Jökull - 01.01.2004, Blaðsíða 65

Suðurlandsskjálftar 1896
skjálftanefnd 1896, en í skýrslu hennar fyrir það ár
(Mojsisovics 1897) er sagt að stefnt sé að uppbygg-
ingu nokkurra fyrstu mælistöðva þar í landi á árinu
1897. Í grein um merka jarðskjálftastöð í Göttingen
(Wiechert 1899) virðist mega ráða að hún hafi hafið
starfsemi 1898, og skv. efni á veraldarvefnum er svo
að sjá að stöðvar t.d. í Hamborg, Leipzig og Jena hafi
farið í gang á því ári eða síðar.
Jarðskjálftamælir (séð ofan á á neðri mynd). Þrír lá-
réttir pendúlar eru í málmkatlinum A (sjá efri mynd)
sem er e.t.v. um 1 m á breidd og stendur á þrífættri
plötu. Ljósgeislar frá lampanum L falla gegnum göt
á katlinum á spegil s á hverjum pendúl, og þaðan á
ljósmyndapappírs-tromluna d sem knúin er af úrverki
U. Teikning úr yfirlitsgrein A. Siebergs um skjálfta-
mælingar í 4. bindi tímaritsins Das Weltall, 1904.
– Schematic diagram of an early 20th century seis-
mometer (triple Ehlert-Rebeur horizontal pendulum)
with photographic recording.
Af tilviljun rakst ég síðan á þrjár klausur í hinu
þekkta vísinda-vikuriti Nature, þar sem lýst er truflun-
um á mælitækjum er skjálftarnir hér gætu hafa valdið.
Hvatinn að ritun þeirra virðist einkum hafa verið grein
um skjálftana eftir Jón Stefánsson rithöfund í Lundún-
um, í hefti því sem út kom 15. okt. 1896. Jón tekur
fram, að harðastir urðu kippirnir að kvöldi 26. ágúst,
morguninn eftir, og tvisvar aðfaranótt 6. september.
Fyrsta klausan sem birtist 5. nóv., er stutt og seg-
ir að truflanir hafi sést á segulsviðsmæli í rannsókna-
stöð við París þrívegis á 10 mínútna tímabili kvöldið
26. ágúst. Höfundur er Th. Moureaux (1896), sem
starfaði lengi við mælingar á jarðsegulsviðinu, þar
með kortlagningu misvísunar sviðsins í Frakklandi og
kringum Ísland. Í franska ritinu La Nature, bindi
24(II) 1896, bls. 330 er einnig nafnlaus klausa um
skjálftana á Íslandi, og þar sagt að Moureaux hafi tek-
ið eftir þessum truflunum hinn 29. ág. meðan hann
var á ferð í Rússlandi. Þetta er ekki fyllilega skýrt, en
hugsanlega hafa honum verið sendar filmur úr Parísar-
stöðinni þangað til að skoða.
Önnur klausa er strax á eftir hinni í Nature 5.
nóv. og er frá Th. Heath (1896) starfsmanni við Kon-
unglegu stjörnuathuganastöðina í Edinborg. Sú stöð
á sér jafnframt merka sögu í jarðskjálftarannsókn-
um. Heath segir frá ýmsum truflunum sem sést hafi
á pendúl-jarðskjálftamæli (bifilar pendulum) 25.–30.
ág. einkum um hádegi og kvöld þess 26. og morgun-
inn 27., sem og að morgni 6. sept. Geti þær tengst
atburðunum á Íslandi.
Þriðja klausan kom svo í Nature 15. apríl vorið
eftir, og er hluti smágreinar (Gerland 1897) um jarð-
skjálfta sem fundist hafi á nokkurra mánaða tímabili
með tækjum í skjálfta-stöð í Strassburg við landamæri
Þýskalands og Frakklands. Höfundurinn var fjöl-
hæfur vísindamaður sem m.a. stofnaði þekkt tímarit,
„Beiträge zur Geophysik“. Láréttur stangarpendúll í
stöð hans sýndi hreyfingar aðfaranótt 27. ág. og fram
yfir hádegi, og aftur 5.–6. og 12.–13. sept. Gerland
nefnir einnig smærri truflanir sem geti hafa stafað frá
skjálftum á Íslandi, eina átta daga í september.
Að síðustu hafði ég upp á viðamikilli skýrslu
nefndar (Symons o.fl. 1897) um jarðskjálftarannsókn-
ir, sem lögð var fram á árlegu þingi Vísindasambands
Bretlands og var J. Milne einn þeirra nefndarmanna.
Þar er upplýst, að mælingar hans á Wight-eyju hafi
hafist strax síðsumars 1895. Stöð Milnes nam Suð-
urlandsskjálftana 26. ágúst 1896 og er birt mynd í
JÖKULL No. 54, 2004 65