Morgunblaðið - 12.05.2018, Síða 30

30 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 12. MAÍ 2018
Tjarnargötu 2 | 230 Reykjanesbæ | Sími 421 3377 | bustod@bustod.is | www.bustod.is
Fallegar vörur
fyrir heimilið
Stærð 232 cm | Verð 299.000 kr.
Stærð 202 cm | Verð 275.000 kr.
Stærð 172 cm | Verð 235.000 kr.
Ég hitti á dögunum konu sem er kát og hress og segist oftundrast hvað mönnum sé tíðrætt um vandamál en gefa lítinngaum að því sem vel er gert. Gefum henni orðið: Í mínu ungdæmi var mikill fögnuður þegar tókst að virkja
bæjarlæk, kaupa bíl, leggja veg, búa til flugvöll, fjölga kindum og kúm,
koma sér upp hænsnastofni og hvert nýtt fyrirtæki vakti vonir í brjósti
um betri tíð fyrir menn og málleysingja. Ný heimilistæki léttu störfin
innanbæjar, þvottavélin malaði í stað þess að við stæðum sveittar yfir
suðupotti, rafmagnseldavélin hitnaði á svipstundu og hvergi sót eins og
fylgdi kolaeldavélinni sem ég ólst upp við.
Vandamálin sem okkur fannst tæknin leysa eru horfin en í staðinn
komin ný vandamál, ef marka má það sem ég les í blöðum. Flugvöllur-
inn er á svo dýrmætu landi
og fyrir þeim sem vilja
byggja hús, einmitt þar sem
hann stendur. Vegirnir þurfa
viðhald og það er alveg að
sliga þjóðina að sinna því og
þrátt fyrir mikilvirkari tæki
virðist vegagerð vera heil-
mikið mál. Nú eru menn uppteknir af mengum og gróðureyðingu. Byrj-
um á kúnni sem leysir vind og býr til metangas, kindin bítur nýgræðing-
inn og hestar traðka niður kjarr. Bíllinn sem færði okkur frelsið til að
skreppa hvert sem var, á miklu skemmri tíma en þegar við fórum allt
ríðandi, spillir loftinu í borginni. Glæsilegu ræktuðu túnin sem urðu til
eftir að hægt var að ræsa fram mýrarnar eru nú mesti mengunarvald-
urinn á Íslandi.
Mannlífið hefur mikið breyst. Ég ól upp mín börn heima og kunni því
vel en nú eru heilu fréttatímarnir lagðir undir umræður um það vanda-
mál sem fylgir því að börn komist ekki á leikskóla um leið og fæðingar-
orlofi lýkur. Varla þarf að taka fram að fæðingarorlof var ekki til þegar
mín börn fæddust.
Vágesturinn í mínu ungdæmi var áfengisneysla. Sum heimili voru
alltaf fátæk vegna þess að húsbóndinn og stundum húsmóðirin líka
eyddu tekjum og tíma til drykkju í stað þess að vinna þau verk sem
þurfti til að framfleyta fjölskyldunni. Það var átak að byggja upp með-
ferðarstöðvar og þar með vonaði ég að þetta vandamál yrði úr sögunni.
Fólk hefur svo marga möguleika í dag til að gera eitthvað skemmtilegt
og uppbyggilegt. Tækifærin voru færri áður og kannski skiljanlegra að
fólk leitaði gleði í flöskunni. En þetta hefur aldeilis ekki þróast í rétta
átt. Eiturlyf og áfengi valda miklum skaða og því óskiljanleg sú umræða
að það sé heppilegt að auka aðgengi að áfengi og gera eiturlyf lögleg.
Það er óhugsandi fyrir aðra að skilja hvernig það hefur verið að horfa
á samfélagið byggjast upp og breytast til hins betra. Það er svo margt
léttara en áður. Framfarirnar hafa ýmis vandamál í för með sér sem
þarf að leysa en við megum ekki bara horfa á vandamálin og gleyma að
horfa á allt það góða sem áunnist hefur.
Svo mörg voru orð konu sem lifað hefur tímana tvenna.
Velferð eða vandamál
Tungutak
Lilja Magnúsdóttir
liljam@simnet.is
Tvennir tímar Margt hefur breyst í samfélagi okkar á einni mannsævi.
Sl. þriðjudag efndi velferðarráðuneytið til ráð-stefnu á Hótel Nordica um „snemmtækaíhlutun í málefnum barna“. Um 350 mannssóttu þessa ráðstefnu, bæði í Reykjavík og á
Akureyri. Yfirgnæfandi meirihluti fundargesta var
ungar konur. Tveir fyrirlesarar komu frá Noregi og
forseti Íslands, Guðni Th. Jóhannesson, ávarpaði ráð-
stefnugesti.
Við upphaf ráðstefnunnar flutti Ásmundur Einar
Daðason, félags- og jafnréttismálaráðherra, ræðu, þar
sem hann kvaðst stefna að endurskoðun alls félags-
lega kerfisins eins og það snúi að börnum, Hann
kvaðst vilja brjóta niður múra og byggja brýr til þess
að bæta þjónustu við börn.
Hvað er hér á ferð?
Í stuttu máli sagt er það augljóslega staðfastur
ásetningur hins unga ráðherra að umbylta velferðar-
kerfi þjóðarinnar, sem verið hefur í föstum farvegi frá
því á fjórða tug 20. aldar, til þess að mæta gjör-
breyttum aðstæðum frá því, sem þá var. Hér skal full-
yrt að þetta er viðamesta verkefni á þessu sviði sem
nokkur félagsmálaráðherra hefur hafizt handa við frá
stofnun lýðveldisins. Með ráðstefnunni sl. þriðjudag
hefur Ásmundur Einar sett á dagskrá þjóðfélags-
umræðna fyrir opnum tjöldum,
alvarlegan þjóðfélagsvanda sem
hefur verið dulinn að því leyti til
að enginn ráðamaður hefur fyrr
en nú sýnt honum slíkan áhuga
eða lýst sig reiðubúinn til að
takast á við hann. Hér er ekki
um að ræða málefni sem deilur verða um milli flokka.
Þvert á móti má ætla að víðtæk þverpólitísk samstaða
geti tekizt um róttækar umbætur á þessu sviði.
Rannsóknir á málefnum barna hafa stóraukizt á síð-
ustu áratugum. Við vitum meira nú en áður hvar skór-
inn kreppir. En jafnframt hafa margvíslegar breyt-
ingar á samfélaginu leitt af sér ný og áður óþekkt
vandamál, sem takast verður á við. Ofneyzla áfengis
hefur lengi verið þjóðarböl en ótrúlega víðtæk áhrif
þess böls á uppvaxandi æsku, kynslóð eftir kynslóð,
hafa lítið verið til umræðu. Geðraskanir í margvíslegri
mynd hjá foreldrum hafa djúpstæð áhrif á líf barna. Á
undanförnum árum hafa ungmenni, sem í því hafa lent
en lifað af, lýst áhrifum geðsýki á lífi þeirra í æsku á
áhrifamikinn hátt á ráðstefnum sem Geðhjálp hefur
efnt til. Það hafa verið sannkallaðar hryllingssögur.
Heimilisofbeldi hefur vafalaust alltaf verið til staðar
en er að komast upp á yfirborðið. Aukin neyzla fíkni-
efna kemur hér einnig við sögu. Sjálfsvíg eru orðin
átakanlega mörg. Og fátækt er vaxandi vandamál.
Sumt af þessu unga fólki lifir af en annað ekki og
þá er átt við að þau ná aldrei tökum á lífi sínu, leiðast
út í neyzlu og enda oftar en ekki í fangelsum vegna
afbrota eða gefast einfaldlega upp.
Það er orðin víðtæk samstaða um það bæði hér á
Íslandi og í mörgum nálægum löndum að leiðin til
þess að takast á við þennan alvarlega þjóðfélagsvanda
er að bregðast við strax í bernsku og æsku en bíða
ekki fram á fullorðinsár eins og of mikið hefur verið
gert af seinni áratugi.
Dæmi um þetta er að rofni tengsl móður og barns á
fyrstu mánuðum og misserum ævinnar getur það
valdið barninu vanda nánast alla ævi af margvíslegu
tagi.
Á ráðstefnu velferðarráðuneytisins voru flutt fjöl-
mörg erindi sem leiddu þessi vandamál í ljós en um
leið kom skýrt fram hversu flókin úrlausnar þau eru.
Það virðist blasa við að á fyrsta skólastigi megi sjá
fyrstu vísbendingar um vandamál, sem þá eigi að tak-
ast á við þegar í stað. Og fyrsta skólastigið er leik-
skólar. En jafnvel enn fyrr má gera ráð fyrir að þeir
sem starfa við ungbarnavernd geti séð ef ekki er allt
með felldu.
Í þessu ljósi má líta svo á að þeir – eða öllu heldur
þær – sem starfa við ung-
barnavernd, svo og leikskóla-
kennarar gegni lykilhlutverki í
þeim viðamiklu breytingum, sem
framundan eru. Og í því felst að
samfélagið hlýtur að viðurkenna
og staðfesta að mikilvægi þeirra,
sem sinna þeim störfum er margfalt meira en talið
hefur verið fram til þessa.
Frá því að Ásmundur Einar Daðason tók við ráð-
herraembætti hefur hann lagt áherzlu á samtöl við
fólk í öllum geirum samfélagsins sem vinnur að þess-
um málum. Í framhaldi af þeim samtölum efndi ráðu-
neyti hans til umræddrar ráðstefnu sem líta verður á
sem upphaf þeirrar miklu vinnu sem framundan er.
Í gær tilkynnti ráðherrann um ráðningu Ernu
Kristínar Blöndal lögfræðings sem verkefnastjóra í
þessu mikla verkefni en hún hefur öðlast verðmæta
innsýn í gangverk „kerfisins“, vegna fyrri starfa. Á
næstunni má gera ráð fyrir frekari ákvörðunum af
hans hendi til þess að leggja frekari grunn að þessu
viðamikla verki.
Á ráðstefnunni sl. þriðjudag varð ljóst að nú þegar
er orðin til öflug og fjölmenn „hersveit“, ef svo má að
orði komast, að baki ráðherranum sem hefur brenn-
andi áhuga á því að það takist að ljúka þessu verki,
móta hugmyndir að vinnubrögðum, binda þessar
breytingar í lög og tryggja strax í upphafi fjármagn
til þeirra til frambúðar.
Það skiptir máli að fólk úr öllum geirum samfélags-
ins sem komið hefur að málefnum barna komi við
sögu og að víðtæk samstaða náist um þetta mesta
þjóðfélagslega umbótamál sem sett hefur verið af stað
á Íslandi á 21. öldinni.
Umbylting á velferðar-
kerfinu í þágu barna
Brjótum niður múra og
byggjum brýr, sagði Ásmund-
ur Einar á ráðstefnunni
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
Í frægri smásögu lýsir George Or-well því þegar hann var lög-
regluþjónn í bresku nýlendunni
Búrma og neyddist til að skjóta fíl
sem hafði troðið niður bambuskofa,
velt um sorpvagni og drepið mann.
Birtist hún á íslensku í Rauðum
pennum 1938 og í annarri þýðingu í
greinasafninu Stjórnmálum og bók-
menntum 2009. Sögumaður hugsar
með sjálfum sér: „Það er einhvern
veginn erfiðara að fá sig til að drepa
stór dýr.“
Stór dýr eins og fílar og hvalir
hafa einmitt hlotið sérstakt nafn á
ensku, „charismatic megafauna“ eða
þokkafull risadýr. Virðast þau hafa
miklu meira aðdráttarafl á fólk en
lítil dýr eins og flugur eða rottur.
Ýmis náttúruverndarsamtök berjast
fyrir því að alfriða þokkafull risadýr
og vilja til dæmis harðbanna sölu
fílabeins og hvalkjöts.
Þau rök eru færð fyrir friðun að
þessi þokkafullu risadýr séu í út-
rýmingarhættu. En þótt sumir
stofnar hvala og fíla séu í útrýming-
arhættu eru aðrir það ekki, til dæm-
is hvalastofnarnir tveir á Íslands-
miðum, langreyður og hrefna. Telja
sjávarlíffræðingar að þeir éti árlega
sex milljónir tonna af margvíslegu
sjávarmeti á meðan við Íslendingar
löndum eitthvað um einni milljón
tonna af fiski. Friðunarsinnar halda
því fram að hér rekist hinn þurfta-
freki maður á óspjallaða náttúruna.
En það er misskilningur. Hér rekast
á tveir hópar manna. Annar vill friða
hvali en láta Íslendinga fæða þá.
Hinn vill nýta hvali og vernda um
leið með því að halda nýtingunni inn-
an sjálfbærnismarka.
Svipað er að segja um fíla. Fílar
valda margvíslegum usla í heima-
högum sínum og fátæku fólki er þar
freisting að fella þá og selja fílabein-
ið, jafnvel þótt það hætti til þess líf-
inu. Þótt sumir fílastofnar í Afríku
séu sterkir eru aðrir því veikir. Til
þess að vernda þessa stofna væri
skynsamlegast að leyfa sölu fíla-
beins en veita fólki á heimaslóðum
fílanna eignarrétt á skepnunum.
Hinir nýju eigendur myndu þá gæta
þeirra því að það væri þeirra eigin
hagur. Með einu pennastriki myndu
veiðiþjófar breytast í veiðiverði.
Vissulega ætti að vernda þokka-
full risadýr. En verndun krefst
verndara. Ég ræði frekar muninn á
verndun og friðun í nýútkomnu riti,
Green Capitalism eða grænum
kapítalisma.
Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar
Hannes H. Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
Þokkafull risadýr