Morgunblaðið - Sunnudagur - 31.12.2017, Blaðsíða 32

STJÓRNMÁL
32 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 31.12. 2017
Líklega finnst fólki mannkynið alltaf vera á tímamótum íupphafi nýs árs. Og kannski hugsa ýmsir að oft hafiverið meiri ástæða til að fullyrða slíkt en nú. Við stönd-
um þó óneitanlega frammi fyrir þremur risaáskorunum í dag:
Loftslagsvánni, fátækt og ófriði. Fyrstu tvær eru erfiðar við-
ureignar en á hvorugri sigrumst við ef ekki næst árangur í
baráttunni gegn þeirri þriðju. Allar krefjast þess að þjóðir
heims taki höndum saman í baráttunni.
Allt frá því að fyrsta styrjöldin var háð hefur mannskepnan
sýnt fádæma hugkvæmni í því að þróa afkastamikil dráps-
tæki. Þessi hugvitssemi náði nýjum hæðum þegar Bandaríkja-
menn vörpuðu atómsprengjum á Japan fyrir 72 árum. Áætlað
er að milli 100-þúsundir hafi fallið og enn sér ekki fyrir end-
ann á afleiðingunum.
Fyrri sprengjan var kölluð litli drengur en sú síðari feiti
kall. Eins ósmekklegt og það er að kenna vopn af þessu tagi
við lítið barn, sem í huga flestra okkar er tákngervingur sak-
leysis, er síðara nafnið öllu skiljanlegra. Feitur kall er nefni-
lega prýðileg myndlíking fyrir hugmyndakerfi sem drifið hef-
ur verið áfram af valdabaráttu, tortryggni og græðgi.
Hagsmunum sem standa í líka vegi fyrir jafn sjálfsögðum
hlutum og jafnrétti kynjanna.
Gjörbreyttu heimsmynd okkar
Sprengjurnar gjörbreyttu heimsmynd okkar; tilveran varð
hverfulli en nokkru sinni fyrr: Við höfum nú ekki einungis ör-
lög sjálfra okkar í höndunum heldur alls lífs á jörðinni. Þessi
atburður hefur mótað allan okkar veruleika. Þetta birtist víða.
Til dæmis hefur þessi ótryggi veruleiki síðan þá verið áber-
andi viðfangsefni listamanna; bæði hvað varðar innihald, boð-
skap og jafnvel uppbyggingu verka.
Gríðarleg orka hefur farið í að viðhalda stöðugleika og
koma í veg fyrir að gereyðingarvopnum verði aftur beitt. Við
getum kallað það ógnarjafnvægi.
Á meðan mannskepnan hefur verið önnum kafin við að
beisla þessa ófreskju hefur nýr vágestur læðst aftan að okkur
og annar lifir góðu lífi, meðal annars í skjóli hennar; lofts-
lagsógnin og örbirgðin.
Loftslagsbreytingarnar eru auðvitað nógu alvarlegar í
sjálfu sér en geta þó einnig kynt undir ófriði. Auk þess er erf-
itt að sjá að mannkynið geti brugðist við þeim af nægilegum
krafti nema almennari friður ríki í heiminum.
Þá stendur mannkynið frammi fyrir gríðarlegri tæknibylt-
ingu sem mun gjörbreyta þjóðfélaginu. Ný tækni mun ekki
eingöngu koma í stað vöðvaafls, heldur líka hugarafls að ein-
hverju marki. Gervigreindin mun gefa vélum áður óþekkta
hæfni. Þær munu hlusta, tala og skilja og leysa flókin og fjöl-
breytt verkefni án aðstoðar manna. Innan fárra áratuga verð-
ur þátttaka mannsins í samfélaginu með allt öðrum hætti en
við höfum þekkt hingað til.
Vissulega felast mikil tækifæri í nýrri tækni. Framleiðni
getur aukist gríðarlega og möguleikar skapast til vistvænni
framleiðslu, sem eru nauðsynleg viðbrögð við loftslagsógninni.
Síðast en ekki síst getur hún nýst til að jafna stöðu milli rík-
ari og fátækari hluta heimsins.
Þessum breytingum fylgja þó líka ógnir, ef ekki er rétt
haldið á spilunum. Ekki þarf mikið hugmyndaflug til að sjá þá
möguleika sem þessi tækni skapar í gerð nýrra vopna. Loks
er hætta á því að valdið færist á enn færri hendur ef ágóðinn
af tækniþróuninni verður allur eftir hjá fyrirtækjunum. Bil
milli þeirra efnameiri og snauðu gæti aukist og ýtt undir
ófrið.
Eigum allt undir því að vinna saman
Farsæl framtíð er háð því að mannkynið átti sig á því að við
erum öll systkin og eigum allt undir því að vinna saman.
Tilbúin landamæri, trú eða litarháttur fá engu um það breytt.
Þetta er sérstaklega mikilvægt að hafa í huga þegar sterk
öfl, jafnvel stjórnvöld í okkar heimshluta, sjá sér enn hag í því
að sundra, draga í dilka og viðhalda óstöðugleika.
Gæðum jarðarinnar er einfaldlega of ójafnt skipt. Á meðan
helmingur allra barna býr við örbirgð og mörg þeirra fá
hvorki menntun né aðgang að hreinu vatni, þegar milljónir
manna eru á flótta undan styrjöldum og kúgun, í veröld sem
flokkar menn eftir litarhætti, og jafnrétti kynjanna á langt í
land, höfum við mikið verk að vinna.
Ísland verður auðvitað ekki afgerandi í þessari baráttu en
við getum og ættum að sýna gott fordæmi. Það getum við
gert með því að standa enn betur að þróunaraðstoð en nú er
gert og axlað ríkari ábyrgð með móttöku fleiri flóttamanna.
Nærtækast og auðveldast er þó að vinna gegn aukinni mis-
skiptingu hér á landi og útrýma fátækt. Ísland er ríkt land og
á einstöku hagvaxtarskeiði erum við í betra færi til þess en
nokkru sinni áður. Því eru áherslur nýrrar ríkisstjórnar í
þessum málum mikil vonbrigði.
Því miður berast straumar og stefnur sundurlyndis líka til
Íslands. Oftar og oftar heyrast raddir sem ala á fordómum,
ýta undir þjóðernishyggju og vilja jafnvel loka sig meira af
frá umheiminum. Þær ala gjarnan á tortryggni og ótta, dreifa
falsfréttum og flagga vaxandi fylgi svipaðra öfgahreyfinga í
okkar heimshluta.
Allar byltingar hefjast innra með okkur sjálfum
Við getum valið um veröld sem nærist á tortryggni og
hræðslu við það framandi; heim sem byggist á flokkun og að-
greiningu, öflugum landamærum, þar sem hver þjóð á að vera
sjálfri sér nóg, eða auknum samskiptum og samvinnu.
Fyrri kosturinn mun aðeins leiða til meiri spennu en í
þeirri síðari birtist þó a.m.k. von um betri heim: Aldrei hefur
verið meiri þörf á því að þjóðir vinni saman, þvert á landa-
mæri, óháð heimsálfum eða trúarbrögðum.
Verkefnið getur virkað óyfirstíganlegt en allar byltingar
hefjast innra með okkur sjálfum og við getum strax tamið
okkur meira umburðarlyndi, víðsýni og rausnarskap.
Ég óska ykkur farsældar á komandi ári.
Morgunblaðið/Kristinn Magnússon
LOGI EINARSSON, FORMAÐUR SAMFYLKINGARINNAR
Risaáskoranirnar þrjár
’Við getum valið um veröld sem nær-ist á tortryggni og hræðslu við þaðframandi; heim sem byggist á flokkun ogaðgreiningu, öflugum landamærum, þar
sem hver þjóð á að vera sjálfri sér nóg,
eða auknum samskiptum og samvinnu.