Feykir - 26.11.2015, Blaðsíða 41

412 01 5
Vera hermannanna á svæðinu
setti mikinn svip á mannlífið
SAMANTEKT
Kristín S. Einarsdóttir
Hersetan á Ströndum og Norðurlandi vestra eftir Friðþór Eydal
Nýlega kom út bókin Hersetan á Ströndum og Norðurlandi
vestra eftir Friðþór Eydal. Eins og nafnið gefur til kynna
inniheldur bókin frásagnir og fróðleik af veru breskra og
bandarískra hermanna á svæðinu á tímum seinni heimstyrjaldarinnar. Friðþór
hefur safnað saman miklum heimildum, munnlegum jafnt sem skrásettum, og
bókina prýðir fjöldi mynda. Meðal annars er greint frá liðsveitum, dvalarstöðum,
varnarviðbúnaði og öðrum umsvifum breska og síðar bandaríska herliðsins,
ásamt samskiptum þeirra við heimamenn, loftárásum og öðrum athyglisverðum
atburðum. Hér er gripið niður í tvo bókarkafla sem varpa skemmtilegu ljósi á
lífshætti hermanna og samskipti þeirra við heimamenn í Húnavatnssýslum.
Skólahús Héraðsskólans að Reykjum. Skólinn var reistur árið 1930 við yfirbyggða sundlaug sem ungmennafélög beggja vegna Hrútafjarðar reistu á
árunum 1927-1929. Kennsla hófst í skólanum í janúar 1931. Stóra álman hýsti skólastofur á neðri hæð en á efri hæð var heimavist nemenda og íbúð
skólastjóra. Bragginn var hluti af birgðageymslum sem stóðu vestan við skólann og lá lítil járnbraut þangað frá lendingunni á Reykjatanga.
MYND: Bandaríkjaher (NARA)
MARGT MANNA úr Hrúta-
firði fékk vinnu við fram-
kvæmdir hersins á Reykja-
tanga. Akvegir voru lagðir
úr möl sem tekin var í
fjörunni og járnbraut fyrir
litla flutningavagna líkt og
gert var í nokkrum öðrum
bækistöðvum breska hersins
hér á landi. Lá járnbrautin
frá bryggjustúf rétt sunn-
an við tangaoddann inn
með fjörukambinum að
norðanverðu og að birgða-
geymslum sem stóðu vestan
við skólahúsið. Um fjörutíu
Íslendingar störfuðu hjá
hernum þegar mest var
og bjuggu í bröggum á
Reykjatanga. Vinnan var í
fyrstu mest við nýbyggingar
en síðar viðhald mannvirkja
og fækkaði þá í hópnum.
Daníel Daníelsson frá Tann-
stöðum var gæslumaður
ljósavélarinnar í
Reykjaskóla er herliðið kom
en réðst fljótlega til starfa
hjá hernum með nýja trillu
sem hann átti í félagi við Jón
bróður sinn.
„Það var mikið að
gera fyrir bátinn. Það var
óskaplega mikil uppskipun,
og það þurfti líka að lóðsa
skipin, enda getur þetta
verið varasöm siglingaleið.
Skip komu þarna mjög oft
og ég þurfti að sækja þau út
fyrir eyjarnar, lóðsa þau inn
fyrir rifið, sem gengur þarna
fram í miðjan fjörð, og út
aftur. Þannig var skipað
upp, að vélarlausir bátar,
sérstakir uppskipunarbátar,
voru dregnir milli skips
og lands. Til þess þurfti
auðvitað dráttarbát. Þetta
var alveg ótrúlega mikil
uppskipun. Aðflutningar
voru allir með skipum. Þarna
var mikil kolavinna en auk
þess allskonar varningur
sem skipað var á land, allt
sem til þurfti. Báturinn
var alltaf á tímakaupi, oft
sólarhringum saman. Þetta
var vel borgað því báturinn
fékk sama kaup og bíll í
vegavinnu, og allt frítt. Þetta
var afskaplega góð útgerð.
En það sannaðist hér sem
oftar að peningar eru fljótir
að fara. Það tapaðist mikið
aftur í verðbólgunni.“
Bretavinna á Reykjatanga í Hrútafirði
Ungir menn í Bretavinnu á Reykjaskóla veturinn 1940-1941. Frá vinstri: Stefán Jónsson frá
Fossi í Staðarhreppi, Haraldur Þorvaldsson frá Þóroddsstöðum, Sæmundur Helgason frá Svert-
ingsstöðum, Sigfús Pétursson frá Borðeyri, Garðar Sigurðsson frá Hvammstanga, Vilhjálmur
Ólafsson frá Hlaðhamri og Einar Jónsson frá Tannstaðabakka.
MYND: Gunnar M. Magnúss. Virkið í norðri, 2. útg.
FYRSTU BRESKU hermenn-
irnir sem settu upp varðstöð
á Skagaströnd í júlí 1940
voru úr herfylkinu 1/5
West Yorkshire Regiment
en þeir voru leystir af
hólmi af liðsmönnum
Durham Light Infantry
sem settust að á Blönduósi
10. október sama ár. Carl
Berndsen kaupmaður var
umboðsmaður sýslumanns-
ins á Blönduósi og var falið
að útvega herflokknum
íbúðarhúsnæði. Fékkst
það á loftinu í stóru versl-
unarhúsi Kaupfélags Skag-
strendinga við Einbúastíg.
Reistir voru tveir braggar
á Höfðanum ofan og norð-
an við lifrarbræðslu Ole
Amundsen þar sem nú er
ekið upp á Höfðann og þar
var höfð varðstaða í torf-
byrgi sem hermennirnir
reistu sér til skjóls. Höfðu
þeir stöðugt vakt á höfð-
anum og fylgdust með
skipum vestur og norður á
Húnaflóa. Helga Berndsen
var ung stúlka og bjó með
foreldrum sínum Ernst
Berndsen og Guðrúnu
Helgadóttur í Karlsskála.
Hún segir foringja Bret-
anna hafa heitið Harry og
hann hafi fljótlega orðið
heimagangur hjá foreldrum
sínum:
„Englendingarnir höfðu
lítinn mat og voru alltaf
svangir og ég held að það
hafi verið fleiri en fjöl-
skyldan á Karlsskála sem
gáfu þeim mat. En eitthvað
gátu þeir keypt, mjólk, egg,
smjör og svo skyr, það var
nú dálítið ævintýri með
það. Stuttu eftir að þeir
komu þá frétti amma mín,
Steinunn Berndsen, að þeir
vissu ekki alveg hvernig ætti
að matreiða skyrið. Þeir
hefðu prófað að steikja það
en það smakkaðist nú ekki
mjög vel. Amma lét kalla á
þá og hrærði fyrir þá skyr
og sýndi þeim hvernig átti
að meðhöndla það. Þeir
urðu glaðir og ánægðir og
borðuðu mikið af skyri eftir
það.“
Helga taldi að bresku
hermennirnir hafi jafnan
verið sex til átta talsins.
Getur það nærri því smæsta
flokksdeild fótgönguliðs í
breska hernum (Section)
eins og sú sem annaðist
varðgæsluna á Skagaströnd
var jafnan skipuð átta
mönnum. Hún segir Harry
helst ekki hafa viljað fara
frá Skagaströnd og hafi
hann fengið að vera þar
lengur en aðrir í herflokki
hans. Hann hafi verið í
herliðinu sem bjargað var
frá Dunkirk í Frakklandi
undan sókn þýska hersins
vorið 1940.
Herinn á Skagaströnd
Harry með fjölskyldunni í Karlsskála. Myndina tók Ted sem var fyrirliði bandaríska herflokksins
sem leysti Bretana af hólmi: Efri röð f.v: Guðrún Helgadóttir, Harry og Ernst Berndsen. Börn f.v:
Adolf, Helga og Karl. MYND: Helga Berndsen
Jólin koma...
Þorbjörn Gíslason
Hvammstanga
Jólin komu inn á mitt heimili þegar búið var
að kaupa eplakassann og hangikjötið, hvort
tveggja komið í geymslu í „gamla eldhúsinu“
og húsið fylltist epla- og hangikjötsangan!