Jökull - 01.01.2004, Qupperneq 75

Data report
Jöklabreytingar 1930–1960, 1960–1990 og 2002–2003
Oddur Sigurðsson
Orkustofnun, Grensásvegi 9, 108 Reykjavík; osig@os.is
YFIRLIT — Veturinn 2002–2003 var mjög hlýr að því er kemur fram á vefsíðu Veðurstofu Íslands. Síðan
mælingar hófust snemma á 19. öld hafa aðeins tvisvar mælst hlýrri vetur. Þrátt fyrir að úrkomusamt hafi verið
um sunnanvert landið var óvenju snjólétt um land allt og hálendið sunnan jökla mátti heita alautt mestan hluta
vetrar. Þegar svo fer um hábjargræðistíma jöklanna er ekki að undra að þeir láti á sjá. Jöklamælingamenn
vitjuðu nú jökulsporða á 55 stöðum. Enn hopa flestir jöklar. Frá því eru fáar en athyglisverðar undantekningar
sem verður getið nánar hér að neðan. Á fimm stöðum gengu jöklar fram en einn sporður stóð í stað.
AFKOMUMÆLINGAR
Hér fylgja í töflu 1 afkomutölur hvers árs frá 1988
fyrir norðurhlið Hofsjökuls (Sátujökul) og austur-
(Þjórsárjökul) og suðvesturhliðina (Blágnípujökul) frá
1989 samkvæmt mælingum Orkustofnunar (Oddur
Sigurðsson, 1989, 1991 og 1993; Oddur Sigurðsson
og Ólafur Jens Sigurðsson 1998; Oddur Sigurðsson
og fl. í útgáfu).
Á Veðurstofu Íslands hefur verið sett saman nýtt
kort af yfirborði Hofsjökuls úr hæðarlíkani af neðri
hlutum jökulsins frá Ísgraf ehf. eftir loftmyndum
frá 1999, GPS-mælingum Tómasar Jóhannessonar af
efsta hluta jökulsins frá 2001 og fyllt þar á milli með
korti Raunvísindastofnunar (Helgi Björnsson, 1988).
Útlínur jökulsins voru dregnar eftir loftmyndunum frá
1999. Ísaskil hafa verið mörkuð á grundvelli þessa
nýja korts og þess gætt að ekki sé mikið misvægi
í hlutföllum milli ákomusvæðis og leysingarsvæðis
milli ísasviða. Hæðardreifing yfirborðsins var endur-
reiknuð. Þetta hafði í för með sér verulegar breyting-
ar á afkomutölum Blágnípujökuls eins og sjá má af
samanburði við töflur sem birst hafa í Jökli á undan-
förnum árum. Enn er talsverður munur á heildaraf-
komu mismunandi hliða á Hofsjökli (2,5 m meira en
á Sátujökli og 3,5 m meira en á Þjórsárjökli) á þeim
hálfum öðrum áratug sem mælingar hafa staðið þótt
sá munur hafi minnkað við endurreikningana. Hann
er þó ekki ósennilegur með öllu. Ef munurinn held-
ur áfram að aukast ár frá ári er það til marks um að
ekki hafi tekist sem skyldi að marka ísaskil og koma
réttum tölum á dreifingu flatarmáls með hæð. Einnig
gæti skýringin legið í að stengur, sem eru aðeins 5
á Blágnípujökli, hafi lent þannig í landinu að kerfis-
bundin skekkja hljótist af. Raunar er mismunurinn
ekki meiri en svo að hann rúmast innan skekkjumarka
sem verður að gera ráð fyrir í svona mælingum.
Neðst í töflunni fyrir hvern jökul er samantek-
ið fyrir öll árin meðalvetrarafkoma, meðalsumaraf-
koma, samanlögð ársafkoma og meðalhæð jafnvæg-
islínu. Þar kemur í ljós að mest snjóar á Þjórsárjökul.
Þar leysir líka mest og jafnvægislína er þar miklu neð-
ar á jöklinum en á hinum hliðunum.
Flatarmál Hofsjökuls hefur breyst stórlega undan-
farna öld. Varla er nógu mikið að marka gömul kort af
jöklinum til að þau gefi raunsatt flatarmál hans. Elsta
kort, sem er byggt á gögnum frá öllum jöklinum á
sama tíma, eru AMS kort Bandaríkjahers frá 1949 eft-
ir loftmyndum frá 1945 og 1946. Samkvæmt mæling-
um Skúla Víkingssonar á þeim var flatarmál Hofsjök-
uls 946 km2. Eflaust er það ofurlítið ofmetið þar sem
ólíklegt er að jaðar jökulsins hafi verið rétt greindur
hátt í landinu vegna snjóa. Á Landsat 5 gervihnattar-
mynd frá 1986 mældist flatarmál Hofsjökuls 911 km2
en á loftmyndunum frá 1999 var það 889 km2. Þar af
JÖKULL No. 54, 2004 75