Morgunblaðið - 05.12.2017, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 5. DESEMBER 2017
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Mannrétt-indadóm-stóll Evr-
ópu er skrítið
fyrirbæri. Ísland
er sem betur fer
ekki bundið hon-
um, þótt hafa megi hann til
hliðsjónar. Það væri ekkert að
því að ríki sem eiga óþarflega
mikla samleið, vilji eiga kost á
sameiginlegu áliti, sem lýtur
ekki hefðum og venjum ein-
stakra ríkja. Slíkt álit ætti þó
aðeins að vera ráðgefandi
gagnvart stjórnvöldum eða
dómstólum, en sum ríki hafa
þó svipt sig fullveldi að því
marki. Dómstóllinn ætti aðeins
að horfa á meginlínur, sem geti
litað marga þætti þjóðlífsins
eða ríkulega hagsmuni ein-
staklinga. Fráleitt er að draga
að sér hvers konar smælki, svo
að ranghugmynd vakni að 4.
áfrýjunarstiginu hafi verið
komið á.
Það verðskuldaði vel rök-
studda ádrepu slíks dómstóls
ef augljóslega vantaði upp á að
almenningur í einstaka landi
ætti þess kost að hlutlaus dóm-
stóll fjallaði um mál hans og
jafnframt að slíku áliti mætti
áfrýja til æðri dómstóls og eft-
ir atvikum fá lokaorð Hæsta-
réttar. Það er fyrir löngu orðið
ljóst að Mannréttindadóm-
stóllinn tekur ekki á málum
sem virðast bersýnilega stang-
ast á við meginsjónarmið
mannréttindahugsjóna. Má
þar nefna kerfið um „rann-
sóknardómstóla“. Orðið sjálft
ber með sér að kerfið stenst
ekki. Sami aðili má ekki annast
rannsókn og dæma á grund-
velli hennar. Rannsókn saka-
máls má aldrei taka mið af því,
hvort knýja megi fram refsi-
dóm. Þá er hætt við að atriði
sem ýta undir gagnstæða nið-
urstöðu verði útundan.
Rannsóknardómstólar eru
notaðir í stórum stíl í Evrópu
og í óþægilega miklum mæli
augljóslega í stjórnmálalegum
tilgangi. Baltasar Garzón, einn
þekktasti rannsóknardómari
Spánar, var jafnframt þekktur
stjórnmálamaður sósíalista.
Vinstrimenn víða lofsungu
dómarann. Hann var þó loks
sviptur málflutningsréttindum
sínum því hann hafði gengið
miklu lengra en jafnvel rúmar
heimildir rannsóknardómara
leyfðu. Þar við bættist að það
sannaðist að í sumum tilvikum
réðu mútur því hvort dómarinn
hæfi saksókn eða ekki.
Óþægilega oft fara rann-
sóknardómarar af stað
skömmu fyrir kosningar í
Frakklandi. Nú síðast var
þeim beitt gegn Francois Fill-
on, frambjóðanda Lýðveldis-
flokksins, og Marine Le Pen,
frambjóðanda
Þjóðfylkingar-
innar. Fillon hafði
vissulega misnotað
stöðu sína. En fyr-
ir lá að það gerði
hann með áþekk-
um hætti og fjölmargir þing-
menn aðrir höfðu gert áratug-
um saman. En þar sem atlagan
beindist aðeins gegn honum
einum varð hún dýrkeypt.
Ítalskir rannsóknardóm-
stólar hafa ákært og dæmt
Berlusconi nærri 100 sinnum,
en þeim málum hefur nánast
öllum verið kastað út af
Hæstarétti landsins, en höfðu
valdið honum miklum pólitísk-
um skaða á leiðinni þangað. Nú
sýna kannanir á Ítalíu að gamli
söngfuglinn er óvænt kominn
með drjúgt fylgi á ný. Og hver
eru viðbrögðin: Tilkynnt var
nýlega að góðkunningi hans,
rannsóknardómstóllinn í Mil-
ano, hugsaði sér til hreyfings!
Ekki batnar myndin þegar
horft er til Spánar. Forsætis-
ráðherra sambandsríkisins
hefur látið boða nýjar kosn-
ingar til héraðsþingsins í
Katalóníu. Honum líkaði
hvorki skipan þess né stjórn-
málalegar áherslur. Hæsti-
réttur Spánar kallaði alla leið-
toga sjálfstæðissinna Katalóna
til Madridar og setti þá alla í
fangelsi. Hvar í heiminum (í
lýðræðisríkjum) gæti það
gerst að endapunktur réttlæt-
isins í landinu, sjálfur Hæsti-
réttur, væri upphafspunktur
sakamáls og hæfist handa að
fyrirmælum ríkisstjórnarinnar
við að fangelsa stjórnmála-
menn? Hvert mega þessir sak-
borningar leita? Engin rann-
sókn fór fram. Engar greinar-
gerðir, enginn raunverulegur
málflutningur, ekkert það sem
sýndi að einstaklingar í því
landi standi jafnfætis öðrum
gagnvart lögunum. Og sam-
kvæmt eðli máls er enginn
áfrýjunarleið fær.
Raunverulegur Mannrétt-
indadómstóll ætti að hafa
heimild til að grípa inn í tilvik
eins og þetta. Það er ein af for-
sendum þess að hann megi láta
mál til sín taka að öll dóms-
málaleg úrræði aðildarríkis
séu tæmd. Þarna er upphafið,
millistigið og endapunkturinn
allur á einni hendi. Það ætti að
hrópa á inngrip dómstóls sem
sumir telja að taka skuli alvar-
lega.
Og hitt atriðið. Það að boðað
sé til kosninga og öllum leið-
togum í forsvari fyrir mikilvæg
stjórnmálaleg sjónarmið í
þeim kosningum sé haldið í
varðhaldi ríkisvalds, sem
hyggst knýja í gegn tiltekna
niðurstöðu. Mannréttindi
hvað?
Umræður um Mann-
réttindadómstól
Evrópu hafa holan
hljóm hér á landi}
Valkvæð skoðun
mannréttinda
Þ
ótt margir sjái birtuna í skamm-
deginu megum við ekki láta það
átölulaust hve margir sjá hana
ekki, hve margir hugleiða að taka
sitt eigið líf og hve mörgum tekst
það árlega vegna geðrænna sjúkdóma. Það er
stundum óhugnanlega stutt á milli gleði og
sorgar á lífsins vegi. Því hafa allir kynnst. Á
þingsetningu fyrir ári tók ég við nýju starfi
með mikilli tilhlökkun á sama tíma og mér
bárust fregnir að sama dag hefði kær vinur
tekið sitt eigið líf. Í þeim sporum hafa margir
Íslendingar verið. Að missa barnið sitt, maka
eða vin sem sá ekki lengur tilgang með lífinu.
Við höfum á síðustu árum stórbætt forvarnir
og fræðslu víða. Slys á sjó heyra orðið til und-
antekninga, umferðaröryggi hefur aukist og
lýðheilsa batnar almennt. En við höfum van-
rækt það að sinna geðrænum sjúkdómum. Ef
annar sjúkdómur myndi taka frá okkur jafn marga og geð-
rænir sjúkdómar gera, þá værum við ekki með hugann við
annað en að finna á því lausn. Við þurfum að gera ráðstaf-
anir á öllum stigum vandans. Við höfum ýmis tæki og tól
til að bregðast við, m.a. geðheilbrigðisstefnu til 2020, sem
er sú fyrsta í sögu Alþingis. Það er því bót í máli að sjá að í
sáttmála ríkisstjórnarinnar er kveðið á um að stefnunni
skuli bæði hrint í framkvæmd og hún fjármögnuð. Áhersla
er á að efla geðheilbrigðisþjónustu á heilsugæslustöðvum,
framhaldsskólum og sjúkrahúsum úti um land allt ásamt
mikilvægi þess að tryggja bráða- og barna- og unglinga-
geðdeildum Landspítalans fjármagn.
Eitt af markmiðum stefnunnar er að auka
þekkingu og vitund almennings um viðfangs-
efnið. Það er mikilsvert því fordómar ásamt
vanþekkingu eru ekki til þess fallnir að gera
fólki sem glímir við geðröskun lífið léttara.
Það er nógu erfitt að kljást við sjúkdóminn
sjálfan. Til þess að fólk geti unnið bug á hon-
um verður það að geta rætt vandann opin-
skátt, án þess að því fylgi skömm. En það er
ekki nóg að efla umræðuna um geðheilbrigð-
ismál, það þarf að takast á við þann vanda sem
er til staðar.
Mikilvægast er að greina og taka á vanda-
málum af þessum toga á fyrstu stigum, bæði í
sjálfu heilbrigðiskerfinu og einnig með fé-
lagslegum úrræðum. Aðgengi fólks að sál-
fræðiaðstoð innan heilsugæslunnar hefur ver-
ið eflt og áfram verður unnið að því að gera
heilsugæsluna betur í stakk búna til að sinna
þessari brýnu fyrsta stigs þjónustu. Á því stigi, fyrsta
stigi vandans, megum við ekki bregðast þeim sem glíma
við geðræn vandamál. Ef ekkert er gert getur vandinn
fljótt undið upp á sig. Við þekkjum of mörg dæmi þess,
þá sérstaklega meðal ungra karlmanna.
Hugarfarsbreyting hefur orðið í þessum málum á und-
anförnum árum en enn er mikið verk fyrir höndum.
Sameiginlegs átaks er þörf. Við skulum taka höndum
saman og sinna þessu verkefni öll sem eitt.
Áslaug Arna
Sigurbjörns-
dóttir
Pistill
Lýsum upp skammdegið
Höfundur er þingmaður og ritari Sjálfstæðisflokksins.
aslaugs@althingi.is
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
BAKSVIÐ
Ágúst Ingi Jónsson
aij@mbl.is
Með samkomulaginu er bú-ið að formfesta vísinda-samstarf ríkja í Norður-Íshafinu og hvernig stað-
ið verður að vöktun fiskistofna og
lífríkis á úthafinu í Norður-Íshafi. Þá
felst í þessum drögum að samningi að
ríkin níu og Evr-
ópusambandið
hafa samþykkt að
hefja ekki veiðar
þarna fyrr en
nægileg þekking
verður fyrir hendi
til að tryggja sjálf-
bærni fiskistofna
og að þeim verði
þá stýrt á svæðis-
grundvelli í sam-
vinnu þjóðanna.“
Þetta segir Jóhann Sigurjónsson,
utanríkisráðuneyti, formaður samn-
inganefndar Íslands um drög að samn-
ingi sem kemur í veg fyrir stjórnlausar
fiskveiðar í Norður-Íshafi ef ísinn þar
hopar enn frekar og möguleikar til
fiskveiða skapast. Samkomulagið náð-
ist á fundi í Washington, dagana 28. –
30. nóvember og segir Jóhann að tíma-
mót felist í þessu alþjóðlega regluverki
þar sem varúðarnálgun er í fyrirrúmi.
Í sendinefndinni voru auk fulltrúa ut-
anríkisráðuneytisins fulltrúar sjávar-
útvegs- og landbúnaðarráðuneytis.
Hraðar breytingar
Jóhann segir að um gríðarlega
stórt svæði sé að ræða eða alls um 2,8
milljónir ferkílómetra, en íslenska
efnahagslögsagan er um 750 þúsund
ferkílómetrar. Hraðar breytingar eiga
sér nú stað í N-Íshafinu vegna hlýn-
unar og bráðnunar íss, sem hefur hop-
að hratt og íslaus svæði hafa nú þegar
náð spám sem vísindamenn töldu um
aldamótin að yrðu að veruleika upp úr
2030.
Eigi að síður er alls óvíst hvort
aðstæður skapast til stórtækra fisk-
veiða á þessum slóðum í Norður-
Íshafinu í náinni framtíð. Jóhann segir
að þar spili margir þættir inn í eins og
hafstraumar, lítil birta, mikið dýpi,
ferskvatnsáhrif í sjónum í kjölfar
bráðnunar íss og ekki síst spurning um
næringarefni og framleiðni á plöntu-
og dýrasvifi. Í dag eru þekktar 12 fisk-
tegundir á svæðinu, svo sem grálúða
og ískóð eða pólarþorskur. Ekki sé
hægt að útiloka að einhverjir stofnar
verði veiðanlegir í framtíðinni og að-
spurður nefnir Jóhann uppsjávar-
tegund eins og loðnu, en stofna hennar
er að finna bæði í Norður-Atlantshafi
og Kyrrahafi.
Hann segir að unnið sé að því að
kortleggja svæðið, skipuleggja vöktun
fiskistofna og lífríkis, og gera áætlanir
um þróunina. Vísindamenn hittust síð-
ast á fundi í lok október og var þá farið
yfir þau verkefni sem brýnast er að
ráðast í á vísindasviðinu. Fyrirhugað
er að starfandi verði sérstakur vett-
vangur um rannsóknir og er ráðgert
að fara yfir stöðuna að minnsta kosti
annað hvert ár.
Jóhann segir mikilvægt að sú um-
gjörð sem nú liggi fyrir sé í anda Haf-
réttarsamningsins og úthafsveiði-
samningsins frá 1995. Samkomulagið
eigi vissa fyrirmynd í þeim svæðis-
bundnu stofnunum sem Íslendingar
eigi aðild að á Atlantshafinu, þ.e.
NEAFC og NAFO.
Veiðar byggist á varúð,
vöktun og vísindum
Morgunblaðið/RAX
Breytingar Svæðið í Norður-Íshafinu er gríðarlega stórt og miklar breyt-
ingar hafa nú þegar orðið þar í kjölfar hlýnunar.
Jóhann
Sigurjónsson
Aðdragandann að samkomulaginu um Norður-Íshafið má rekja til yfirlýs-
ingar fimm ríkja frá því í júlí 2015, eftir nokkurra ára viðræður, um að hefja
ekki veiðar í Norður-Íshafinu án þess að svæðisbundin fiskveiðistjórn-
unarstofnun væri komin til sögunnar. Aðilar að því samkomulagi voru Nor-
egur, Danmörk f.h. hönd Grænlands og Færeyja, Kanada, Bandaríkin og
Rússland. Íslensk stjórnvöld gerðu kröfu um aðkomu að samkomulaginu
vegna margvíslegra hagsmuna Íslendinga á norðurslóðum.
Í desember 2015 hófust svo viðræður um Norður-Íshafið að nýju. Auk
þeirra fimm þjóða sem skrifuðu undir samkomulagið um sumarið, og Ís-
lands, höfðu Kína, Japan, S-Kórea og Evrópusambandið einnig bæst í hóp-
inn, en þessir aðilar hafa mikla hagsmuni af veiðum á úthafinu víða um
heim. Unnið var af kappi að samkomulagi þessara ríkja og tókst það í sjöttu
fundalotunni í Washington í síðustu viku.
„Það er mjög mikilvægt að hafa náð þessu samkomulagi þar sem sjálf-
bærni og ábyrgð voru höfð að leiðarljósi og Ísland verður þar með virkur
þátttakandi í framtíðinni á þessu mikilvæga hafsvæði,“ segir Jóhann Sigur-
jónsson. Í fréttatilkynningu fagna þeir Guðlaugur Þór Þórðarson, utanríkis-
ráðherra og Kristján Þór Júlíusson, sjávarútvegsráðherra, samkomulaginu.
Samkomulag í sjöttu lotu
SJÁLFBÆRNI OG ÁBYRGÐ AÐ LEIÐARLJÓSI