Morgunblaðið - Sunnudagur - 18.03.2018, Síða 30

Morgunblaðið - Sunnudagur - 18.03.2018, Síða 30
30 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 18.3. 2018 N ú hefur heimurinn mannkyns- söguna í fingurgómunum. En það þýðir ekki endilega að nú kunni fleiri en áður þá sögu upp á sína 10 fingur. Staðreyndir að smekk Galopið aðgengi að upplýsingum verður til þess að óþarft þykir að fylla hýsirými heilans með því sem er innan seilingar hvenær sem er svo lengi sem símtækið er það. Það gæti því sýnst hjákátlegt að velta þessu fyrir sér og eyða pappír og „prentsvertu“ í það að auki. En upplýsingarnar sem eru svo aðgengilegar eru ekki allar eins og sýnast. Þeir sem fletta upp nýlegum at- burðum eða umræðuefnum sem þeir sjálfir þekkja mjög vel til sjá fljótt að villandi staðhæfingum og stundum hreinum uppspuna er blandað við „þekktar staðreyndir.“ Þá sést að þeim sem er umhugað um að „sannleikurinn“ sé þeirra sannleikur tekst ótrúlega oft að villa um fyrir þeim sem leitar sér fróðleiks. Margoft er tilhæfulausum fullyrðingum blandað inn í texta sem settur er fram eins og um samþykktar staðreyndir sé að ræða. Þeir sem illa eru að sér fara illa út úr þeirri mötun. Stundum er látið vera að skrökva beint enda er lík- legra að slíkt verði leiðrétt. Í staðinn er hlaðið inn „staðreyndum“ sem saman draga upp brenglaða mynd þótt hvert og eitt atriði gæti staðist. Þetta hefst með því að sleppa að nefna staðreyndir sem ýta undir allt aðra niðurstöðu. Þess utan geta hagsmunaaðilar keypt sína útleggingu í þá stöðu að hún „poppar“ jafnan upp fyrst þegar spurt er. Staðreynd sem stendur fyrir sínu, segir aðeins brotakennda mynd ef hún er sérvalin og látin segja alla söguna. Sé birt „staðreynd“ um konu sem barði mann, gaf honum glóðaraugu, sparkaði í klof og reif hár hans, þá sýnir það að þar fór mikið skass og ætti vart að ganga laust. Ef önnur staðreynd er höfð með gæti hún sýnt að staðreyndin um barsmíðarnar, þótt sönn væri, dró upp skakka mynd af því sem gerðist. Sú staðreynd kynni að sýna að barsmíðarnar voru við- brögð konunnar við tilraunum hrotta til að nauðga henni. Margir muna kannski enn hvernig fjölmiðlaheimur- inn umturnaðist þegar einn af ráðgjöfum Trumps for- seta, Kellyanne Conway, svaraði fullyrðingum frétta- manna um dægurefni sem skaust stundarkorn upp í hæstu hæðir umræðunnar. Fréttamennirnir bentu á að þær staðreyndir sem þeir og starfssystkin þeirra höfðu fært fram drægju upp mynd sem væri ekki góð og ekki væri neinn vegur að andmæla. Frú Conway sagði þá að „alternative facts“ drægju upp allt aðra mynd af sama efni. Ekkert skal sagt um það hvort það mat hennar var rétt. En viðbrögðin við þeim orðum hennar að rétt væri að skoða aðrar staðreyndir til sam- anburðar voru ótrúleg. Fréttaheimurinn taldi sig aldr- ei hafa heyrt annað eins og þetta. Skyndilega hefði eitthvað orðið til sem héti „alternative facts“ og fólk sem staðið væri að því að vera með vond mál og við- kvæm þættist geta teflt slíku fram gagnvart stað- reyndum sem fjölmiðla- og rannsóknarblaðamenn hefðu „aflað“. Slíkt og því líkt undirstrikaði með slá- andi hætti siðleysi og forstokkun þess liðs sem nú hefði, með atbeina Pútíns, hertekið Hvíta húsið með kosningasvindli. Þetta heimatilbúna hneyksli yfirtók alla umræðu næstu tvo daga og var algjörlega einhliða. Hefði hún staðið eitthvað lengur þá hefði hugsan- lega náðst að sýna hvaða dellumakerí var á ferð. En þá var komið eitthvert nýtt æsingamál og vera má að Trump hafi sjálfur startað því um leið og hann skaust niður í eldhús um nótt til að seðja sárasta hungrið og hafi sent nokkur „tíst“ til að nýta tímann. Það er auð- vitað hverju orði sannara að þær eru margar stað- reyndirnar sem halda má fram að geti snerti hvert mál. Kellyanne Conway sem er lögfræðingur, fyrrver- andi málflutningsmaður og kennari við lagadeild George Washington-háskóla, fór auðvitað nærri um það. Staðreyndirnar þarfnast talsmanns Það er góð regla þegar mál eru rakin og tekist er á um hagsmuni að reynt sé að koma sér sæmilega saman um hver sé söguþráðurinn og hvaða „staðreyndir“ máls skipti einhverju um niðurstöðu þess. En staðreynd lífsins er auðvitað sú að einstakir að- ilar máls halda fremur fram þeim staðreyndum sem þeir hafa gagn af en hinum. Enda er það jú annarra málsaðila og talsmanna þeirra að sjá um sína hlið. Góðir dómarar draga svo saman þá mynd sem lýsir málavöxtum best og lög leiða til að eigi að hafa mest áhrif á úrlausn máls. Ef eingöngu annar aðilinn kæmi að málatilbúnað- inum er næsta víst að sitthvað myndi vanta upp á aðra hlið hans – „the alternative facts“. Stundum háttar þannig til að ekki er „öðrum stað- reyndum“ til að dreifa. Og þá liggur fyrir að „túlka þær staðreyndir málstaðnum í hag. Þá verður einatt mjög langt á milli aðila þótt sömu „staðreyndirnar“ liggi til grundvallar röksemdunum. Einn Rússagaldurinn enn Þessi rulla um sjálfsagða hluti er aðdragandi umfjöll- unar um það mál sem einna hæst bar í vikunni sem er að líða. Það var eiturefnaárás á tvo Rússa í Salisbury í Englandi sunnanverðu. Málið er bæði dularfullt og reyfarakennt. Allmargar staðreyndir liggja þegar fyr- ir. En fjarri því allar. „Alternative facts“ gætu komið fram síðar og því átt eftir að breyta þeim söguþræði sem nú er þekktur. Allmargar þekktar staðreyndir virðast óneitanlega benda til þess að rætur ódæðisins hljóti að liggja í Rússlandi. Sumir ganga lengra og fullyrða að rótar- endana megi staðfæra af nákvæmni. Þeir eigi upphaf sitt innan Kremlarmúra, þar sem Jósef gamli Stalín, sjálfur „sonur skóarans,“ hélt lengst allra um tauma og það nokkuð fast. Breski utanríkisráðherrann, Boris Johnson, segir að „yfirgnæfandi líkur“ standi til þess að Pútín forseti hafi gefið fyrirmælin um eiturefnaá- rásina. Rússnesk yfirvöld brugðust fljótt og hart við og sögðu m.a. að óhugsandi væri að „þessi ásökun yrði fyrirgefin“. Slíkt orðalag sætti ekki tíðindum í pólitísk- um skylmingum, en í opinberum yfirlýsingum, sem lúta jafnan þekktu og samþykktu orðalagi, gegndi öðru máli. Viðbrögð yfirvalda í Kreml sýndu að orð breska ráðherrans væru ekki aðeins talin ögrun heldur per- sónuleg árás á forseta Rússlands. Hvaða rök, hvaða staðreyndir? En hvers vegna telja bresk yfirvöld sig geta fullyrt að eiturefnaárásin á rússnesku feðginin sé ákvörðun æðstu yfirvalda í Rússlandi? Í fyrsta lagi vegna þess að þau geta ekki nefnt neinn annan aðila til þessarar sögu og ekki boðlegt að halda því fram að þau hvorki viti né geti getið sér til um það hver hafi verið að verki. Og í öðru lagi vegna þess að þau telja einfaldlega að vís- bendingarnar um það séu margar og næsta ótvíræðar. Eitrið sem notað var kemur að þeirra mati úr eitur- geymslum gömlu Sovétríkjanna. Um það er varla deilt. Ekki sé vitað um neinn annan sem hafi framleitt þetta eitur. Skripal, sem fyrir árásinni varð, sé fyrrverandi rússneskur njósnari sem hafi á sínum tíma verið dæmdur svikari og njósnari bresku leyniþjónustunnar. Vitnað er í orð Pútíns forseta sem hafi aðspurður sagt í sjónvarpsviðtali að það sem hann þyldi verst og reyndar alls ekki væru óheilindi. Þau fyrirgæfi hann aldrei. Þá er rætt um morðið á Alexander Litvinenko sem árið 2006 var myrtur með rússnesku eitri, geislavirku polonium 210 sem blandað hafði verið í te hans. Bresk yfirvöld hafa í hans tilviki getað bent með trúverð- ugum hætti á þá einstaklinga sem komu að morðinu á Litvinenko. Rússnesk yfirvöld segja hins vegar meint sönn- unargögn vera fjarri því að vera trúverðug og hafna því framsalskröfum Breta. Breskir læknar áttu í nokkrum vandræðum með að ákvarða hvaða eitur var notað til að bana Litvinenko, en ekki er talið að það hafi orðið til þess að ekki tókst að bjarga honum. May, Mirzayanov og Corbyn Theresa May forsætisráðherra sagði breskum þing- heimi að það væri ekki kostur á annarri niðurstöðu (al- ternative conclusion) en þeirri að Rússland bæri ábyrgð á morðtilrauninni á Sergei Skripal, njósnara og gagnnjósnara, og Yuliu dóttur hans, hinn 4. mars sl. Feðginin eru nú sögð á hægum batavegi. Einn af sovésku vísindamönnunum sem komu að því að þróa taugaeitrið novichok (nýliði), Vil Mirzayanov, sem fékk hæli í Bandaríkjunum og býr þar nú nærri Eitrað andrúmsloft og kólnandi og staðreyndir eins handfastar og sápur í sturtuklefum Reykjavíkurbréf16.03.18

x

Morgunblaðið - Sunnudagur

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið - Sunnudagur
https://timarit.is/publication/1078

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.