Morgunblaðið - 05.12.2017, Blaðsíða 19

19
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 5. DESEMBER 2017
Austurstræti Starfsmaður Mílu var hálfur neðanjarðar við vinnu sína þegar ljósmyndarinn átti leið hjá.
Eggert
Í stjórnarsáttmála
nýrrar ríkisstjórnar
eru nokkrar setningar
um stefnumótun í raf-
orkumálum, en að eðli
slíkra sáttmála er þar
aðeins talað um upp-
haf málsins og fram-
haldsúrvinnsla falin
þeim sem skipaðir
verða til að fjalla nán-
ar um. Það er hins
vegar nauðsyn á að Þórdís Kol-
brún, ráðherra okkar, gefi þeim
hópi sín fyrirmæli þannig að málið
haldist í réttum farvegi.
Auðlind og orkuþörf
Í sáttmálanum er rætt um lang-
tímaorkustefnu og orkuþörf til
langs tíma. Þessi umræða missir
marks ef ekki liggur fyrir raun-
veruleg stærð auðlindarinnar með
tilliti til verndargildis, samkeppn-
ishæfs orkuverðs og raunhæfs
mats á stærð þeirra virkjanakosta
sem jarðvarminn býður upp á,
samanber reynsluna af Hellisheiði.
Undirritaður hefur áður gert því
skóna, að ekki sé raunhæft að
reikna með nema 7 til 11 TWh/ár
af þeim 33 TWh/ár sem fást með
því að leggja saman orku nýting-
arflokks og biðflokks Rammaáætl-
unar, en það er oft notað sem
mælikvarði á stærð auðlindar-
innar.
Samkvæmt Rammaáætlun eru
aðeins eftir fáir ódýrir virkj-
anakostir og í hvert sinn sem ein-
hver þeirra er nýttur þarf að
hækka orkuverð í landinu svo
næsti kostur verði arðbær. Sé far-
ið of geyst í nýtingu auðlindar-
innar er því hætt við að almenn-
ingur fái ekki lengi notið þess lága
orkuverðs sem honum var lofað
vegna liðinna stóriðjufram-
kvæmda. Þessi mál þarf að skýra í
tengslum við Rammaáætlun 4.
Vá vegna loftslags og eldgosa
Í orkulögum eru ákvæði um það
hve vel skuli tryggja notendur raf-
orku gegn truflunum í flutnings-
kerfi. Hins vegar eru engin ákvæði
um hve vel skuli tryggja gegn því
að stærstu miðlunarlón tæmist.
Þar hefur Landsvirkjun sín viðmið
en hið opinbera ekki. Ljóst er að
ef annaðhvort Hálslón eða Þór-
isvatn tæmist alveg, þá kemur upp
neyðarástand. Þetta getur gerst,
ef rennsli fallvatna verður miklu
minna en það viðmið sem Lands-
virkjun notar í áætlanagerð sinni.
Þessu geta valdið atburðir tengdir
landinu sjálfu og gerð þess, sem
ekki fara fram hjá neinum og má
þar nefna:
 Hamfaraflóð tengt eldgosi
undir jökli ógna flutningsvirkjum
og orkumannvirkjum.
 Eldvirkni skemmir virkjun
eða breytir farvegi vatnsfalla.
 Öflugt eldgos, eitt eða fleiri í
einu, veldur kólnun á
lofthjúpi jarðar.
Umskipti í veður-
fari þarf hins vegar
að staðfesta með
mælingum í nokkurn
tíma.
 Breytingar á
streymi hlýsjávar
kringum landið færa
kalda sjóinn nær og
kæla landið.
 Golfstraumurinn
hægir á sér vegna að-
stæðna í hafinu.
Nýjustu rannsóknir á hitafari
liðinna alda út frá ískjörnum úr
Grænlandsjökli og rannsóknir á
Golfstraumnum út frá kjörnum úr
setlögum af botni Atlantshafs
benda til að hafstraumar kringum
landið séu óstöðugir í rás sinni.
Breytist þeir getur það valdið
skyndilegum breytingum á veð-
urfari. Þetta fengum við að reyna
á hafísárum sjöunda áratugar síð-
ustu aldar, en þá lagðist kaldur
sjór upp að landi suður með Aust-
urlandi með þeim afleiðingum, að
hér kólnaði, eins og sýnt er á með-
fylgjandi mynd. Á myndinni sést
vel hve veðursveiflur hér á landi
verða hraðari og meiri en ef litið
er á heiminn í heild. Tökum dæmi:
Segjum að Landsvirkjun hafi byrj-
að fyrr á sínu mikla orkukerfi og
notað, eins og sýnt er á myndinni,
árin 1931 til 1960 sem viðmið til að
áætla orkugetuna. Með þeirri
kólnun sem myndin sýnir og varð
á árunum 1962 til 1964 hefði komið
upp forsendubrestur og framboð
hefði ekki nægt eftirspurn.
Hér er um að ræða áhættuþætti
sem að nokkru leyti eru sérstakir
fyrir Ísland, en að nokkru sameig-
inlegir með Evrópu og Grænlandi.
Íslenska orkukerfið er sérstaklega
viðkvæmt vegna víðáttu jöklanna
hér og hve miklu munar í rennsli
og þar með orkugetu ef þeir fara
að vaxa í stað þess að minnka.
Hér þarf því að fara fram viða-
mikil og heildstæð athugun og
áhættumat til að ákveða hvort við
eigum að:
 Leggja áherslu á að halda
orkuverði lágu, eins og almenningi
var á sínum tíma lofað.
 Hægja á uppbyggingu til að
ná upp arðgreiðslum.
 Taka frá það sem eftir er af
auðlindinni til okkar eigin þarfa
eins og orkuskipta.
 Koma upp meiri stóriðju.
Eftir Elías
Elíasson
» Ljóst er að ef annað-
hvort Hálslón eða
Þórisvatn tæmist alveg,
þá kemur upp neyðar-
ástand.
Elías Elíasson
Höfundur er verkfræðingur og fv.
sérfræðingur í orkumálum hjá
Landsvirkjun.
eliasbe@simnet.is
Rétt stefna
í orkumálum
Heildarmyndin Veðursveiflur hér á landi verða hraðari og meiri en ef litið
er á heiminn í heild.
Á undanförnum ár-
um hefur skapast mik-
ill íbúða- og lóða-
skortur á höfuð-
borgarsvæðinu sem
hefur valdið miklum
hækkunum á fast-
eignamarkaði. Nánast
ekkert framboð er af
einföldu og ódýru hús-
næði fyrir fólk á öllum
aldri hvorki á frjálsum
né félagslegum markaði. Með upp-
byggingarstefnunni „þétting byggð-
ar“ hefur Reykjavíkurborg valdið
miklum hækkunum á fasteigna-
markaði og skapað gríðarlegan
skort á einföldu og ódýru húsnæði.
Mikið framboð er af íbúðarhúsnæði
á þéttingarsvæðum en þar er
lægsta verð á tveggja herbergja
íbúðum í kringum 40 millj. kr. og
verð allt upp í 80 millj. kr. fyrir 100
fm íbúð. Nánast ekkert framboð er
á einföldum og ódýrum íbúðum á
stærðarbilinu 45-60 fm sem eru á
verðbilinu 20-25 millj. kr. Ungt fólk
á aldrinum 20-35 ára, eldri borg-
arar, og fólk sem býr við erfiðar að-
stæður á erfitt með að finna hent-
ugar lausnir í húsnæðismálum. Sum
sveitarfélög hafa ekki staðið sig vel
í lóðaframboði sem hefur leitt til
þess að byggingaframkvæmdir eru
töluvert á eftir áætlun. Það hefur
algjörlega mistekist að byggja ein-
faldar og ódýrar íbúðar á höf-
uðborgarsvæðinu á undanförnum
árum og þar hefur slagorðið „þétt-
ing byggðar“ verið í aðalhlutverki
en ekki er ólíklegt að 20-30% álag
sé á verði fasteigna vegna stefnu
Reykjavíkurborgar. Reykjavík-
urborg hefur mistekist að mæta
mikilvægasta hagsmunamáli flestra
Íslendinga að eignast einfalt og
ódýrt húsnæði. Slíkri forystu er
refsað grimmilega þegar horft er til
lengri tíma. Einstakir aldurshópar,
s.s. fólk á aldrinum 20-35 ára, aldr-
aðir, fólk sem þarf á félagslegri að-
stoð sveitarfélaga að halda og þeir
sem eru að kaupa sína
fyrstu íbúð hafa þurft
að leita inn á rándýran
og ótryggan leigu-
markað.
Séreignastefna á
íbúðamarkaði er í
flestum tilfellum besta
stefnan eins og undir-
strikað hefur verið
undanfarin ár, sér-
staklega hjá þeim sem
hafa minni kaupmátt
og eru að taka sín
fyrstu skref á íbúða-
markaði. Miklvægt er að hefja þjóð-
arátak í húsnæðismálum Íslendinga
með því að koma með einfaldar og
ódýrar lausnir í húsnæðismálum.
Lífshættir og lífsstílshættir fólks
eru að breytast hratt þar sem fólk
vill einfaldar og snjallar lausnir í
íbúðarmálum sínum. Þar skiptir
miklu máli að húsnæðið sé ódýrt og
taki mið af kaupmætti fólks. Auk
þess skiptir öryggi í húsnæðis-
málum flesta einstaklinga miklu
máli. Mikilvægt er að fyrstu kaup
séu hagvæm og skynsamleg fyrir
sem flesta á íbúðamarkaði og það
nái til landsins alls.
Einfaldar og ódýrar
búðir til að mæta skorti
Einfaldar og hagkvæmar lausnir
í íbúðamálum geta falist í því að
byggja ódýrar og hagkvæmar íbúð-
ir sem eru 45-60 fm að stærð með
haganlegu fyrirkomulagi. Á sjötta
áratugnum voru t.a.m. byggð há-
hýsi við Austurbrún í Reykjavík
sem eru 12 hæðir, en stærð íbúð-
anna er á bilinu 45-60 fm. Samskon-
ar íbúðir gætu nú mætt þeirri
brýnu eftirspurn sem er nú á íbúða-
markaði. Það er ljóst að þörf er á
þjóðarátaki flestra hagsmunaðila
með góðum vilja og forystu. Sveit-
arfélög þurfa að bretta upp ermar
og á það sérstaklega við Reykjavík-
urborg sem hefur ekki tryggt nægi-
legt lóðaframboð til einfaldra og
hagkvæmra lausna á íbúðamarkaði.
Ekki er óraunhæft að áætla að
byggja þurfi um 12-15 þúsund íbúð-
ir að ofangreindri stærð sem er ca.
uppsöfnuð eftirspurn 6-8 ára og
mæta þannig eftirspurn eftir ein-
földum og ódýrum íbúðum sem eru
45-60 fm sem eru á verðbilinu 20-25
millj. kr. Nú þurfa sveitarfélög um
allt land að bretta upp ermar og
hafa nægilegt framboð af ódýrum
lóðum fyrir slíkt íbúðarhúsnæði í
sinum sveitarfélögum og mæta
framtíðinni í mikilvægasta hags-
munamáli hvers Íslendings.
Þjóðarátak með
samstilltu átaki
Í ljósi þessa mikla ójafnvægis
sem er nú á íbúðamarkaði er mik-
ilvægt að sveitarfélög, stéttarfélög
og lífeyrissjóðir taki höndum saman
í að lyfta grettistaki í húsnæðis-
málum Íslendinga. Sveitarfélög
þurfa að tryggja nægt lóðaframboð
á hagstæðu verði, stéttarfélög að
standa vaktina og tryggja hags-
muni félagsmanna sinna og lífeyris-
sjóðir geta veitt sjóðfélagalán sem
eru mjög hagkvæmur kostur fyrir
flesta sjóðfélaga þar sem lánstími
er langur og vaxtakjör með því
besta sem gerist á markaði. Mik-
ilvægt er síðan að fá vandaðan og
góða verktaka til að taka þetta
verkefni að sér og koma þessu af
stað og reisa 12.000-15.000 litlar
íbúðir á næstu tveimur árum sem
eru með viðráðanlegri greiðslubyrði
fyrir flesta og útrýma þannig íbúða-
skorti hjá fyrstu íbúðarkaupendum
og öðrum sem vilja búa í einföldu
og hagkvæmu húsnæði á viðráðan-
legu verði.
Eftir Albert
Þór Jónsson »Mikilvægt er að sveit-
arfélög, stéttarfélög
og lífeyrissjóðir taki
höndum saman í að lyfta
grettistaki í húsnæðis-
málum Íslendinga.
Albert Þór Jónsson
Höfundur er viðskiptafræðingur með
MCF í fjármálum fyrirtækja og 30
ára starfsreynsla á fjármálamarkaði.
Einfalt og ódýrt íbúðarhús-
næði óskast, takk