Skírnir - 01.09.2001, Blaðsíða 96

360
STEINDÓR ERLINGSSON
SKÍRNIR
ýmsan hátt og lýsa sér í andliti, með limahreyfingum og öðru“.
Hann segir flesta hafa af eigin reynslu töluverða þekkingu á þessu
efni, „en færri munu þeir ver[a] hér á landi, sem nákvæmlega hafa
tekið eptir áhrifum þeim er geðshræringar hafa á menn og skepn-
ur og um leið hafa reynt að gera sér í hugarlund hvernig á þessu
stæði“. Eftir að hafa fjallað um hvernig ýmiss konar atferli og
hreyfingar hjá mönnum og dýrum geti komist í vana, segir Þor-
valdur líffræðinga
halda að þetta komi af því, að taugastrengirnir er hreyfa vöðvann verði
smátt og smátt svo að taugakrapturinn (rafmagnið?) geti betur og betur
hreyfzt eptir þeim og um leið verða frumagnir þær sem þar til heyra í
heilanum hreyfanlegri í vissa stefnu og þægari við vanann. Menn hafa opt
tekið eptir því að slíkir hæfileikar geta gengið í erfðir bæði hjá mönnum
og skepnum.19
Þorvaldur sló á svipaða strengi síðar á öldinni. Til er í handriti er-
indi um atferli og skilningarvit manna og dýra sem Þorvaldur hef-
ur að öllum líkindum haldið á kennaraárum sínum í Reykjavík,
1885-1895. Þar segir hann grundvöll allrar „þekkingar og vits“
vera reynsluna, án hennar séu allar hugsanir „tómar og einskis
virði". Þorvaldur gengur að því sem vísu að „meðfæddar hugm.
[séu] ekki til“; allar hugmyndir verði til við ytri áhrif náttúrunnar
á skilningarvitin, „álit nátt[úrufræðinga] og hugmyndir vorar um
alheiminn [eru] því komnar undir þeim áhrifum sem við fáum
gegnum skilningarv." Þorvaldur bendir frekar á þetta atriði í lok
fyrirlestrarins, en þar hefur hann eftir þýska heimspekingnum
Immanuel Kant (1724-1804) að náttúran sé hulin blæjum „sem
gerir hana sýnil. og áþreifanlega fyrir oss“. Við getum hins vegar
aldrei komist inn fyrir blæjurnar þrjár; rúm, tíma og orsakalög-
málið. „Hvernig sem við hugzum okkur hlut og þó við tökum alla
eiginlegleika frá honum er eigi hægt að verða laus við rúmhug-
myndina.“ Þorvaldur er einnig á þeirri skoðun að tíminn eigi sér
ekkert upphaf, því allt „upphaf verður að hugzast einhvern tíma
og þá verðr tímaákvörðunin á undan“. Hið sama eigi einnig við
um orsakir, „því orsök er óhugsanleg nema hún sé verkun annarr-
19 Lbs 2101 4to.