Morgunblaðið - 14.05.2018, Side 23

Sumir hagsmunir
hópa stangast á en
sumir eru sameig-
inlegir. Þegar svo
háttar og hags-
munir neytenda eru
annars vegar ættu
þeir jafnan að hafa
forgang svo að lífs-
kjör batni. Því mið-
ur eru mörg dæmi
um að „sérhags-
munahópar“ nái sínu fram á kostn-
að almennings, jafnvel með aðstoð
löggjafans!
Þetta og fleira veldur því að við
höfum það ekki eins gott og ná-
grannaþjóðirnar enda hafa síðustu
áratugi fleiri íslenskir ríkisborgarar
flutt frá landinu en til þess, en í
staðinn hefur fólk frá fátækari lönd-
um flust hingað, sem er bót í máli,
sjá graf um búferlaflutninga.
Almannahagur
Fyrir neytendur skiptir miklu
máli að hafa aðgang að úrvali af
gæðavörum á góðu verði. Hér er
verð vöru og þjónustu almennt um-
talsvert hærra en í nágrannalönd-
unum og úrval minna vegna smæð-
ar markaðarins og legu landsins en
einnig vegna þess að löggjafinn
bætir ofurtollum á innflutt matvæli.
Einnig erum við skyldug að nota lít-
inn, óstöðugan hávaxta gjaldmiðil
sem kostar okkur í lífskjörum,
meira að segja að mati Seðlabank-
ans.
Þótt við neytendur séum fjöl-
mennasti hagsmunahópurinn og
hagsmunir okkar samanlagt mestir,
náum við ekki samtakamætti. Litlir,
sterkir hagsmunahópar ná oft sínu
fram á okkar kostnað.
Aðild að Neytendasamtökunum
er frjáls og ávinningur hvers og
eins af því að leggja fé í hags-
munagæslu fyrir heildina er lítill.
Árgjaldið er 5.800 og virkir félagar
tæplega 7.000 og tekjurnar því um
40 milljónir á ári sem gefur ekki
mikinn slagkraft.
Á síðustu árum hafa reyndar
Neytendastofa, Samkeppnisstofnun,
MAST og fleiri stjórnsýslustofnanir
sem tengjast veru okkar í EES,
styrkt neytendavernd. En betur má
ef duga skal því hagsmunir neyt-
enda eru oft forsmáðir.
Sérhagsmunir
Seljendur vöru og þjónustu leit-
ast við að hafa hag af viðskiptum.
Við heilbrigðar markaðsaðstæður
gengur þeim best sem bjóða góða
vöru á góðu verði.
Eðlilega leita sumir að syllu þar
sem þeim tekst að halda uppi háum
verðum en aðrir leita skjóls fyrir
samkeppni með tollum og sérleyf-
um. Því miður hjálpar löggjafinn
sumum til við þetta þó það komi
niður á neytendum.
Jafnvel litlir sérhags-
munahópar ná oft mikl-
um slagkrafti með fjár-
hagslegum styrkleika,
skylduaðild, sérleyfi eða
slíku. Stuðningur löggjaf-
ans byggir yfirleitt á mis-
vægi atkvæða eða spill-
ingu.
Freklega gengið á
hag neytenda
Bændasamtökin hafa
mun meiri slagkraft en
Neytendasamtökin.
Bændur eru um 3.000 en í heild
starfa um 9.000 við landbúnað að
meðtöldum vinnslugreinum. Land-
búnaðurinn er því um þriðjungur af
ferðaþjónustunni, (sjá neðar). Lög-
gjafinn lætur skattgreiðendur
styrkja bændur um 15 milljarða kr.
á ári og neytendur styðja bændur
og vinnslur um 25 milljarða kr. á ári
vegna tolla á matvælum. Samtals
eru þetta um 40 milljarðar kr. sem
veitt er í þessa litlu óarðbæru at-
vinnugrein og er þá ekki allt talið.
Matartollarnir þýða að verð kjöts,
osta og eggja er um 35% hærra en
ella og fjölbreytni og gæði minni.
Engin þróuð þjóð hefur jafn háa
matartolla, enda kemur hátt mat-
arverð verst niður á fátækum neyt-
endum. Evrópumarkaður er til
dæmis galopinn landa á milli sem
tryggir lág verð og mikið úrval af
matvælum.
Ferðaþjónustan er stærsta at-
vinnugreinin. Hún veitir um 30.000
manns vinnu og færir ríkissjóði og
sveitarfélögum árlega um 65 millj-
arða kr. í skatttekjur og þjóðinni
um 500 milljarða í gjaldeyristekjur.
Hátt verðlag fækkar dvalardögum
ferðamanna, mest á landsbyggðinni.
Með því að fella niður tolla af mat-
vælum og lækka áfengisgjöld má
bæta verulega um fyrir ferðaþjón-
ustunni. En löggjafinn lætur fá-
mennan hagsmunahópi bænda
ganga fyrir hag neytenda og
stærstu atvinnugreinarinnar ferða-
þjónustu þó hún hafi burði til að
snúa við byggðaþróuninni, sem
landbúnaðurinn hefur ekki.
Mörg fleiri dæmi eru um að hags-
munir neytenda víkja fyrir sérhags-
munum minni hópa. Afleiðingin eru
lakari lífskjör en í nágrannalönd-
unum. Það þarf að rétta hlut neyt-
enda og spyrja oftar um einstök
mál: Er það er neytendum í hag?
Eftir Guðjón
Sigurbjartsson
» Sérhagsmunahópar
ná oft sínu fram á
kostnað neytenda og al-
mennings, með aðstoð
löggjafans! Afleiðingin
er lakari lífskjör.
Höfundur er viðskiptafræðingur og
bóndasonur.
gudjonsigurbjartsson@gmail.com
Er það neytendum
í hag?
Guðjón Sigurbjartsson
UMRÆÐAN 23
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 14. MAÍ 2018
Traust fasteigna-
uppbygging og við-
skipti geta ekki þrif-
ist með eðlilegum
hætti í bullandi
þenslu ásamt óraun-
hæfri verðtryggingu
og háu vaxtastigi, og
allra síst fyrir þá sem
minna mega sín.
Stjórnvöld, borg-
arstjóri, sveit-
arstjórnir, verkalýðsfélög eru óá-
byrg að gefa enn og aftur
væntingar um að ódýrs húsnæðis
sé að vænta fyrir þá efnaminni
ásamt að skrifa undir innantómar
viljayfirlýsingar.
Hvorki fasteignafélagið Bjarg
eða endurvakning verkamannabú-
staðakerfis getur orðið til þess að
ódýrara húsnæði fáist, sem ein-
hverju nemur, miðað við efnahags-
ástand. Undanfarin ár hafa stjórn-
völd ítrekað látið í veðri vaka að
hagstæðara fasteigna- og leigu-
verð sé innan seilingar fyrir þá
efnaminni, án þess að það gangi
eftir.
Þó byggingarreglugerðir hafi
verið rýmkaðar og dregið hafi ver-
ið úr kröfum til lækkunar á bygg-
ingarkostnaði hefur það litlu sem
engu skilað. Meðan eftirspurn og
framboð fasteigna ræður munu
byggingarverktakar sem og hús-
eigendur haga leigu- og söluverði
ásamt hagnaði í samræmi við
markaðsverð, að vísu með mismik-
illi ábyrgðarkennd.
Ný fasteignabyggingarfélög í
eigu verklýðsfélaga og annarra
stofnana geta takmarkað náð fast-
eignaverði niður í samræmi við
einkaframkvæmdir, þar sem meira
aðhalds og fyrirhyggju er gætt en
í opinbera kerfinu. Lækkun lóða-
verðs til þeirra efnaminni er af
hinu góða ásamt að ASÍ og BSRB
standa að uppbyggingu félags-
legrar búsetu. Engu að síður þarf
fleira að koma til en félagsleg fast-
eignafélög sem byggja án hagn-
aðarsjónarmiða. Um 30% af stofn-
framlagi ríkis og sveitarfélaga til
2000 leiguíbúða fyrir þá efna-
minnstu, næstu fimm ár, er lítið
annað en sýndarmennska miðað
við hversu vandinn er yfir-
gengilega mikill. Fjármagnskostn-
aður ásamt aðhaldi mun sem fyrr
vega þyngst í bygg-
ingarkostnaði.
Það er mikil ein-
feldni að halda að
húsnæði verði ódýrara
þó svo að verka-
mannabústaðakerfið
verði endurvakið eða
annað félagslegt kerfi.
Einhverjir verða að
borga mismuninn sem
af lækkuninni hlýst.
Vandséð er að bygg-
ingarfélagið Bjarg
geti byggt ódýrt hús-
næði, sem einhverju nemur, miðað
við þenslu og aukna spennu, sem
er fyrirsjáanleg við útspil rík-
isstjórnarinnar að hefja fram-
kvæmdir við nýjan spítala ásamt
óhæfuverki kjararáðs, sem mun
leiða til aukins launa- og bygging-
arkostnaðar.
Verkamannabústaðakerfið sem
og önnur félagsleg húsnæðisupp-
bygging var í góðu lagi þar til
verðtrygging var innleidd 1979,
eftir það hefur ekki þrifist eðlileg-
ur húsnæðismarkaður og allra síst
á landsbyggðinni. Verkamannabú-
staðakerfið var misnotað um allt
land og dýrasta húsnæði sem var
hægt að kaupa vegna óstjórnar, þó
svo að vextir væru lægri.
Trúverðugleiki stjórnvalda er
enginn að lofa ódýru húsnæði á
einu mesta þensluskeiði sem hefur
átt sér stað og á sama tíma skal
ráðist í stærstu framkvæmd Ís-
landssögunnar við byggingu á nýj-
um spítala, sem mun kosta tugum
prósenta meira vegna þenslu.
Framkvæmdin á eftir að reynast
þjóðinni dýrkeypt miðað við
hvernig er staðið að henni, og sem
fyrr munu stjórnvöld firra sig allri
ábyrgð.
Verðtrygging í núverandi mynd
er vart annað en rússnesk rúlletta
þeirra skuldsettustu og þeirra er
fara óvarlega, sem fyrr mun þeim
blæða. Lánsfé er of dýrt og heimili
og fyrirtæki geta ekki staðið undir
óraunhæfu vaxtastigi, sama hvað
fræðingar reikna. Tugþúsundir
heimila síðustu 35 ár hafa misst
allt sitt án þess að stjórnvöld hafi
brugðist við með vitrænum hætti.
Fasteignaverð sem skrúfast upp
um helming á örfáum árum ætti
að gefa fyllilega til kynna ótrausta
stjórnsýslu.
Græðgi og óstjórn sem þrífst
um allt samfélagið mun reynast
mörgum þungbært haldi fram sem
horfir. Bílaleigur landsins eru í
frjálsu falli vegna offjárfestingar
og hið sama stefnir í hótelgistingu
með gjaldþrotahrinu verði ekki
brugðist við.
Óumflýjanlegt er að þegar dreg-
ur úr framboði Airbnb-íbúða á
leigumarkaði með reglugerðum, á
næstu árum, mun draga ört úr
vöntun á almennum húsnæðis-
markaði og minnka spennu varð-
andi nýbyggingar, með tilheyrandi
afleiðingum. Gangi framangreint
ástand eftir mun atvinna enn frek-
ar dragast saman í byggingariðn-
aðinum, fasteignaverð mun síga og
bankasýsla stöðva útlán vegna lé-
legra veðbanda. Efnahagsþreng-
ingar munu snarhægja á atvinnu-
hjólinu og margfeldisáhrifin munu
ekki láta á sér standa og draga at-
vinnustarfsemi niður með einum
og öðrum hætti.
Aukin verðbólga og samdráttur í
gistingu ásamt lækkuðu gistigjaldi
mun einnig hægja á atvinnulífinu
og verða til þess að fasteignaverð
getur ekki annað en sigið, og
verða þess valdandi að þúsundir
manna munu missa alla trú á ís-
lenskri framtíð.
Óumflýjanlegar afleiðingar eru
að þeir skuldsettustu munu missa
heimili sín eða eiga lítið sem ekk-
ert í eigum sínum. Bankasýsla
mun sem fyrr leysa til sín fast-
eignir til að tryggja sína hags-
muni. Verðtrygging í núverandi
mynd verður að uppræta eftir
tæplega áratugaeignaupptöku tug-
þúsunda heimila og fyrirtækja.
Hvergi í siðmenntuðum ríkjum
hafa fasteigna- og fyrirtækja-
eigendur á Íslandi misst eignir
sínar í jafnmiklu mæli vegna verð-
bólgu, sem hefur fengið að þrífast
í 39 ár vegna gjaldmiðils sem er
ekki pappírsins virði.
Eftir Vilhelm
Jónsson »Mun eðlilegra væri
að aðstoða þá efna-
minni með að kaupa
eldra húsnæði sem er
ódýrara en nýtt. Með
þeim hætti mætti að-
stoða fleiri sem eru í
neyð.
Vilhelm Jónsson
Höfundur er fjárfestir.
Fasteignakaup þeirra
efnaminni eru eins og
rússnesk rúlletta
Samkvæmt grein
eða tilkynningu um
lokun Dyrhólaeyjar á
umræddu tímabili frá
kl. 19 á kvöldin til níu
á morgnana er þetta
gert til verndunar
fuglalífi fyrir ágangi
ferðamanna. Eftir ára-
tuga lokun Dyrhóla-
eyjar á þessu tímabili
og eftir að hafa næst-
um gert út af við allt fuglalíf á
eynni með þessum lokunum og frið-
unum hefur þessi stofnun ekkert
lært um atferli fugla eða manna.
Allir þeir fuglar sem stofnunin seg-
ist vera að vernda leitast við að
gera hreiður sín í skjóli manna og
mannvirkja og þarf enga fræðinga
til að sjá það. Því meiri umgangur
um varplönd, þeim mun meiri
vernd er það fyrir ágangi varg-
fugls, refs og minka, sem eru fljótir
að læra á hvaða tíma er öruggast
að ná sér í æti. Það er sorglegt að
ferðast um friðland
Hornstranda þar sem
öllu mófuglsvarpi hef-
ur verið útrýmt af ref-
um, sem núna eru
farnir að nýta sér
manngerð skjól og
kofa á svæðinu fyrir
greni sín, og ekki
heyrist fuglskvak en
grenjalyktin liggur í
loftinu eins og komið
sé inn í refabú. Ef ein-
hver löngun væri hjá
Umhverfisstofnun til
friðunar fuglalífs á Dyrhólaey ætti
hún að hafa eyna opna allan sólar-
hringinn og láta heldur einn eða
tvo eftirlitsmenn vakta hana um
nætur. Þar fyrir utan virðist það
vera árátta Umhverfisstofnunar að
standa ekki við loforð sín um opnun
á þeim svæðum sem stofnunin hef-
ur lokað. Nefni sem dæmi lokun á
vegi upp Skógaheiði að gosstöðv-
unum á Fimmvörðuhálsi (Magna og
Móða). Því var lofað að gera aðra
leið framhjá bæjarhlaðinu á Skóg-
um og þá yrði leiðin opnuð. Þetta
var árið 2010 og ennþá hefur leiðin
ekki verið opnuð. Þá var í vor lokað
vinsælli gönguleið að jarðhitasvæði
norðan Hveragerðis og átti aðeins
að vera lokuð í nokkra daga en er
ennþá lokuð. Þrátt fyrir að starfs-
fólk Umhverfisstofnunar sé orðið
fjölmennara en lögreglulið Suður-
lands virðist það ekki geta svo mik-
ið sem lagað eða gert gönguhæfan
einn smá göngustíg og þeirra eina
ráð eða ráðleysa er að loka loka
loka.
Sagan endalausa
Eftir Reyni
Ragnarsson »Umhverfisstofnun er
enn við sama hey-
garðshornið um lokun
Dyrhólaeyjar á tíma-
bilinu 8. maí til 25. júní
til verndunar fuglalífi á
eynni.
Reynir Ragnarsson
Höfundur er fyrrverandi lög-
reglumaður.
reynirr@simnet.is