Morgunblaðið - 14.05.2018, Síða 6

6 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 14. MAÍ 2018
laugavegi 47 www.kokka.is kokka@kokka.is
Pappelina gólfmotta, 70 x 100 cm
Verð 12.500 kr.
Siguður Bogi Sævarsson
sbs@mbl.is
„Auðvitað er full ástæða til að
meta reglulega hvernig þjónustu í
heilbrigðiskerfinu er best fyrir
komið. Ég tel þó víst að slíkt leiði í
ljós að betra sé að fela félaga-
samtökum eða sjálfstætt starfandi
aðilum sum verkefni en að þau
séu flutt inn í opinberar stofn-
anir,“ segir Halla Þorvaldsdóttir,
framkvæmdastjóri Krabbameins-
félags Íslands.
„Heilbrigðiskerfið hefur
lengi notið góðs af starfi ýmissa
félagasamtaka. Hjá slíkum fé-
lögum er brennandi áhugi á mál-
efnunum, lítil yfirbygging og mik-
ill sveigjanleiki. Ef niðurstaða
ráðherra er að færa þjónustu til
stofnana ríkisins er mikilvægast
að það sé gert að vel athuguðu
máli svo sá árangur sem náðst
hefur tapist ekki eða þjónusta
rofni.“
Ganga að þjónustu vísri
Meðal mála sem fjallað var
um á aðalfundi Krabbameins-
félags Íslands sem haldinn var í
fyrri viku var mikilvægi þess að
sá sjúklingahópur sem þarfnast
sérhæfðrar líknarþjónustu í
heimahúsum fái hana áfram. Er
þar vísað til þess að hjúkrunar-
þjónustan Karitas, sem lengi hef-
ur sinnt líknandi þjónustu við
krabbameinssjúka, hættir starf-
semi í haust, þar sem ekki hafa
náðst viðunandi samningar við
Sjúkratryggingar Íslands.
„Líknarþjónusta í heima-
húsum léttir auðvitað á sjúkra-
húsunum. Ef sá aðili sem sinnt
hefur sinnt þessari starfsemi
hættir verða aðrir að taka við.
Það verður líka að gera sem allra
fyrst svo þeir sem njóta þjónust-
unnar geti gengið að henni vísri
áfram og þurfi ekki að upplifa
óöryggi, kvíða og vanlíðan,“ segir
Halla.
Krabbameinsáætlun er
afar mikilvægt plagg
Í ályktun Krabbameins-
félagsins Íslands er skorað á
stjórnvöld að gerð verði krabba-
meinsáætlun með skilgreindum
markmiðum um forvarnir, grein-
ingu, meðferð, endurhæfingu og
líkn. Í Danmörku var svona áætl-
un fyrst gefin út árið 2000 og hef-
ur verið uppfærð fjórum sinnum
síðan. Í fyrstu var áherslan á að
auka aðgengi að meðferð en nú er
– ásamt öðru – horft til þess að
sjúklingurinn sé þátttakandi í
meðferðinni og ákvarðandi. Drög
að fyrstu íslensku krabbameins-
áætluninni liggja nú fyrir en
vinna þarf málið áfram.
„Krabbameinsáætlun er afar
mikilvægt plagg til að hægt sé að
tryggja sem bestan árangur í bar-
áttunni við krabbamein, til að
tryggja að unnið sé nægilega
markvisst á öllum stigum, m.a.
þannig að fjármunir nýtist sem
best. Hún verður mikið framfara-
skref þegar til kemur, sem verður
vonandi fljótlega. Þetta er líka
mál sem snertir okkur öll. Þriðj-
ungur Íslendinga greinist með
krabbamein einhvern tíma á lífs-
leiðinni og nýleg könnun sýnir að
80% þjóðarinnar eiga nákominn
ættingja eða vin sem greinst hef-
ur með krabbamein,“ segir Halla
og heldur áfram:
„Um 40% krabbameina má
fyrirbyggja og þar hefur heil-
brigður lífsstíll mikið að segja. Al-
menningur þekkir tengsl tóbaks
og krabbameins og hefur tekið til
sín. Almenn þekking á fleiri
áhættuþáttum eins og svo sem
áfengi, hreyfingarleysi og of-
þyngd er hins vegar mun minni.“
Einn af helstu þáttunum í
starfi Krabbameinsfélags Íslands
hefur lengi verið skimun fyrir
krabbameini meðal kvenna, en
því starfi sinnir félagið sam-
kvæmt samningi við stjórnvöld.
Konur eru boðaðar reglulega í
skimun fyrir meini í brjóstum og
leghálsi. Brjóstakrabbamein er
algengasta krabbamein íslenskra
kvenna en með skimun má greina
sjúkdóminn snemma og draga
þannig úr dauðsföllum. “
Vilja betri
mætingu í skimum
„Þátttaka íslenskra kvenna í
krabbameinsleit er of lítil. Konur
á aldrinum frá 23 til 65 ára eru
boðaðar á þriggja ára fresti í
skimun fyrir leghálskrabbameini
og 66% næta. Í skimun fyrir
brjóstakrabbameini eru konur á
aldrinum frá 40 til 69 ára boðaðar
í skimun á tveggja ára fresti en
þátttaka þeirra er 57%. Þátttakan
hefur farið hægt minnkandi en er
misgóð eftir landsvæðum, til
dæmis áberandi best á Austur-
landi. Við vitum ekki nægilega vel
hvað það er sem veldur því að
þátttakan er ekki meiri en raun
ber vitni, nema ef vera skyldi
framtaksleysi,“ segir Halla og
bætir við:
„Við teljum mikilvægt að
auka þátttöku kvenna í skimun og
höfum sett í gang aðgerðir til
þess, sem mun sjást meira af á
næstunni. Nýjar upplýsingar frá
Svíþjóð sýna að konur sem standa
fjárhagslega veikar að vígi mæta
síður í skimun. Þar brugðust
stjórnvöld við með því að gera
skimun gjaldfrjálsa, sem er nokk-
uð sem Krabbameinsfélagið hvet-
ur íslensk stjórnvöld einnig til að
gera. Ef þátttaka kvenna er lítil
blasir við að árangurinn af
skimuninni á landsvísu verður
ekki nægilega mikill. Svo má ekki
gleyma skimun fyrir krabbameini
í ristli og endaþarmi meðal karla.
Þar er undirbúningur langt kom-
inn og vantar bara ákvörðun
stjórnvalda svo hrinda megi þessu
í framkvæmd.“
Um 40% krabbameina má fyrirbyggja með heilbrigðum lífsstíl og skimun
Morgunblaðið/Eggert
Heilbrigði Könnun sýnir að 80% þjóðarinnar eiga nákominn ættingja
eða vin sem greinst hefur með krabbamein, segir Halla Þorvaldsdóttir.
Skimun sé gjaldfrjáls
 Guðfinna Halla Þorvalds-
dóttir er fædd árið 1970. Hún
er sálfræðingur að mennt og
starfaði lengi við Landspítal-
ann - háskólasjúkrahús. Var
framkvæmdastjóri Sálfræð-
ingafélags Íslands en tók við
starfi framkvæmdastjóra
Krabbameinsfélags Íslands í
ágúst á síðasta ári.
Hver er hún?
Alexander Gunnar Kristjánsson
alexander@mbl.is
Sala á bílum til bílaleiga hefur dreg-
ist saman um 22 prósent það sem af
er ári, frá því sem var á síðasta ári.
Þetta kemur fram í tölum frá Sam-
göngustofu. Frá áramótum hafa
bílaleigur keypt 3.171 bíl, en á sama
tíma í fyrra voru þeir 4.061. Sala á
fólksbílum og öðrum fyrirtækjabíl-
um hefur hins vegar haldist svo til
óbreytt frá í fyrra þegar met var
slegið í bílasölu.
Alls hafa 8.195 bílar selst á árinu,
af 3.438 einkabílar og 1.586 til fyr-
irtækja, utan
bílaleiga.
„Árið byrjaði
ágætlega og það
var vöxtur fyrstu
tvo mánuði árs-
ins, en síðan fór
að hægjast á,“
segir Egill Jó-
hannsson, for-
stjóri Brimborg-
ar. Hann segir
sölutölurnar birtingarmynd óvissu í
ferðaþjónustunni, sem einskorðist
ekki við bílaleigubransann. „Gengi
krónunnar hefur verið mjög sterkt
að undanförnu og þegar menn verð-
leggja sig í evrum þýðir það auðvit-
að hærra verð fyrir kúnnann.“ Þá
hafi miklar launahækkanir að und-
anförnu þyngt róðurinn.
Aldrei fleiri bílaleigubílar
Bílaleiguflotinn hefur farið
hratt stækkandi síðustu ár og náði
hámarki í fyrra þegar hann taldi
um 25.000 bíla.
Egill segir bílaleigur verða að
hafa í huga að endursölumarkað-
urinn innanlands sé takmarkaður.
Eftir því sem floti bílaleiga stækki
aukist framboð notaðra bílaleigu-
bíla og fáist þá minna fyrir þá.
Egill telur víst að samdrátturinn
sé til frambúðar.„Þegar hægir á
vexti greinar þurfa menn að hag-
ræða og skera niður.“ Þannig hafi
mikill samruni orðið á bílaleigu-
markaðnum að undanförnu og
stærri leigur til að mynda yfirtek-
ið minni.
Minnka flotann og hækka verð
Egill stýrir sjálfur bílaleigunum
Thrifty og Dollar Car Rental og
þar er sömu sögu að segja.
„Við höfum verið að minnka
flotann og hækka verð.“
Bílaleigubílar hafa um árabil
verið að hluta undanþegnir vöru-
gjöldum. Undanþágan nam áður
að hámarki 500.000 krónum á bíl
en var um síðustu áramót lækkuð í
250.000 krónur og stendur til að
afnema hana með öllu í byrjun
næsta árs. Egill segir ljóst að sú
breyting hafi áhrif, þó að hann
vilji ekki gera of mikið úr henni.
„Það kann að vera að bílaleigur
auki eitthvað við innkaupin í haust
til að birgja sig upp fyrir áramótin
en við verðum að sjá hvort það
vegur upp á móti öðrum þáttum,“
segir Egill.
Sala á bílaleigubílum dregst saman
 22% færri bílar seldir bílaleigum í ár en í fyrra  Samdráttur til frambúðar, segir forstjóri Brimborgar
Egill
Jóhannsson
Guðrún Erlingsdóttir
ge@mbl.is
„Það verður eitthvað haldið upp á
daginn. Þetta er stór dagur og ég
trúi því eiginlega ekki að ég sé
hundrað ára, það er stór tala,“ segir
Karl Sigurðsson, skipstjóri og vél-
stjóri, sem fagnar 100 ára afmæli í
dag.
„Ég bý í þjónustuíbúð og sé um
mig sjálfur. Ég fæ mat hérna niðri
einu sinni á dag en elda mér sjálfur á
kvöldin. Ég er frískur, bý um mig og
þvæ af mér sjálfur,“ segir Karl en
langlífi er algengt í hans fjölskyldu.
„Pabbi varð 99 ára, bróðir minn
102 og móðir mín 96 ára,“ segir Karl
sem þakkar langlífið að hafa aldrei
reykt.
„Það hefur ekki verið mikið um
reykingar í minni fjölskyldu. Ég
hætti líka snemma að vinna,“ segir
Karl hlæjandi en hann varð skip-
stjóri um tvítugt.
„Þá gat ég látið aðra um líkamlegt
erfiði og ég stjórnað,“ segir Karl
sem ungur fór til sjós og reri meðal
annars á þremur bátum sem allir
hétu Mímir og voru frá Hnífsdal.
„Sá fyrsti var 18 tonn og sá síðasti
200. Ég var kallaður Kalli á Mími á
Hnífsdal en þar bjó ég alla tíð. Það
var ekkert gaman að vera til sjós eft-
ir að síldin hvarf. Ég hætti fimm-
tugur á sjónum og fór að vinna hjá
útgerðarfélaginu sem vélstjóri þar
til ég varð 78 ára gamall,“ segir Karl
sem segir ótrúlegar breytingar hafa
átt sér stað á heilli öld. Hann hafi
þurft að hafa fyrir lífinu hér áður
fyrr en hann þurfi þess ekki í dag.
Trúir því ekki að
hann sé 100 ára
 Þarf ekki lengur að hafa fyrir lífinu
Morgunblaðið/Halldór Sveinbjörnsson
Aldarafmæli Karl Sigurðsson 100 ára lítur jákvæðum augum á tilveruna.