Morgunblaðið - 16.03.2018, Side 38

38 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 16. MARS 2018
Einar Falur Ingólfsson
efi@mbl.is
Hún var eitt undrabarna píanó-
heimsins, var komin með útgáfu-
samning strax á unglingsaldri og
flutningur hennar á 2. píanókonserti
Rachmaninoffs kom út á plötu þegar
hún var aðeins 16 ára. Síðan hefur
Hélène Grimaud verið ein skærasta
stjarna sinnar kynslóðar í klassíska
tónlistarheiminum. Hún er nú 48
ára, hefur hljóðritað tugi platna und-
ir merki Deutsche Grammophon,
hefur leikið verk höfuðtónskálda
með helstu sinfóníuhljómsveitum og
stjórnendum og kemur fram á um
eitthundrað tónleikum árlega. Loks-
ins er komið að Íslandi en Grimaud
leikur á sunnudagskvöldið kemur
einleik í 4. píanókonserti Beethovens
á tónleikum hinnar virtu Sinfóníu-
hljómsveitar Gautaborgar í Hörpu.
Sinfóníuhljómsveit Íslands hélt
tónleika í Gautaborg í apríl í fyrra,
við góðar undirtektir. Og nú er kom-
ið að Gautaborgarsinfóníunni að
leika hér. Auk flutnings Grimaud
með hljómsveitinni á víðfrægum
konserti Beethovens eru á efnis-
skránni svíta úr óperunni Der Ros-
enkavalier eftir Strauss og frum-
raun Sibeliusar í sinfóníusmíðum.
Hljómsveitarstjóri er hinn finnski
Santtu-Matias Rouvali, einn eftir-
sóttasti ungi stjórnandinn um þess-
ar mundir. Hann hefur í tvígang
stjórnað Sinfóníuhljómsveit Íslands
við mikið lof en hefur gegnt stöðu
aðalstjórnanda Sinfóníuhljómsveit-
arinnar í Gautaborg síðan í fyrra.
Átti að leika við opnun Hörpu
Tónleikarnir eru hluti af tónleika-
ferð Gautaborgarsinfóníunnar um
Norðurlönd og hefur verið uppselt á
tónleikana í Kaupmannahöfn, Stokk-
hólmi og Osló. Hélène Grimaud hef-
ur verið gestalistamaður hljómsveit-
arinnar í vetur, með sérstakri
áherslu, segir hún, á þennan konsert
Beethovens, þann 4. Og hún hlakkar
mikið til að koma til Íslands.
„Ég hlakka gríðarlega mikið til að
leika í tónlistarhúsinu í Reykjavík,“
segir hún. „Það stóð til að ég kæmi
þar fram á opnunarhátíðinni, þegar
húsið var tekið í notkun, en því mið-
ur veiktist ég og tónleikunum var af-
lýst. Síðan hef ég beðið allan þennan
tíma eftir tækifæri til að koma til Ís-
lands að spila.“
Grimaud ólst upp í Aix-en-
Provence í Suður-Frakklandi. Hún
var, að eigin sögn, sjálfstæð og frek-
ar mótþróafullt barn, en þegar hún
var sjö ára uppgötvaðist að hún
hafði afburða tóneyra og var látin
byrja að leika á píanó. Hún heillaðist
af hljóðfærinu og þótti ekkert verk
sem henni var sýnt erfitt að læra; á
fjórum árum lauk hún námsefni sem
frekar einbeittir nemendur komust
yfir á átta. Þar hjálpaði, telur hún,
að hún er með svokallaða sam-
skynjun sem uppgötvaðist þegar
hún var ellefu ára, sér til að mynda
tóna sem liti. Það getur háð sumum
en verulega hjálpað öðrum, til að
mynda listamönnum eins og henni.
Tilfinningar frekar en agi
Grimaud var tólf ára gömul þegar
hún sótti um inngöngu í Konserva-
toríið í París, og komst inn. Sjálf-
stæði hennar og þörf til að fara eigin
leiðir auðvelduðu ekki námið – hún
vildi ráða miklu um það hvaða verk
hún léki og þar skipti máli að hún er
örvhent og þótti sum klassísk tón-
skáld mismuna örvhentum píanó-
leikurum. Hún hefur sagt að í tónlist
þeirra leiki vinstri höndin aðallega
hljóma en sú hægri fái laglínuna.
Það hafi ekki verið fyrr en Chopin
leyfði vinstri hendinni að blómstra
sem það hafi breyst.
En leikur Grimaud vakti athygli,
Hún byrjaði að hljóðrita fimmtán
ára gömul og var fljótlega eftir það
komin í hóp eftirlætispíanóleikara
margra. Þó ekki þeirra sem aðhyll-
ast nákvæma túlkun eftir uppskrift
tónskáldanna – forstjóri Deutsche
Grammophon hefur kallað þá
„íhaldssömu klassísku lögregluna“ –
fyrir þá er Grimaud oft of sjálfstæð
og ögrandi. Hún er meðvituð um það
og sagði eitt sinn í viðtali við The
New Yorker að túlkun sín væri ekki
fyrir alla, hún gæti verið of hvatvís,
tilfinnigarík frekar en öguð. En það
er einmitt það sem svo margir dá við
leik hennar.
Svo er annað sem gerir Hélène
Grimaud óvenjulega í hópi stjarna
samtímans í klassíkinni, það hvað
hún kemur víða við. Hún er slyngur
rithöfundur, hefur skrifað þrjár
sjálfsævisögulegar bækur, og er virk
í mannréttindabaráttu – og ekki síð-
ur í baráttu fyrir velferð dýra. Árið
1999 stofnaði hún verndarmiðstöð
fyrir villta úlfa á allnokkrum hekt-
urum sem hún keypti í New York-
fylki og hefur unnið ötullega, ásamt
samstarfsfólki sínu, að því að úlfum
fjölgi í náttúrunni og þeir eigi sér
griðlönd.
Grimaud kveðst afar ánægð með
að hafa verið boðið að vera staðar-
listamaður með Gautaborgar-
sinfóníunni í vetur og geta einbeitt
sér þar að túlkun verka á borð við 4.
konserts Beethovens.
„Vitaskuld er hægt að koma að
hrífandi konsertum með öðrum
hætti, til að mynda á tónlistar-
hátíðum þar sem maður hittir með-
leikara með skömmum fyrirvara áð-
ur en við leikum einu sinni saman.
En ekki síst þegar verk eins og þetta
á í hlut, þá kýs ég frekar að vera í
samstarfi sem varir svona lengi því
ég tel að þá getum við hljómsveitin
þroskast saman og túlkað verkið á
annan hátt, eftir því sem við kynn-
umst betur.
Reyndar hef ég haft löng kynni af
Gautaborgarhljómsveitinni – ég lék
fyrst með henni fyrir þremur ára-
tugum, 1988, en þetta verk höfum
við aldrei flutt áður saman og þá er
ég að vinna með Santtu-Matias Rou-
vali í fyrsta skipti.
Þessi píanókonsert Beethovens er
mjög ólíkur hinum, til að mynda
konsertum númer 3 og 5 þar sem
maður getur hreinlega fundið sér
leið gegnum þá með hressilegri at-
lögu. Nei, sá 4. er einstakur í hópi pí-
anókonserta hans: er heimspekileg-
astur, ljóðrænastur og viðkvæm-
astur; hann kallar í raun á anda
kammertónlistar, bara á stærri
skala. Og útkoman er best ef hjörtu
okkar hljóðfæraleikaranna ná að slá
í takt.
Við þurfum að anda saman og það
næst með því að nálgast verkið aftur
og aftur, eins og við njótum þess að
gera núna.“
Að upplifa ný ævintýri
Eru gestirnir á lokatónleikum
ferðarinnar þá heppnari en á þeim
fyrstu – heyra bestu útkomuna?
„Nei!“ svarar hún og hlær. „Þetta
er ekki ferli heldur snýst um nánd.
Það er eitt kraftaverkið í þessu fagi
að engir tvennir tónleikar eru eins.
Ekki bara vegna þess að við leikum í
ólíkum sölum og á ólík hljóðfæri,
heldur byggist á því hvað við gerum.
Það væri aldrei skynsamlegt að
reyna að endurskapa það sem við
gerðum á tónleikum daginn áður,
það væri aldrei örvandi eða áhuga-
vert að reyna að endurtaka sig. Á
hverjum tónleikum verður maður að
vera algjörlega opinn fyrir einhverju
nýju og áhugaverðu. Tónlistarmaður
verður að fara á fætur á hverjum
degi spenntur fyrir því sem hann
mun takast á við og upplifa þann
daginn. Þá skiptir ekki máli í hve
mörg ár hann hefur unnið með þessi
verk. Maður lærir alltaf eitthvað
nýtt, á hverri æfingu, á hverjum tón-
leikum; þessi tónlist býr yfir svo
mikilli dýpt að það er alltaf hægt að
ganga lengra í túlkuninni. Upplifa
ný ævintýri.“
Nánast trúarleg upplifun
Og tónleikagestir munu fá að
heyra túlkun listamanns sem gjör-
þekkir 4. konsertinn.
„Ég hef leikið hann í ein tuttugu
ár, fyrst með Kammerhljómsveit
Evrópu og Claudio Abbado. Svo
hljóðritaði ég konsertinn á tón-
leikum með New York-fílharm-
óníunni og Kurt Masur. Og hef flutt
verkið mörgum sinnum með ýmsum
hljómsveitum og stjórnendum, og
líka án stjórnenda með kammer-
sveitum. Þetta er eitt hinna stóru
verka tónlistarinnar sem ein ævi
dugir ekki til að komast til botns í.“
Grimaud hefur á seinni árum gert
talsvert af því að flytja og hljóðrita
verk samtímatónskálda og hefur
einnig átt í athyglisverðu samstarfi
við myndlistarmenn, einkum hinn
kunna vídeólistamann Douglas
Gordon sem og sambýlismann sinn,
ljósmyndarann Mat Hennek. Sam-
starfi sem hún segir auðga andann
þegar báðir aðilar hafa eitthvað nýtt
fram að færa. En hún segir líka að
ekkert jafnist á við flutning á tón-
leikum. Í réttum sal nær upplifun
gesta af hljómunum að vera nánast
líkamleg; tónlistin fer í gegnum
mann og vefur sig um mann, segir
hún. „Tilfinningin við að vera alein í
stórum sal með hljóðfærinu og
áheyrendum er nánast trúarleg upp-
lifun, sem er dásamleg og ég kýs
alltaf að það sé kjarninn í minni list.“
Og svo eru það hennar menn í tón-
listinni. Það er erfitt að bera saman
einleiksverk og hljómsveitarverk,
segir hún, en „hvað hljómsveitar-
verk varðar eru Brahms og Beetho-
ven mér hjartfólgnastir – þýski róm-
antíski skólinn stendur mér nærri,“
segir Grimaud.
„Alltaf hægt að ganga lengra“
 Hinn heimskunni píanóleikari Hélène Grimaud flytur 4. píanókonsert Beethovens með Gautaborg-
arsinfóníunni í Hörpu á sunnudag  „Þetta er eitt hinna stóru verka tónlistarinnar,“ segir hún
Deutsche Grammophon/Mat Hennek
Túlkandinn Hann er „ heimspekilegastur, ljóðrænastur og viðkvæmastur,“
segir píanóleikarinn Hélène Grimaud um 4. konsert Beethovens.
Silja Björk Huldudóttir
silja@mbl.is
Ástir kvenna, örlög og ástríður er
yfirskrift ljóðatónleika sem fram
fara í Hannesarholti í kvöld kl. 20
þar sem fram koma Guðrún Ingi-
marsdóttir sópransöngkona og Lars
Jönsson píanóleikari.
„Okkur langaði að gera pró-
gramm um hinar ólíku kventýpur.
Fyrri hluta kvölds flytjum við róm-
antísk sönglög eftir Robert og
Clöru Schumann og Franz Schu-
bert, við ljóð eftir Friedrich Rüc-
kert og J.W. Goethe,“ segir Guðrún
og tekur fram að Goethe hafi ávallt
verið sér mjög hugleikinn. „Frá því
ég fluttist til Þýskalands fyrir um
tveimur áratugum hafa ljóð hans
alltaf staðið mér nærri. Fyrstu árin
eftir að ég flutti út var ég oft hjá
vinafólki sem stóð reglulega fyrir
menningarkvöldum þar sem hús-
bóndinn á heimilinu fór yfirleitt með
ljóð eftir Goethe utanað,“ segir Guð-
rún og bendir á að ljóð Goethe séu
líka áberandi í þýskum sönglögum.
„Þegar tvö séní mætast, eins og
gerist í lögum Schubert við ljóð
Goethe þá hreyfir það mjög við mín-
um innri myndheimi,“ segir Guðrún.
Tími mikilla andstæðna
„Við Lars erum bæði heilluð af
andrúmsloftinu sem ríkti í Berlín
milli heimsstyrjaldanna, þegar
Þýskaland varð í fyrsta sinn í sögu
sinni lýðveldi. Þetta er tími mikilla
andstæðna þar sem ríkti kreppa á
sama tíma og kabarettinn blómstr-
aði. Seinni hluti kvöldsins er því
helgaður þessum tíma,“ segir Guð-
rún sem flytur lög eftir m.a. Kurt
Weil, Friedrich Hollaender og Er-
ich Korngold. „Korngold var undra-
barn í tónlist og skrifaði bæði óp-
erur og kammermúsík, en flúði til
Bandaríkjanna þar sem hann öðl-
aðist frægð fyrir kvikmyndatónlist
sína.“
Guðrún hélt síðast tónleika hér-
lendis í ágúst á síðasta ári. „Ég kem
reglulega heim, því mér finnst nauð-
synlegt að anda að mér íslenska
fjallaloftinu. Það fylgir því alltaf til-
hlökkun að syngja fyrir íslenska
áheyrendur,“ segir Guðrún.
Hafa lengi starfað saman
Spurð um samstarfið við sænska
píanóleikarann Lars Jönsson, sem
líkt og hún býr og starfar í Stutt-
gart, segir hún það afar gott. „Við
höfum starfað lengi saman og haldið
fjölda ljóðatónleika með norræna
tónlist í Þýskalandi, en þetta er
fyrsta ferð hans til Íslands. Við er-
um um þessar mundir að undirbúa
tónleika sem haldnir verða í Leip-
zig, Genf og Stuttgart með vorinu í
tilefni af aldarafmæli fullveldis
Íslands. Á efnisskránni verða verk
eftir íslensk tónskáld sem lærðu í
Þýskalandi,“ segir Guðrún og bend-
ir á að þeirra á meðal séu Svein-
björn Sveinbjörnsson, Emil Thor-
oddsen, Páll Ísólfsson, Jón Leifs,
Jórunn Viðar og Atli Heimir Sveins-
son.
Ástir kvenna og örlög
 Guðrún Ingimarsdóttir sópran og Lars Jönsson koma
fram á ljóðatónleikum í Hannesarholti í kvöld kl. 20
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Skapandi Guðrún Ingimarsdóttir og Lars Jönsson utan við Hannesarholt.