Morgunblaðið - 01.06.2018, Blaðsíða 16

16 MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 1. JÚNÍ 2018
37. Báturinn þótti óvenjustuttur fyr-
ir aftan stýrishús og fannst mönnum
að töluvert vantaði á lengdina til að
hlutföllin teldust eðlileg.
Þegar skipið var nýkomið til Eski-
fjarðar flykktust bæjarbúar að til að
skoða það. Einn þeirra var Kalli Sím
(Karl Símonarson), skipasmiður og
lengi forstjóri Vélsmiðju Eski-
fjarðar. Að skoðun lokinni snýr hann
sér að fulltrúum útgerðarinnar,
grallaralegur á svip, og spyr:
„Segið mér, strákar; hvenær kem-
ur svo seinni parturinn?“

Haustið 1977 voru síldveiðar komnar
í gang eftir langt hlé frá síldarár-
unum seinni sem lauk 1968. Gunnar
SU 139 frá Reyðarfirði var græjaður
á hringnót að nýju eins og flestir
bátar sem þá stunduðu þorskanet.
Allt gamla dótið var dregið um borð
og farið á síld þegar vika var eftir af
veiðitímanum.
Flestir í áhöfninni höfðu aldrei
snert á nótaveiðum. Aðeins vélstjór-
inn, kokkurinn og Jónas skipstjóri
Jónsson sjálfur voru vanir síld-
arsjómenn. Svo mun hafa verið á
fleiri bátum að margir voru óvanir
hringnótinni.
Tekið var prufukast á firðinum áð-
ur en haldið var á miðin. Prufukastið
gekk hörmulega en samt var haldið
út.
Þegar Gunnar birtist meðal síld-
arskipanna við Hrollaugseyjar og
tekur sitt fyrsta kast kallar Jói
Steins á Haföldunni frá Eskifirði til
Jónasar. Þeir heilsast innilega og Jói
spyr:
„Þú ert náttúrlega með þaulvanan
mannskap eins og venjulega?“
„Nei, blessaður vertu, þetta eru
allt óvanir strákar,“ svarar Jónas
„ég bíð
bara eftir að þeir hengi sig í
þessu“.
Þrátt fyrir þessa örðugleika í byrj-
un náðist kvótinn á viku í tveimur
fullfermistúrum og enginn hengd-
ist.
Síldarbátarnir voru annað slagið
að lenda í undirmálssíld og slepptu
þá kastinu gjarnan niður ef lítið var í
og hlutfallið óhagstætt. Jónas var á
móti þessu og háfaði allt inn. Lét svo
álit sitt í ljós með þessum orðum:
„Ég veit ekki til þess að síldin
stækki þótt henni sé hossað.“

Þeir mágar, Óskar Matt á Leó VE
400 og Sveinbjörn Snæbjörnsson,
oftast kallaður Bjössi Snæ, voru
miklir mátar. Þeir fóru stundum á
skak á trillu sem Óskar átti. Í einum
slíkum túr vildi ekki betur til en svo
að Bjössi, sem var með falskar tenn-
ur, missti út úr sér efri tanngarðinn,
beint í sjóinn og sökk hann til botns.
Bölvaði hann þessu óhappi að sjálf-
sögðu í sand og ösku.
Óskar, sem einnig var með falsk-
ar, sá sér nú leik á borði að atast
svolítið í mági sínum. Hann tók út úr
sér efri tanngarðinn svo lítið bar á,
festi hann við færið hjá sér og
renndi færinu út. Dró það svo upp
eftir stutta stund og kallaði til
Bjössa:
„Nei, sérðu hvað er á hjá mér,
tennurnar þínar!“
Bjössi varð að sjálfsögðu glaður
við, þreif tanngarðinn og stakk hon-
um upp í sig. Japlaði í nokkra stund,
en tók síðan tennurnar út úr sér og
sagði með mikilli ólund:
„Andskotinn, þetta eru ekki mín-
ar tennur.“
Henti síðan tanngarðinum beint í
sjóinn – við litla gleði Óskars.

Hann var kallaður Varði og sótti
sjóinn frá Eskifirði um miðja síð-
ustu öld, þá ungur og hraustur, en
ekki margmáll og virtist stundum
ansi alvörugefinn, þótt undir niðri
væri takturinn léttari.
Eitt sinn, þegar Varði var í róðri
og veðrið í sínum versta ham, sat
hann ásamt skipsfélögum sínum
niðri í lúkar og sötraði kaffi úr krús.
Þá fer hann allt í einu að tala upp úr
eins manns hljóði og segir yfir alla
með nokkrum þunga í röddinni:
„Þetta fer ekki nema á einn veg.“
Félagar Varða tóku ekki undir
þetta en stuttu seinna dæsir hann
og segir á ný, enn alvarlegri en fyrr:
„Þetta fer ekki nema á einn veg.“
Nú hrukku félagar hans við. Var
hann kannski skyggn og sá hvaða
hörmungar biðu þeirra á næstu and-
artökum? Veðrið var vissulega
slæmt …
Þessar hugsanir þutu í gegnum
huga mannanna, sem sátu nú þög-
ulir sem gröfin og gott ef einhverjir
höfðu ekki lagt traust sitt á mátt
bænarinnar.
En Varði hélt áfram og ekki
minnkaði alvaran og þunginn í mál-
rómnum þegar hann sagði:
„Þetta fer ekki nema á einn veg.“
Einn úr áhöfninni, sem leið orðið
vítiskvalir í sálinni, mannaði sig nú
upp og spurði skjálfandi röddu:
„Nú, hvernig fer þetta?“
Þá leit Varði upp og sagði með
heimspekilegri ró:
„Það lægir.“

Bræðurnir Gísli og Sigurður voru
báðir lóðsar við Hafnarfjarðarhöfn á
fyrri hluta 20. aldar. Jafnframt
þessu voru þeir vitaverðir við höfn-
ina og var eitt af fyrirskipuðum
verkum þeirra að þrífa vitana. Í
þessu verki var líka innifalið að þrífa
glerin í ljóskerinu og þurfti að gera
það á sérstakan hátt samkvæmt fyr-
irmælum, nefnilega með vínanda. Til
þessa starfs fengu þeir ákveðinn
skammt af brennsluspritti og þegar
að verkinu kom höfðu þeir þann
háttinn á að súpa góðan slurk af
sprittinu og púa síðan á glerin og
fægja og pússa um leið. Með því að
anda á glerið og pússa, uppfylltu
þeir laganna boðskap að hreinsa
glerið með „vínanda“.

Gísli Bergs, útgerðarmaður í Nes-
kaupstað fyrir og um miðja síðustu
öld, var einn þeirra sem notuðu aldr-
ei númer þegar hann hringdi innan-
bæjar í gegnum símstöðina eins og
þá tíðkaðist. Hann þurfti auðvitað
stundum að hringja heim til sín og
sagði þá gjarnan við talsímastúlk-
una:
„Heyrðu, gæskan, viltu gefa mér
samband við sjálfan mig – heima hjá
mér.“

Gvendur Eyja var með gríðarlega
stórar og kraftalegar hendur, sann-
kallaða hramma. Einhverju sinni var
hann að koma með Herjólfi til Vest-
mannaeyja og sat á spjalli við kunn-
ingja sinn í borðsalnum. Þarna á
næsta borði sat karl einn úr Reykja-
vík og fylgdist grannt með þeim fé-
lögum. Þegar leið á ferðina færði
hann sig að borðinu til þeirra og
sagði við Gvend:
„Ég er búinn að vera að skoða á
þér hendurnar og held að ég hafi
aldrei fyrr séð jafnstórar hendur á
nokkrum manni. Fyrirgefðu að ég
spyr, en við hvað starfar maður með
svona stórar hendur?“
Gvendur hallaði undir flatt og
sagði síðan:
„Þér að segja, þá er ég úrsmiður.“

Jón Berg Halldórsson er vafalítið
mesti hrekkjalómur íslenska flotans
fyrr og síðar. Hann var dagmaður á
Voninni VE árið 1954, þá 19 ára
gamall. Hlutverk hans var meðal
annars að dytta að ýmsum hlutum í
vél. Einnig að tæma úr kamarföt-
unni. Var það lítt eftirsóknarvert,
eins og gefur að skilja. Það var bæði
óþrifalegt og síður en svo aðlaðandi
starf að bograst inn á kamarinn,
draga fötuna undan setunni, arka
með „gúmmelaðið“ út á dekk, kasta
því í sjálft Atlantshafið og koma svo
ílátinu aftur fyrir á sínum stað.
Setan var ekkert annað en planki
með gati á sem tók þegjandi á móti
brosandi rasskinnum skipverjanna –
sem létu svo úrganginn vaða í föt-
una. Lyktin á kamrinum var hræði-
leg, þarna loddi við óþrifnaður allt
um kring eftir margra ára notkun.
Það þarf mann með einstakt hug-
myndaflug til að gera sér … mat … í
orðsins fyllstu merkingu úr þessu
daunilla starfi. Og það kom bara
einn til greina: Jón Berg Hall-
dórsson.
Einn daginn, þegar Jón Berg var
að fá sér kaffi í lúkarnum, sá hann
fullan poka af kakódufti. Hann tók
kakópokann og hellti kakóinu í skál.
Svo hrærði hann það út með vatni og
útkoman varð þessi líka fína „ræpa“.
Svo læddist hann með skálina á
kamarinn og sletti kakóhræru yfir
alla setuna, svo varla sást í hana og
auðvitað lak eitthvað út af henni og
niður á gólf. Í þessu umhverfi – með
fötuna hálfa af mannaskít og lyktina
eftir því – var þetta ljúffenga kakó í
meira lagi ógeðslegt, enda engu lík-
ara en einhverjum hefði orðið brátt í
brók og ekki ráðið neitt við neitt.
Þegar Jón Berg var búinn að sulla
kakóinu á kamarsetuna fór hann nið-
ur í lúkar þar sem áhöfnin var sest
til borðs og beið eftir hádegismatn-
um. Þar hellti hann sér yfir strák-
ana, kallaði þá sóða og spurði hver
þeirra hefði eiginlega drullað yfir
kamarsetuna og raunar út um allt á
kamrinum. Enginn kannaðist við að
hafa gert það, en Jón Berg gaf sig
ekki og sagði að þeir yrðu þá bara að
þrífa þetta í sameiningu, því ekki
kæmi til mála að hann gerði það.
Við svo búið fór Jón Berg með
skipsfélaga sína aftur á skut bátsins,
reif upp hurðina á kamrinum og
sýndi þeim inn. Þar blasti vissulega
ófögur sjón við. Strákarnir litu hver
á annan og sóru af sér ófögnuðinn.
Þá gerðist það að Jón Berg
smeygði sér framhjá þeim og fór inn
á kamarinn, stakk þar putta í „kúk-
inn“ á setunni og tók upp væna
slettu. Hann sýndi hana félögum sín-
um, en stakk henni síðan upp í sig,
kjamsaði eilítið á gumsinu og sagði
svo:
„Þetta er algjörlega hreinn skít-
ur.“
Strákarnir kúguðust. Einhverjir
hlupu fram á dekk og ældu þar. Mat-
arlyst þeirra var lítil það sem eftir
lifði dagsins. Skiljanlega. Engin
þeirra hafði séð annað eins.

Oddur spekingur Helgason, ætt-
fræðigúrú og fyrrverandi sjómaður,
slær svo botninn í þetta:
Eitt sinn réði ég mig á Narfa RE
13 sem vanan netamann. Ekki var
hæfni mín á þessu sviði þó alveg í
takt við sannleikann – kannski ekki
svo ýkja langt frá honum samt – en
mig bráðvantaði vinnu og Óli Koll,
loftskeytamaður á skipinu, studdi
frásögn mína.
Svo gerðist það í fyrsta túrnum að
trollið kom upp rifið. Helgi skipstjóri
taldi sig heppinn að hafa svona van-
an netamann um borð, en einmitt
þegar til átti að taka kom á mig hik,
enda vissi ég ekkert hvernig ætti að
lagfæra þetta.
„Hvað er þetta, maður, vannstu
ekki á netaverkstæði?“ kallaði skip-
stjórinn þá reiðilega til mín.
„Jú,“ svaraði ég og það var alveg
sannleikanum samkvæmt.
„Hvað gerðirðu eiginlega þar?“
kallaði skipstjórinn á ný.
„Ég … ég var sendill.“
Morgunblaðið/Ómar
Galsi Yfirleitt er stutt í húmorinn hjá íslenskum sjómönnum og enginn hörgull á góðum sögum af litríku fólki. Mynd úr safni af hetjum hafsins.
Morgunblaðið/Brynjar Gauti
Uppátæki Sjómenn að störfum í Reykjavíkurhöfn. Þar vill ganga á ýmsu.