Morgunblaðið - Sunnudagur - 18.03.2018, Blaðsíða 19

fyrir ribböldum og herjum annarra þjóða. Leys-
ingjarnir heyrðu til lægsta lagi samfélagsins,
máttu ekki kvænast, og þeirra beið ekkert nema
atvinnuleysi og betl. Þess í stað gaf Rumford
þeim hlutverk og von um betra líf.
Og gott betur, Rumford skaut skjólshúsi yfir
betlara og umrenninga, sem voru á þriðja þús-
und í München, og kenndi þeim að vinna og sæta
aga. Engum var haldið þar nauðugum en meðal
verkefna betlaranna var að sauma búninga fyrir
hinn nýstofnaða her. „Sumar heimildir herma að
þar hafi útlitið verið haft framar notagildinu.
Rumford greifi virðist hafa verið glysgjarn,“
segir Jón Eldon en við þetta má bæta að greif-
inn setti á laggirnar skóla fyrir börn hinna
snauðustu. Honum mun hafa þótt ófært að
nokkrir kraftar í samfélaginu færu til spillis.
Þá mun grunnhugmyndin að Enska garðinum
í München, sem er eitt helsta kennileiti borg-
arinnar, vera frá Rumford komin.
Afstýrði innrás
Spurður hvernig Rumford hafi framfleytt sér þá
segir Jón Eldon hann annars vegar hafa búið að
lífeyri frá Englandskonungi, auk þess sem kjör-
fursti Bæjaralands hafi borgað honum kaup fyr-
ir margvíslega vinnu. Greifinn mun hafa verið
ágætlega stæður.
Í eitt skipti fól kjörfurstinn Rumford varnir
München, þegar Habsborgarar og Frakkar bár-
ust á banaspjót við þröskuld borgarinnar og
gerðu sig líklega til að ryðjast þar inn. Lét sig
svo sjálfur hverfa. „Þá kom sér vel hversu vel
Rumford var kynntur í álfunni,“ segir Jón Eld-
on. „Hann kom einfaldlega að máli við Frakkana
og sannfærði þá um að Habsborgarar væru
hættir við að ráðast inn í München og öfugt sem
varð til þess að báðar sveitir lögðu niður vopn.
Hermt er að einungis einu skoti hafi verið hleypt
af og hafi það hæft vindhanann á tóbaksverk-
smiðju Rumfords.“
Eftir þetta varð Rumford að vonum þjóðhetja
í Bæjaralandi og var gerður að lögreglustjóra
um tíma.
Þessi snarpa rimma varð til þess að greifinn
sá í hendi sér að borgarmúrarnir voru þess ekki
umkomnir að vernda borgina. Hann sá sér því
leik á borði og lét rífa þá niður sem varð til þess
að München sprakk út og dafnaði.
Stofnaði vísindaakademíu
Sjálfur var Rumford ekki tíður gestur á vígvell-
inum en þegar hann lagði leið sína þangað og leit
yfir sviðið hugkvæmdist honum jafnan eitthvað
snjallt; eins og að hafa eina hjólastærð fyrir alla
hestvagnana. Það mun hafa verið mikil bylting.
Eftir að Rumford sneri aftur til Englands
stofnaði hann vísindaakademíu í Lundúnum í fé-
lagi við náttúrufræðinginn Sir Joseph Banks ár-
ið 1800, þar sem margir af fremstu vísinda-
mönnum heims á þeim tíma lögðu sitt af
mörkum, þeirra á meðal efnafræðingurinn Sir
Humphry Davy. Framan af var akademían rek-
in fyrir fé úr sjóðum Rumfords. „Skólanum var
á endanum lokað vegna þess að yfirstéttinni lík-
aði ekki þjónkun Rumfords við alþýðuna,“ segir
Jón Eldon.
Að endingu lá leið Rumfords til Frakklands,
þar sem hann einbeitti sér að vísindarann-
sóknum og kvæntist öðru sinni. Sú sæla stóð að-
eins í þrjú ár. Rumford lést árið 1814, 61 árs að
aldri, og hvíla bein hans í París. Hann lét Har-
vard-háskóla eftir mikið af fjármunum sínum en
dóttirin, sem hann átti í Bandaríkjunum, erfði
greifatignina; varð greifynjan af Rumford.
Heillar alltaf meira
Rumford greifi hefur legið í meira en tvær aldir
í gröf sinni en minningin lifir og margt af því
sem maðurinn hafði til málanna að leggja í lif-
anda lífi. „Rumford heillar mig alltaf meira eftir
því sem ég opna fleiri bækur,“ segir Jón Eldon.
„Það er reyndar synd og skömm að hann var
einu sinni rændur aleigunni á ferðalagi til Eng-
lands. Þar glötuðust dagbækur hans og fleiri
merkileg skjöl sem hefðu veitt ennþá betri inn-
sýn í líf hans. Þau hafa aldrei komið í leitirnar.
Saga hans byggist því að miklu leyti á frásögn-
um samferðamanna hans.“
Spurður um einkalíf Rumfords segir Jón Eld-
on hann hafa verið mjög kvenhollan. „Annars
bíð ég núna eftir bók um ástalíf hans,“ segir
hann að endingu – sposkur á svip.
Það verður væntanlega eitthvað!
Jón Eldon Logason arinmúrari við
arininn á heimili sínu sem að sjálfsögðu
er hlaðinn í stíl Rumfords greifa.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
’Hann kenndiÞjóðverjum tildæmis að sjóðakartöflur; fram að
því voru þær borð-
aðar hráar. Hann
þurrkaði þær einnig
og breytti í flögur –
löngu áður en menn
byrjuðu á því í
Þykkvabænum.
Teikning sem sýnir fallbyssusmiðju Rumfords. Hann fylgdi kenningum sínum
gjarnan eftir með ítarlegum tilraunum.
Í þessu húsi á Elm Street nr. 90 í
North Woburn, Massachusetts,
fæddist Rumford greifi. Þar er
nú safn tileinkað honum.
Portrettmynd
Thomas Gains-
borough af Rum-
ford greifa frá
árinu 1783.
18.3. 2018 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 19