Morgunblaðið - Sunnudagur - 22.04.2018, Page 30

30 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 22.4. 2018
Þ
ekkt tímarit á heimsvísu mun hafa
gert sér mat úr því fyrir mörgum
áratugum að þá sat aðeins einn mað-
ur lokaður inni fyrir morð á Íslandi.
Það hafði sent mann austur á Eyr-
arbakka til að kanna hvort fá mætti
tal af „morðingjanum“. Snápur hafði komið að Litla-
Hrauni og þótt athyglisvert að fangelsisgirðingin náði
aðeins hálfhring um fangelsið, sem upphaflega var
byggt sem sjúkrahús. Erindreki tímaritsins kvaddi
dyra og það var opnað. Hann bar upp erindi sitt og
varð dálítið undrandi þegar svarað var, að því miður
væri umhendis að koma á slíku samtali, eins og á
stæði.
Þegar hann má vera að
En þar sem blaðamaður var kominn alla þessa leið, út
á þennan hjara veraldar, vildi hann ekki gefa sig bar-
áttulaust, enda myndi hann þá fá bágt fyrir á rit-
stjórninni. Hann spurði því með nokkrum þunga
hvort þetta væru ófrávíkjanlegar reglur sem giltu sér-
staklega um þennan fanga.
Nei, það var alls ekki vandinn. En þannig háttaði til
að þessi tiltekni fangi væri ekki staddur í fangelsinu í
augnablikinu. Hann hefði skotist út í þorpið til að lag-
færa eitthvað sem bilað væri. Blaðamanninum leið
strax betur því að jafnvel þetta eitt væri þokkalega
safaríkur biti í lengri grein.
Hann spurði því nokkuð glaðbeittur hvort vitað væri
hvenær dagsins yrði komið með fangann aftur í fang-
elsið. Sá í dyragættinni lét sem hann heyrði ekki þetta
með fangaflutninginn en sagði langlíklegast að fang-
inn myndi skila sér til baka í hús fyrir klukkan 10 um
kvöldið. En svo væru engir heimsóknartímar og alls
ekki aðgengilegt að hitta menn og þá síst af öllu út-
lendinga.
„En hvernig geturðu verið svona viss um það að
fanginn, morðinginn, verði kominn til baka fyrir
klukkan 10?“ spurði blaðamaðurinn.
Það er vegna þess að klukkan 10 stundvíslega er
fangelsinu lokað. Og honum er fullkunnugt um það að
verði hann ekki kominn þá kemst hann ekki inn fyrir
fyrr en daginn eftir!
Fyrirmyndarmaður
Rétt er að taka fram, að ekkert hefur verið gert til
þess að sannreyna hvort þessi tímaritsgrein sé til og
þá hvort samtalið hafi verið nákvæmlega svona. En
þetta segir sagan.
Afi bréfritara var læknir Vinnuhælisins, eins og það
hét þá, og amman sagði nokkrum sinnum frá þeim
manni, sem sagan gæti vel átt við, sem skaust nokkr-
um sinnum í Skjaldbreið, þar sem þau bjuggu, og lag-
færði eitt og annað smálegt og fékk svo kaffi með
henni eða þeim hjónum ef læknirinn var heima, áður
en hann rölti aftur út á hæli. Amma sagði að þetta
hefði verið strangheiðarlegur ágætismaður og allt
leikið í höndum hans. Hann lauk svo sinni afplánun á
hefðbundnum hluta dæmdrar refsingar og varð í
framhaldinu að prýðilegum og velmegandi borgara.
Mörg tilbrigði refsinga yfirvalda
Refsilöggjöf og framkvæmd hennar er mjög mismun-
andi í heiminum. Allt frá skriflegu áfelli, sektum, skil-
orðsbundnum fangelsisdómum eða beinum og yfir í
það sem verra er.
Sums staðar eru menn barðir með svipum, grýttir
eða höggvinn af þeim limur. Þegar verst lætur fýkur
höfuðið fyrir sverði, menn eru skotnir í hnakkann,
svæfðir endanlega með lyfjum eða hengdir upp í
byggingarkrana, svo allir megi sjá.
Heimildum til að dæma menn til dauða fækkar
smám saman eftir því sem siðferðisstigið styrkist og
fullnustu slíkra dóma enn meir, sem betur fer.
En þau ríki sem enn hafa slíkar heimildir á sínum
bókum hafa mjög misjafnar aðferðir með útfærslu
refsinga.
Í lýðræðisríkjum, sem beita enn slíkum refsingum,
sem eru ekki mörg, er nokkurt aðhald með fram-
kvæmdinni, þótt stuðningur almennings við slíkar
refsiheimildir sé enn furðu mikill.
Í einræðis- eða alræðisríkjum eða ríkjum sem eru
nær þeirri skipan en þau vilja viðurkenna á ákæru-
valdið alls kostar við hina ákærðu. Þar sem málfrelsið
er takmarkað, eins og ýmsir aðrir þættir sem gefa lýð-
ræði og frelsi raunverulegt gildi, má næstum segja að
ákærður maður sé fundinn sekur samhliða ákærunni.
Í Bandaríkjunum fær ákæruvaldið fram sakfellingu í
vel yfir 90 prósentum tilvika. Þá staðreynd túlka
margir svo að ákæruvaldið hefjist ekki handa fyrr en
yfirgnæfandi líkur standi til þess að viðkomandi ein-
staklingur sé í raun og sannleika sekur. Aðrir halda
því fram að aðstöðumunur ákæruvaldsins með reg-
inafl og fjármuni ríkisvaldsins á bak við sig annars
vegar og hins ákærða hins vegar sé yfirþyrmandi og
það sé því lítið jafnræði í dómsalnum, nema þá helst
þegar hinn ákærði sé mjög loðinn um lófana og geti
keypt sér margvíslega aðstoð og þar með talið haft
áhrif á almenningsálitið. Það er sláandi að sjá hvernig
veröld fanga skiptist í Bandaríkjnunum með hliðsjón
af kynþáttum. Blökkumenn eru 13% Bandaríkja-
manna, en þeir eru 40% þeirra sem haldið er í fang-
elsum.
Fylgdarlið á flótta gat
spilað fangavist á Saga
’
Heimildum til að dæma menn til
dauða fækkar smám saman eftir því
sem siðferðisstigið styrkist og fullnustu
slíkra dóma enn meir, sem betur fer.
Reykjavíkurbréf20.04.18