Skírnir - 01.09.2001, Page 307

SKÍRNIR
PERSÓNUR OG LEIKENDUR
571
inu; sálgreinandinn og sjúklingurinn tala saman og sá fyrrnefndi hvetur
þann síðarnefnda til að láta allt flakka sem honum kemur í hug varðandi
umræðuefnið hverju sinni.16 Til umræðu voru gjarnan draumar sjúklings-
ins en einnig allar þær hugdettur og hugrenningar sem vöknuðu hjá hon-
um í samræðunum. Freud komst að því að í frjálsum hugrenningatengsl-
um opnaðist leið að dulvitundinni sem ella hefði verið lokuð.
Nú er ekki um það að ræða í leikritinu Einhver í dyrunum að Kolbrún
fari í slíka sálgreiningu en það er engu að síður í hugrenningatengslum sem
leið opnast að dulvitund hennar og að því sálræna áfalli sem þar er geymt.
Og það er einmitt vegna hugrenningatengsla við hina bældu minningu sem
hún fær „blakkát“ (svo notað sé orðalag hennar sjálfrar) og getur ekki með
nokkru móti munað textann sinn. I texta hennar er persónan nefnilega að
lýsa aðstæðum sem minna á hið bælda áfall (eða „trauma") Kolbrúnar og
hugrenningatengslin kalla minninguna fram. Þegar þessu tvennu slær
saman (þ.e. hinni bældu minningu og textanum) bregst líkaminn við með
„blakkáti", gleymsku og þögn. Það er ekki fyrr en minningin nær í gegn
- sem er afar erfitt fyrir Kolbrúnu og veldur henni öðru tímabundnu
áfalli - að hún kemst á bataveg.
Sigurður Pálsson fer afar skemmtilega leið að því að tengja saman
hið bælda sálræna áfall og hliðstæðuna sem kallar minninguna fram. Það
gerir hann smám saman í gegnum allt verkið með því að læða inn orð-
um og orðasamböndum sem vísa til fóstureyðingarinnar og síðan sér-
staklega með því að láta aðra persónu leikritsins, hjúkrunarkonuna Vig-
dísi, og sögu hennar endurspegla það sem gerðist þegar sefasýki Kol-
brúnar brýst fram (þ.e. með títtnefndu „blakkáti"). Eins og áður er
komið fram eru undarlegar hliðstæður á milli síðustu kvikmyndarinnar
sem Kolbrún lék í og reynslu Vigdísar. Kolbrún lék hjúkrunarkonu sem
starfaði á stríðsátakasvæði rétt eins og Vigdís gerði þegar hún fékk
taugaáfall. Taugaáfallið er bundið sérstökum atburði sem Vigdís lýsir á
eftirfarandi hátt:
Það var stór fallegur brunnur í miðju þorpinu og þegar við kom-
um þangað voru þau í hring ... stóðu í hring kringum brunninn á að-
altorginu og þetta op niðrí vatnið var miðpunkturinn sem allt lífið var
bróderað kringum og hinir sem óðu um myrðandi hinir ... haturs-
fylkingin, sem kom af stað þessu borgarastríði, það er ekki rétt að
the Complete Psychological Works of Sigmund Freud. James Strachey (ed.).
Volume II. London: The Hogarth Press and the Institute of Psycho-Analysis
1955. Fjallað er um þessa aðferð í inngangi Símons Jóh. Ágústssonar að Um
sálgreiningu. Reykjavík: Hið íslenzka bókmenntafélag 1976.
16 Anna O., sjúklingur Breuers kallaði þessa aðferð „the talking-cure“ (eitt sjúk-
dómseinkenni hennar var að hún gat aðeins tjáð sig á ensku) eins og greint er í
sjúkrasögu hennar sem birtist í ofannefndu riti Freuds og Breuers.