Morgunblaðið - 16.09.2017, Page 24

24 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 16. SEPTEMBER 2017
30
ÁRA
RÚN
HEILDVERSLUN
run.is
SHE WILL FIGHT YOU FOR THEM
Útsölustaðir:
• Hagkaup
• Verslun Guðsteins Eyjólfssonar - Laugavegi
• Herrahúsið - Laugavegi
• Karlmenn - Laugavegi
• Vinnufatabúðin - Laugavegi
• Fjarðarkaup – Hafnarfirði
• JMJ - Akureyri
• Bjarg - Akranesi
• Kaupfélag V-Húnvetninga
• Eyjavík - Vestmannaeyjum
• Skóbúð Húsavíkur
• Efnalaug Suðurlands - Selfossi
• Kaupfélag Skagfirðinga
• Verslun Haraldar Júlíussonar - Sauðárkróki
• Blómsturvellir - Hellissandi
• Efnalaug Vopnafjarðar
• Sigló Sport - Siglufirði
• Verslun Bjarna Eiríkssonar - Bolungarvík
• Verslun Grétars Þórarinssonar - Vestmannaeyjum
Mér hefur lengi verið minnisstæð smásagan Síðasta kennslu-stundin eftir einn af eftirlætishöfundum mínum, AlphonseDaudet. Vettvangur hennar er lítil skólastofa í héraðinu El-sass sem lengi var bitbein Frakka og Þjóðverja. Sagan á að
gerast eftir ósigur Frakka í stríðinu 1871, þar sem sigurvegararnir láta
kné fylgja kviði og banna að framvegis verði kennd franska í skólum hér-
aðsins.
Sögumaður er ungur drengur að nafni Frans sem hefur greinilega verið
hyskinn við námið, sérstaklega málfræðina. Hann er á leið í móðurmáls-
tíma hjá skólameistaranum sem er ekki vanur að taka nemendur sína með
silkihönskum og kvíðir því að verða tekinn upp og segja frá frönsku lýs-
ingarháttunum. Inni í skólastofunni sátu ekki einungis nemendur heldur
margir bæjarbúar, flestum var þungt í skapi og grafarþögn ríkti. Skóla-
meistarinn ávarpaði hópinn
virðulega: „Börnin mín,
þetta er síðasta kennslu-
stund mín með ykkur. Fyr-
irskipun hefur komið frá
Berlín að einungis þýska
verði kennd í skólum El-
sass og Lothringen. Nýi
skólameistarinn kemur á morgun.“ Flestir í kennslustofunni voru nið-
urlútir og Frans litli varð skelfingu lostinn. Hann iðraðist þess sárlega að
hafa ekki rækt námið betur og gerði sér nú grein fyrir því hvað honum
þótti vænt um málið sitt.
Skólameistarinn las yfir hópnum og sagði að allir hefðu frestað lærdóm-
inum og gert sig seka um andvaraleysi. „Nú hafa þessir náungar þarna úti
ástæðu til að segja við okkur: Hvernig stendur á því að þið látist vera
Frakkar en þið kunnið ekki að tala málið ykkar? Í skólastofunni ríkti graf-
arþögn.“
Í skáldsögunni Íslandsvísu eftir Ingimar Erlend Sigurðsson árið 1967
kveður við svipaðan tón. Vettvangur hennar er íslensk skólastofa. Landið
er nánast hernumið, blátt bann liggur við því að kenna nemendum ljóð
Jónasar Hallgrímssonar og annarra ættjarðarskálda og unglingarnir í sög-
unni taka það mjög nærri sér. Þjóðin skiptist í fylkingar, enska verður
flestum munntamari en íslenska og sú hætta vofir yfir að landsmenn verði
fluttir úr landi, nauðugir viljugir.
Lengi vel, þegar ég leiddi hugann að því hvort íslenskan myndi deyja
út, hélt ég að það yrði einhvern veginn á svipaðan hátt. Erlendir innrás-
arherir myndu smám saman útrýma tungunni með grimmdarlegu vald-
boði. Mér kom hins vegar seint í hug að málið okkar tærðist upp að innan,
að smábörn fengju í æð stöðugt áreiti á ensku, unglingum þætti sjálfsagt
að tjá sig á ensku og íslenskan léti undan síga í verslun og viðskiptum.
Franski skólameistarinn hans Daudet talaði um andvaraleysi og er það
ekki einmitt rétta orðið um hvernig komið er? Kemur kannski bráðlega að
síðustu kennslustundinni?
Síðasta kennslustundin
Tungutak
Guðrún Egilson
Andvaraleysi Kemur kannski bráðlega að síðustu kennslustundinni?
Stundum er það ekki atburðurinn sjálfur heldurviðbrögðin við honum, sem mestu máli skipta ístjórnmálum.Það var ekki innbrotið í Watergate, sem
leiddi til þess að Richard Nixon hrökklaðist úr Hvíta
húsinu á sínum tíma. Það voru viðbrögð hans og sam-
starfsmanna hans við þeim atburði.
Þegar þetta er ritað snemma á föstudagsmorgni er at-
burðarásin, sem leiddi til falls ríkisstjórnar Bjarna
Benediktssonar, í fyrrakvöld og fyrrinótt, ekki nægilega
skýr til að hægt sé að meta hana sem slíka en ljóst er að
atburðarásin í tengslum við umdeilda uppreist æru hefur
leitt til þess að skyndilega hefur orðið alger trún-
aðarbrestur á milli stjórnarflokkanna.
Og miðað við þær upplýsingar sem fyrir liggja á þess-
ari stundu virðist Björt Framtíð hafa tekið ákvörðun um
að slíta stjórnarsamstarfi af sinni hálfu án samráðs við
bandalagsflokk sinn, Viðreisn, en það var náið bandalag
þeirra tveggja flokka, sem var forsendan fyrir því stjórn-
arsamstarfi, sem nú hefur endað með óvæntum hætti.
Fall ríkisstjórnarinnar er stað-
reynd en nú skiptir öllu máli fyrir
helztu leikendur í þessu „drama“
hvernig þeir bregðast við þessum tíð-
indum.
Versti kosturinn fyrir stjórn-
arflokkana er innbyrðis rifrildi um
hverjum sé að kenna. Það mundi ekki auka veg þeirra í
augum kjósenda.
Auðvitað er hugsanlegt að reynt verði að mynda nýja
meirihlutastjórn á því Alþingi, sem nú situr. En hafi
samstarf vinstri flokkanna og Pírata við Viðreisn verið
hugsanlegt eftir síðustu þingkosningar er heldur ótrú-
legt að það séu raunhæfar forsendur fyrir því nú. Ástæð-
an er sú að vinstri flokkarnir hafa séð „inn í“ Viðreisn á
þeim tíma, sem liðinn er frá stjórnarmyndun og hugnast
áreiðanlega ekki það sem þeir sjá.
Þegar núverandi ríkisstjórn var mynduð var samstarf
af hálfu vinstri flokkanna við Framsóknarflokkinn nán-
ast óhugsandi af mörgum ástæðum. Það kann að hafa
breytzt.
VG, Píratar, Framsóknarflokkur , Samfylking og
Björt Framtíð hafa samtals 35 þingmenn á Alþingi. Einn
af þeim er að vísu Sigmundur Davíð Gunnlaugsson og
ekki víst að aðrir flokkar mundu treysta honum en jafn-
vel þótt hans atkvæði væri ekki öruggt, mundi slíkt sam-
starf byggjast á rúmum meirihluta á þingi.
Á móti kemur að það er alls ekki víst að aðrir flokkar
mundu treysta sér í samstarf við Pírata. Það er alveg
eins líklegt að þeir muni telja það betri kost að fara í
kosningar en byggja stjórnarsamstarf á þingflokki, sem
þeir vafalaust telja að sé til alls vís.
Og þess vegna má vel vera að bezti kosturinn sé sá
sem þingflokkur Viðreisnar benti á í fyrrinótt að efna til
nýrra kosninga.
Það er fordæmi fyrir því að efnt hafi verið til þing-
kosninga snemma í desember. Það var gert í desember
1979 og gekk upp, þrátt fyrir efasemdir margra um að
það væri framkvæmanlegt vegna veðurfars, sem gæti
hamlað því að fólk kæmist á kjörstað.
Þess vegna er engin ástæða til að útiloka þann kost.
Þessi óvænta þróun mála mun setja allt á annan end-
ann í herbúðum stjórnmálaflokkanna. Landsfundur er
framundan hjá bæði Vinstri grænum og Sjálfstæð-
isflokknum. Katrín Jakobsdóttur lá undir ámæli meðal
vinstri manna fyrir að hafa ekki náð að mynda vinstri
stjórn að loknum þingkosningum fyrir ári.
Landsfundur Sjálfstæðisflokksins verður haldinn
snemma í nóvember. Þar geta tilfinningar orðið blendn-
ar en líklegast að þeir, sem þann fund munu sitja átti sig
á að nú skipti öllu máli fyrir sjálfstæðismenn að snúa
bökum saman.
Eitt af því sem blasir við á sviði lands-
mála er að í kjölfarið á þessum uppá-
komum komist til valda flokkar, sem
vilji endurvekja aðildarumsókn Íslands
að Evrópusambandinu. Gerist það verð-
ur það auðveldur leikur vegna þess að
fyrrverandi ríkisstjórn Sjálfstæðisflokks og Framsókn-
arflokks tókst ekki að ljúka þeim málum með formlegri
afturköllun aðildarumsóknar Íslands.
En um leið getur það hjálpað Sjálfstæðisflokknum að
andstæðingar aðildar Íslands að ESB geri sér grein fyrir
að hann sé líklegastur flokka til að koma í veg fyrir að sá
leikur verði hafinn aftur.
Svo má vel vera að samkomulag náist um það milli
allra flokka að þjóðin sjálf taki sínar ákvarðanir í þeim
málum, sem hún fékk ekki í tíð þeirrar ríkisstjórnar
Samfylkingar og VG, sem við tók eftir hrun.
Annað stórt mál, sem framundan er, eru auðvitað nýir
kjarasamningar. Meiri líkur en minni eru á, að kjara-
samningum á almennum vinumarkaði verði sagt upp í
vetur. Athygli vakti í umræðum um stefnuræðu forsætis-
ráðherra nú í vikunni, að þögn ríkti um Kjararáð og
ákvarðanir þess í þeim umræðum. Ástæðan var auðvitað
sú, að þar áttu allir þingflokkar hlut að máli.
Þessa stóru mynd verða forystumenn stjórn-
málaflokka og framboða að hafa í huga á næstu dögum
og vikum í samráði sín í milli.
Hún er mikilvægari, þegar horft er yfir sviðið út frá
þjóðarhagsmunum en innbyrðis deilur á milli fráfarandi
stjórnarflokka um ástæður þess að stjórnarsamstarfið
sprakk í loft upp með svo óvæntum hætti.
Það er ekki fráleitt að ætla að við stöndum á
ákveðnum vegamótum nú. Það eru vísbendingar um vax-
andi vandamál í efnahags- og atvinnumálum.
Það væri hörmulegt ef upplausnarástand í stjórn-
málum leiddi til þess að við misstum tök á þeim flóknu
viðfangsefnum, sem framundan eru á þeim vettvangi.
Viðbrögð við óvæntum tíðind-
um geta ráðið úrslitum
Innbyrðis deilur um
ástæður stjórnarslita
verða engum að gagni
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
Í skýrslu Rannsóknarnefndar Al-þingis um bankahrunið eru þeir
Geir H. Haarde og Árni M. Mat-
hiesen sakaðir um margvíslega
vanrækslu árin fyrir bankahrunið,
þegar þeir voru ráðherrar. Eins og
nefndin viðurkennir sjálf (í 21.
kafla) smíðaði hún sér miklu víðara
hugtak um vanrækslu í opinberu
starfi en viðtekið hafði verið á Ís-
landi.
Var hið nýja hugtak, sem beitt
var aftur í tímann, aðallega, að
valdsmenn hefðu átt að bregðast
skjótar og snarpar við hættum,
sem litlar upplýsingar voru til um,
aðeins áleitinn grunur örfárra
manna, þar á meðal seðla-
bankastjóranna þriggja (sem líka
voru sakaðir um vanrækslu, þótt
ótrúlegt megi virðast). Alþingi
ákvað að sækja ekki Árna til saka,
en ákæra naums meiri hluta gegn
Geir hlaut háðulega útreið, þegar
Landsdómur fann hann aðeins sek-
an um að hafa ekki fært neitt til
bókar á ríkisstjórnarfundum um
erfiðleika bankanna.
Hitt er umhugsunarefni, hvað
vansagt er í skýrslunni. Þeir Geir
og Árni höfðu báðir verið fjármála-
ráðherrar, og í þeirra tíð voru
skuldir ríkisins greiddar upp. Rík-
issjóður var nánast skuldlaus árið
2008. Þetta var áreiðanlega úrslita-
atriði um, að ekki fór verr. Þeir
Geir og Árni stóðu síðan að neyð-
arlögunum 6. október 2008, en
samkvæmt þeim var kröfum inn-
stæðueigenda á bankana beint að
búum þeirra sjálfra, ekki að rík-
issjóði.
Jafnframt var innstæðueigendum
veittur forgangur fram yfir aðra
kröfuhafa. Ísland reyndist þar
brautryðjandi í Evrópu. Sviss var
eina landið í Vestur-Evrópu, sem
þá hafði þennan hátt á: Þar höfðu
allir innstæðueigendur forgang
fram yfir aðra kröfuhafa á fallna
banka, en sjálfseignarsjóður í
umsjá banka tryggði innstæður að
öðru leyti. Með tilskipun frá 2014
hefur Evrópusambandið hins vegar
tekið upp slíkan forgang.
Í skýrslu Alþjóðagjaldeyrissjóðs-
ins frá 2016 um kostnað við banka-
hrunið kemur síðan í ljós, að hagn-
aður ríkissjóðs af því nemur um 9%
af landsframleiðslu!
Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar
Hannes H. Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
Lastað þar
sem lofa skyldi