfaldlega alltof langt á milli
manna,“ sagði Bjarni að lokum.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Í Valhöll Bjarni Benediktsson, forsætisráðherra og formaður Sjálfstæðisflokksins, ræddi aðdragandann að stjórnarslitunum í ræðu sinni.
Rökin standist ekki skoðun
 Bjarni Benediktsson forsætisráðherra segir ekkert tilefni hafa verið fyrir stjórnarslitunum
 Hann sagði það hafa verið sér áfall að heyra að faðir hans hefði ritað undir umdeilt bréf