Morgunblaðið - 16.09.2017, Síða 23

23
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 16. SEPTEMBER 2017
Mótmæli Reglulega er einhverju mótmælt og mótmæli eru tíð á og við Austurvöll. Lögreglan var við öllu búin vegna mótmæla þar í gær og verðir laganna röðuðu sér upp við Dómkirkjuna.
Kristinn Magnússon
Kreppan í Grikk-
landi bitnar verst á
Grikkjum sjálfum,
einkum fátækari hluta
þjóðarinnar. En hún
kemur okkur samt öll-
um við.
Á síðustu áratugum
tuttugustu aldar og
fram á þessa virtist
Grikkjum vegna vel og
betur en þjóðum ná-
grannalandanna. Hagvöxtur var
mikill. Milli 2001 og 2009 var hann
að jafnaði ríflega tvöfalt meiri en að
meðaltali á evrusvæðinu. Lands-
menn töldust vinnusamir og vel
menntaðir í alþjóðlegum sam-
anburði og lífskjör fóru batnandi.
Helsta áhyggjuefnið í aldarbyrjun
var halli á ríkissjóði en opinber um-
svif höfðu aukist talsvert í stjórn-
artíð jafnaðarmanna (PASOK) á tí-
unda áratugnum. Þegar skammt var
liðið á þessa öld, fyrir um tíu árum
síðan, skuldaði gríska ríkið um það
bil 100% af árlegri landsframleiðslu.
En tekjur jukust hraðar en skuldir
svo flestum hagfræðingum virtist
ástæðulaust að hafa áhyggjur af af-
komu landsins. Um þessar góðu
horfur í byrjun aldar má til dæmis
lesa í bók eftir Stathis Kalyvas sem
heitir Modern Greece: What every-
one needs to know og kom út hjá Ox-
ford University Press árið 2015.
Árið 2008 skall á gerningaveður í
bankakerfum heimsins. Þá sögu
þekkja flestir. Þegar leið á árið
römbuðu fjölmargir bankar Í Evr-
ópu á barmi gjaldþrots. Gríska ríkið
reyndi að bjarga nokkrum bönkum
þar í landi og það jók enn á skuldir
þess. Staðan þar var að því leyti
verri en hér uppi á Íslandi að rík-
issjóður var of skuldsettur en hér
hafði ríkið nýtt veltiárin á undan til
að borga skuldir sínar.
George Papandreou, þáverandi
forsætisráðherra
Grikkja og leiðtogi
Gríska jafnaðar-
mannaflokksins (PA-
SOK), lýsti því yfir í
apríl 2010, að ríkið
gæti ekki staðið í skil-
um. Við þessa yfirlýs-
ingu sáu allmargir
bankamenn, einkum í
Þýskalandi og Frakk-
landi, sína sæng upp
reidda. Þeir höfðu lán-
að Grikkjum og máttu
ekki við að nema lítið
brot af skuldunautum þeirra lenti í
greiðsluþroti. Stórveldi Evrópu ótt-
uðust hrun eins og varð í bankakerf-
inu hér á Íslandi.
Þríeykið og fyrsta neyðarlánið
Í gang fór atburðarás sem gerðist
að miklu leyti bak við tjöldin en end-
aði á því að svokallað Þríeyki (sem
kallast „Troika“ á grísku) knúði
fram lánveitingar til að bjarga bönk-
unum. Þetta þríþætta veldi saman-
stendur af Framkvæmdastjórn Evr-
ópusambandsins, Evrópska seðla-
bankanum og Alþjóða gjaldeyris-
sjóðnum.
Þríeykið lét aðildarríki Evrópu-
sambandsins og Alþjóðagjaldeyr-
issjóðsins slá í púkk. Þau gerðu það
m.a. með því að taka lán – þau fá-
tæku á hærri vöxtum en þau ríku
eins og gengur. Summan varð ansi
há, meira en eitthundrað milljarðar
evra. Hún var hæsta lán sem veitt
hafði verið í gjörvallri sögu heims-
ins. Grikkir sáu minnst af þessum
peningum. Það sem gerðist var ein-
faldlega að vaxtagreiðslum og af-
borgunum sem gríska ríkið réð ekki
við var velt yfir á skattgreiðendur í
öðrum löndum, sem sum voru, og
eru, fátækari en Grikkland.
Þessar mjög svo umfangsmiklu
aðgerðir Þríeykisins eru stundum
kallaðar fyrsta neyðarlánið til
Grikkja. Hliðstæðar ráðstafanir
2012 og 2015 eru þá kallaðar neyðar-
lán númer tvö og þrjú. Fyrsta láninu
fylgdu harðir skilmálar. Gríska ríkið
skyldi selja mikinn hluta eigna
sinna, draga mjög úr opinberum út-
gjöldum, meðal annars til velferðar-
og heilbrigðismála, og hækka skatta.
Jafnframt var hluti af innlendri hag-
stjórn færður frá kjörnum stjórn-
völdum til Þríeykisins. Með hverju
nýju neyðarláni voru skilmálarnir
hertir.
Aðgerðir sem drógu mátt
úr grísku efnahagslífi
Þessar aðgerðir urðu ekki til þess
að bæta hag ríkissjóðs Grikklands
eða greiða fyrir því að hann gæti
borgað lánardrottnum sínum. Þær
urðu þvert á móti til þess að draga
úr eftirspurn og umsvifum í hag-
kerfinu, auka brottflutning mennt-
aðs fólks úr landi og flótta fyr-
irtækja frá Grikklandi til annarra
landa á Evrópska efnahagssvæðinu.
Það var næsta fyrirsjáanlegt að
neyðarlánin björguðu ekki gríska
ríkinu. Þegar stjórnvöld eru knúin
til að stórhækka skatta og draga
samtímis úr opinberri þjónustu hafa
fyrirtæki ekki mikinn áhuga á að
hefja starfsemi í landinu. Það dró úr
fjárfestingu og efnahagslegum um-
svifum og þar með líka úr tekjum
ríkissjóðs. Kreppan sem af þessu
hlaust varð ansi mikil og er það enn.
Fjöldi fólks líður skort. Á árabilinu
2008 til 2014 minnkuðu tekjur ein-
staklinga um þriðjung, atvinnuleysi
fór upp í 27% og þjóðartekjur
minnkuðu um fjórðung.
Nú virðist harla óskynsamlegt að
veita landi neyðarlán á kjörum sem
draga úr getu þess til að borga
skuldir og raunar er það þvert á
stefnu og reglur Alþjóðagjaldeyr-
issjóðsins. Þetta er ekki til þess fall-
ið að lánardrottnar fái fé sitt til
baka. Sé einhver vitglóra í að leika
samfélag svona grátt þá er hún lík-
lega af svipuðu tagi og hugsunin á
bak við skuldafangelsi og gapa-
stokka fyrr á öldum. Þegar skuldugu
fólki var refsað var það ekki til þess
að það borgaði skuldir sínar heldur
til að hræða annað skuldugt fólk til
að standa í skilum. Framkoma
Þríeykisins við Grikki verður raunar
helst skilin sem einhvers konar til-
raun til að hræða önnur aðildarríki
Evrópusambandsins til að borga lán
sín hvað sem það kostar.
Ávinningur banka af neyðarlánun-
um til Grikkja var því tvenns konar.
Annars vegar hræddu skilmálarnir
aðrar þjóðir til að reyna sitt ýtrasta
til að standa skil á vöxtum og af-
borgunum. Hins vegar voru þau leið
til að fá skattborgara í öðrum lönd-
um til að borga það sem Grikkir gátu
ekki borgað.
Þjóð í gapastokk
Eftir Atla
Harðarson
Framkoma Þríeykisins
við Grikki verður raunar
helst skilin sem einhvers
konar tilraun til að hræða
önnur aðildarríki Evrópu-
sambandsins til að borga
lán sín hvað sem það
kostar.
Kokkari á Samos Á síðustu áratugum 20. aldar og fram á þessa virtist
Grikkjum vegna betur en þjóðum nágrannalandanna. Hagvöxtur milli ár-
anna 2001 og 2009 var að jafnaði ríflega tvöfalt meiri en að meðaltali á
evrusvæðinu.
Höfundur er heimspekingur og
dósent við Menntavísindasvið Há-
skóla Íslands.
Morgunblaðið mun á næstu dögum birta greinaflokk eftir Atla Harðarson heimspeking og dósent við Menntavísindasvið Háskóla Íslands um kreppuna í
Grikklandi. Greinaflokknum er ætlað að varpa ljósi á það hvernig skuldavandi Grikkja tengist breytingum á efnahagslífi og stjórnmálum í Evrópu. Í þess-
ari fyrstu grein af fimm er fjallað um það hvernig kreppan í Grikklandi bitnar verst á fátækari hluta grísku þjóðarinnar. Hún er þó ekki bara vandamál
eins lands, því hún er hluti af ógöngum evrópskra stjórnmála, þar sem lýðræðisleg sjónarmið, frjálslyndi og jafnaðarstefna fara halloka.
Atli Harðarson