Morgunblaðið - 05.12.2017, Blaðsíða 20

20 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 5. DESEMBER 2017
Skv. lögum nr. 64/
1994, um vernd, friðun
og veiðar villtra dýra,
gr. 6, eru öll villt dýr
friðuð á Íslandi. Eiður
Guðnason mun hafa
ýtt þessari tímamóta-
markandi lagasetn-
ingu úr vör, en það
var Össur Skarphéð-
insson, sem kom henni
á. Þökk sé þessum
mætu mönnum fyrir þetta framlag
til dýra- og lífríkisverndar landsins.
Skv. 7 gr. laganna má veita und-
anþágur frá friðun á þessum for-
sendum: „Ákvörðun um að aflétta
friðun … skal byggjast á því að við-
koma stofns sé nægileg til þess að
vega upp á móti afföllum vegna
veiða …“. M.ö.o. má ekki veiða
meira, en sem nemur viðkomu
stofns.
Stofnar villtra dýra ættu því í
grundvallar atriðum að vera minnst
þeir sömu nú og var við gildistöku
laganna 1994.
Sú stofnun sem ber ábyrgð á
framkvæmd laganna er Umhverf-
isstofnun í samstarfi við umhverfis-
og auðlindaráðherra og að nokkru
Náttúrufræðistofnunar Íslands sem
gegnir meira ráðgefandi hlutverki.
Ef við skoðum stöðu villtra dýra
í landinu í dag í ljósi
þessara laga kemur
fljótt í ljós að þau hafa
verið vanrækt og brot-
in í framkvæmd í
stórum stíl. Verður
Umhverfisstofnun að
teljast bera megin-
ábyrgð á því ásamt
nokkrum ráðherrum.
Vorstofn rjúpna við
setningu laganna virð-
ist hafa verið um 300
þúsund fuglar. Í fyrra
var hann kominn niður
í um 100 þúsund. Hefur gr. 7 því
verið þverbrotin hvað varðar rjúp-
una enda er rjúpan komin á útrým-
ingarstig skv. öllum alþjóðastöðlum
um útrýmingu dýra. Minna má á að
á öndverðri síðustu öld munu hafa
verið allt að 5 milljónir rjúpna í
landinu.
Mikill skuggi og skömm hvílir yf-
ir þeim veiðimönnum sem að þess-
ari útrýmingu hafa staðið af eigin-
girni og tillitsleysi gagnvart
fuglinum og lífríkinu svo og yfir
þeim stjórnvöldum sem þetta hafa
leyft.
Óskiljanlegt er að veiðar skyldu
vera leyfðar aftur haustið 2005 þó
að rjúpnastofninn hefði við friðun
2003 og 2004 tekið nokkuð við sér
því hann var enn langt undir stofn-
stærð 1994. Hefði verið við hæfi að
viðhalda friðun um ókomna daga en
þessi blessaða vera hefur verið
hrelld og ofsótt meira en flestar líf-
verur aðrar í gegnum tíðina þó að
raunverulegt þörf á veiðum hafi
lengi engin verið.
Ráðherra virðist ekki hafa stað-
izt þrýsting veiðimanna enda fjöldi
atkvæða í húfi; rjúpnaveiðimenn í
landinu munu vera um 6.000. Þeir
telja það sport og skemmtun að
særa, limlesta og drepa þennan
fagra og saklausa fugl, sem prýtt
hefur og auðgað lífríki landsins, og
það í mörgum tilfellum með kol-
ólöglegum veiðiaðferðum.
Kunnugir segja mér að algengt
sé að rjúpur séu drepnar með hálf-
sjálfvirkum eða alsjálfvirkum
haglabyssum, sem taka 5-6 skot-
hylki þó að bannað sé frá 1998 að
beita vopnum sem taka fleiri en 2
skothylki.
Landsþekktur rjúpnaveiðimaður,
Indriði á Skjaldfönn, segir mér að
hann og gamlir vinir og veiðifélag-
ar hans víða um landið geti staðfest
að svokallaðar „pumpur“ séu notað-
ar í miklum mæli bæði við rjúpna-
veiðar, gæsaveiðar og aðrar veiðar
villtra dýra, þvert á 9. grein
nefndra laga nr. 64/1994, en hér er
Umhverfisstofnun enn að vanrækja
skyldur sínar um eftirlit með fram-
kvæmd laganna.
Indriða ofbauð svo þessar villi-
mannlegu veiðiaðferðir „sportveiði-
manna“ þar sem dælt var haglaéli
á fljúgandi fugla – margir drepnir
en margir líka særðir til þess eins
að komast undan veiðimanni og
drepast svo í hörmungum og kvöl –
að hann hætti öllum rjúpnaveiðum.
Skv. upplýsingum NÍ hafa afföll
við rjúpnaveiðar verið allt að 40%
og má ætla að þriðji hver fugl sær-
ist og limlestist í haglaéli án þess
að drepast strax. Ólafur Nielsen,
helzti sérfræðingur landsins í
rjúpnamálum, telur jafnvel að tölu-
verður hluti „affalla“ sé fuglar sem
veslist upp og drepist af áfalli og
sorg yfir missi maka, afkvæma og
félaga en rjúpan er einkvænisdýr
og búa rjúpa og karri saman ævi-
langt.
Varðandi aðra villta fugla er van-
ræksla og lögbrot Umhverfisstofn-
unar og flestra umhverfis- og auð-
lindaráðherra ennþá meira og
stærra og að mati undirritaðs stór-
felld skömm og hneyksli.
Samkvæmt samantekt fimm
helztu vísindamanna landsins á
sviði líffræði og vistfræði villtra
fugla, sem lögð var fram á ráð-
stefnu um sjálfbærni fugla landsins
í fyrrahaust, en undirritaður komst
yfir eintak af þessari skýrslu, er
mikill hluti villtra fugla í bráðri út-
rýmingarhættu svo að nálgast út-
rýmingarstig.
Má hér nefna svartbak, hvítmáf,
lunda, toppskarf, hrafn, kjóa og
grágæs, auk rjúpu, álku og stokk-
andar.
Alls eru 17 fuglategundir í bráðri
eða mjög bráðri útrýmingarhættu,
að mati vísindamannanna, og fer
veiðiálag upp í 25-falt þess sem lög-
in leyfa en Umhverfisstofnun og
flestir þeirra 11 ráðherra sem farið
hafa með völdin frá 1994 hafa van-
rækt og brotið lög 64/1994, gr. 7
með atferli sínu eða öllu heldur
vanrækslu og veigrun skyldna.
Ísland var harðbýlt land fyrir
dýr og menn og er dýra- og lífríki
landsins fátækt. Það er því hörmu-
legt og óásættanlegt fyrir lands-
menn, ef vilja- eða getulaus stjórn-
völd og kærulitlir eða
ábyrgðarlausir stjórnmálamenn
leyfa sér að vanrækja og brjóta lög
Alþingis í slíkum mæli að fjölmörg-
um tegundum lífríkisins verði út-
rýmt.
Stórfelld vanræksla og lögbrot
Umhverfisstofnunar og ráðherra
Eftir Ole Anton
Bieltvedt » Skuggi og skömmhvílir yfir veiði-
mönnum sem að þessari
útrýmingu hafa staðið af
eigingirni og tillitsleysi,
svo og stjórnvöldum
sem þetta hafa leyft.
Ole Anton Bieltvedt
Höfundur er alþjóðlegur kaupsýslu-
maður og stjórnmálarýnir.
Í framhaldi EFTA-
dóms um bann við
innflutningi á hráu
kjöti hefur orðið
nokkur umræða um
hann og þau mál sem
honum tengjast.
LBHÍ og BÍ efndu til
málstofu um efnið á
Hvanneyri föstudag-
inn 24. sl. Fundurinn
var vel sóttur og að-
standendum hans til sóma, þó að í
ljósi þess að háskóli stóð að fund-
inum hefði mögulega verið eðlilegt
að fjölþættari sjónarmið ættu
þarna talsmenn. Þó að framsögu-
menn væru með málefnaleg erindi
var á köflum fullmikill trúboðs-
blær á sumum þeirra, hið minnsta
fyrir okkur sem sótt höfum marg-
oft slíka fundi. Gallinn við fundi á
því formi sem þessi er að of lítið
kemur fram af nýjum sjónar-
miðum og umræða sem miðar að
því að styrkja trúarbræður í
trúnni skilar máli ekki til þrosk-
aðri umræðu.
Á þessu var samt ein undan-
tekning sem var erindi Ólafs Vals-
sonar, dýralæknis. Ólafur hefur
um áratugi starfað víða um heim
við verkefni í matvælaeftirliti, far-
aldsfræði og fleira, ekki minnst í
tengslum við löggjöf EB. Þekking
hans á málunum frá mörgum hlið-
um er meiri en meðal flestra hér-
lendra manna. Hann lagði mikla
áherslu á það í erindi sínu að um-
ræðan yrði að komast úr hjólför-
um síðustu ára. Nauðsynlegt væri
að vinna að áhættumati fyrir kjöt-
markaðinn hér á landi. Umræðuna
væri þá mögulegt að byggja á
miklu traustari grunni en hún fer
fram á í dag. Umræðan nú ein-
kennist um of af því að öllu er
hellt í eina skál og hrært saman
mikilvægum og óviðkomandi þátt-
um og kássan þannig matreidd.
Þetta er að sjálfsögðu
ekki boðlegt. Umræð-
an þarf á stig áhættu-
mats þar sem þekk-
ing er tengd saman
og áhrif og líkleg
áhætta metin með
rökum.
Þetta er staða
þessa máls sem öllum
sem að því hafa unnið
á umliðnum árum
ætti að vera löngu
ljós og hvert stefndi.
BÍ telur sig líklega
hafa átt að gæta hagsmuna ís-
lensks landbúnaðar í þessu máli.
Mér vitanlega sér þess því miður
hvergi stað í öflun nauðsynlegra
upplýsinga. Áhættumat er m.a. að
steypa saman í samfelldan vef
upplýsingum og þekkingu sem að
málum snýr. Því miður þá hefur
síðasta áratuginn verið starfslag
tveggja síðustu framkvæmda-
stjóra og formanna BÍ að hrinda
af höndum sér allri gagnaöflun
sem þeir hafa átt möguleika á í
stað þess að byggja hana skipu-
lega upp t.d. í málum sem þessu.
Þetta eru þungar ásakanir en því
miður réttar. Viðkomendur bera
líklega af sér sakir telji þeir sig
það geta. Hinn listann tel ég mig
þekkja og hann er frekar langur.
Fyrst ég sting niður penna get
ég um leið ekki látið hjá líða að
nefna skrif framkvæmdastjóra
„Icelandic lamb“ eins og hann vill
víst að hann sé ávarpaður. Í grein
í Fréttablaðinu á fimmtudag og
hér í blaði um helgina fer hann að
tengja innflutningsmálin á fylli-
lega óboðlegan hátt við verndun
erfðaefnis búfjár hér á landi.
Fréttablaðsgreinina gat ég að vísu
ekki skilið, um hvað hann var að
ræða, og svo var víst um fleiri.
Það er fyllilega eðlilegt þegar
hann á í hlut. Hann skrifar það
oft um hluti sem hann hefur nán-
ast enga þekkingu á og þaðan af
minni skilning. Þar sem ég hef
unnið að þessum málum bæði hér
á landi og á Norðurlöndunum allt
frá því þau koma til umræðu fyrst
1972 læt ég nægja að segja að
þessi málflutningur er bull. Vegna
málefna verndunar erfðaefnis bú-
fjár frábið ég mér að höfundur
beri frekara bull um þessi mál á
borð fyrir aðra.
Það er ljóst að fyrir alla ís-
lensku þjóðina er mikilvægt að
mál sem tengjast innflutningi á
landbúnaðarvörum fái að þróast á
grunni þekkingar, upplýsinga og
reynslu. Málið þarf víðtækari um-
ræðu þar sem staðreyndir er
reynt að meta á sem málefnaleg-
astan þátt. Í þessu máli þarf eins
og Ólafur Valsson lagði áherslu á
á Hvanneyrarfundinum næsta
skref að vera að vinna að og koma
í framkvæmd vönduðu og traustu
áhættumati fyrir íslenska kjöt-
markaðinn. Til að svo megi verða
þurfa íslenskir bændur að skipta
hratt út nokkrum toppum. Þeir
sem nú sitja og virðast ekki skilja
málið eru best geymdir í kuld-
anum. Nóg er til af ungu og vel
menntuðu fólki með skilning á
málinu til að fylla í skörðin sem
þeir skilja eftir.
Umræða um innflutning á hráu
kjöti í kjölfar EFTA- dóms
Eftir Jón V.
Jónmundsson » Í þessu máli þarf,eins og Ólafur Vals-
son lagði áherslu á,
næsta skref að vera að
vinna að og koma í
framkvæmd áhættu-
mati fyrir íslenska kjöt-
markaðinn.
Jón Viðar Jónmundsson
Höfundur er fv. starfsmaður
BÍ og flestra landbúnaðar-
stofnana á Íslandi.
jvj111@outlook.com
„Embætti þitt geta
allir séð en ert þú sem
ber það maður.“ Þess-
ar ljóðlínur Einars
Benediktssonar úr
kvæðinu „Messan á
Mosfelli“ komu upp í
hugann eftir að hafa
heyrt af þrautagöngu
krabbaveiks manns.
Erindi hans til emb-
ættismanna Reykja-
víkurborgar var að
leita eftir skilningi á
erfiðri stöðu hans þegar hann þarf að
leggja ökutæki sínu við Landspít-
alann á meðan hann mætir í lyfjagjöf.
Á rúmu ári hefur þessi ungi, krabba-
meinsveiki fjölskyldufaðir, greitt
rúmlega sextíu þúsund krónur í bíla-
stæðagjöld. Hann leitaði því til emb-
ættismanna borgarinnar og spurði
hvort ekki væri hægt að taka tillit til
þeirra sem kæmu reglulega í lyfja-
gjöf á spítalann, t.d. með útgáfu skír-
teinis sem hægt væri að koma fyrir í
glugga ökutækisins sem kvæði á um
að viðkomandi væri undanþeginn
greiðsluskyldu. Hann benti á að slíkt
kort væri hægt að veita krabba-
meinsveikum í tiltekinn tíma, skv.
læknisvottorði, og það myndi aðeins
gilda í ákveðinn tíma á meðan sjúk-
lingurinn væri í lyfjameðferð. Hann
lét þess einnig getið við embættis-
mennina að slík kort fengju krabba-
meinsveikir í nágrannalöndunum,
þannig að þeir væru fráleitt að finna
upp hjólið í þeim efnum.
Svarið sem hann fékk var „nei“ og
honum bent á að ef hann fengi sekt á
bílastæðinu, gæti hann komið og
fengið hana endurgreidda hjá Bíla-
stæðasjóði. Engin önnur úrræði voru
í boði. Þegar hann spurði um ástæð-
una var svarið nánast eins og í breska
spaugþættinum: „The computer says
no“. Ungi maðurinn varð frá að
hverfa og hélt áfram að dæla pen-
ingum í gjaldvélina við Landspítalann
einu sinni í viku – enda
fráleitt með heilsufar til
að eltast við endur-
greiðslu í hvert sinn sem
hann færi fram yfir tím-
ann á bílastæðinu.
Já, það gerist því mið-
ur oft að sektarmiði rat-
ar á ökutæki krabba-
meinsveikra þar sem
þeir geta sjaldnast áætl-
að þann tíma sem með-
ferðin tekur í hvert sinn.
Maður spyr sig hvor það
myndi tefla fjárhags-
legri afkomu Bílastæða-
sjóðs í voða ef krabbameinsveikum
yrði veitt endurgjaldslaus bílastæði
þann tíma sem þeir væru í lyfjameð-
ferð? Nóg er nú samt sem langveikir
þurfa að greiða í heilbrigiskerfinu,
reyndar svo mikið að margir eru að
sligast undan þeirri greiðslubyrði.
Krabbameinsveikt fólk, og fjölskyld-
ur þess, hafa nægar áhyggjur þótt
ekki bætist við fjárhagsáhyggjur sem
beinlínis má rekja til sjúkdómsins.
Við, sem berjumst fyrir hagsmunum
þessa þjóðfélagshóps, krefjumst þess
að embættismenn Reykjavíkur-
borgar (sem fá margir hverjir endur-
gjaldslaus bílastæði, þótt fullfrískir
séu) líti upp úr reglugerðafarganinu
og taki ákvarðanir með hjartanu. Það
er hægur vandi. Leyfið tölvunni að
segja „já“ og sýnið í verki að þið séuð
menn.
Embætti þitt
geta allir séð
Eftir Ragnheiði
Davíðsdóttur
Ragnheiður
Davíðsdóttir
» Það gerist því mið-
ur oft að sektar-
miði ratar á ökutæki
krabbameinsveikra
þar sem þeir geta
sjaldnast áætlað þann
tíma sem meðferðin
tekur í hvert sinn.
Höfundur er verkekfnastjóri
Krafts.