Skírnir - 01.09.2011, Side 10

240
PÁLLSKÚLASON
SKÍRNIR
Margoft hefur verið bent á að rökvísi efnahagslífsins hafi á síðari
hluta 20. aldar náð að drottna yfir stjórnmálasviðinu og siðferðileg-
um og andlegum gildum sem mestu skipta í mannlegu lífi. Lagt hafi
verið alltof mikið upp úr viðskiptalegum gildum — svonefnd
„markaðshyggja" hafi orðið æ meira áberandi í opinberri umræðu.2
Boðskap þessarar blekkjandi hugmyndafræði má draga saman í
þrjár setningar sem hljómað hafa stanslaust í vestrænum fjölmiðlum
síðustu áratugi: (1) Mikilvægast af öllu er að græða peninga; (2)
einkafyrirtæki eru alltaf betur rekin en starfsemi á vegum hins op-
inbera; (3) samkeppni er ávallt af hinu góða. Er þá ekki sjálfsagt að
líta á öll mannleg samskipti sem viðskipti?
Innihaldi þessara setninga trúir að sjálfsögðu ekki nokkur heil-
vita maður, því að þær fela í sér alhæfingar sem brjóta í bága við
heilbrigða skynsemi. Sú staðreynd að þessi taumlausa markaðs-
hyggja varð engu að síður ríkjandi í þjóðfélögum heimsins sýnir að
menntakerfi okkar hafa ekki búið í haginn fyrir þann skilning og
þá kunnáttu sem fólk þarfnast til að byggja upp samfélagskerfi sem
styðja við gott mannlíf.
Ókleift er að gera þessu efni viðunandi skil í stuttri grein og því
verður ýmsum spurningum ósvarað sem og gagnrýni sem auðvelt er
að sjá fyrir. Einni gagnrýni vil ég þó svara strax. Menntaríkið sem
ég sé fyrir mér á ekki vera og er ekki hugsað sem ríki svonefndra
„menntamanna“. Löng skólaganga er engin trygging fyrir menntun.
Menntun má ekki leggja að jöfnu við fræðslu. Ómenntaðir en lang-
skólagengnir sérfræðingar eiga vafalaust stóran þátt í óförum sam-
félaga okkar að undanförnu. Eiginleg menntun felur í sér ræktun
þeirra hæfileika sem gera okkur kleift að þroskast sem skynjandi,
hugsandi og skapandi verur og verða þar með meira manneskjur,
ekki meiri menn.3
2 Sjá grein mína „Menning og markaðshyggja“ (Páll Skúlason 2008).
3 Um þann skilning á menntun sem hér er lagður til grundvallar bendi ég á rit
Guðmundar Finnbogasonar Lýdmenntun frá 1903. Sjá einnig greinar mínar
„Viðhorf til menntunar" iPœlingum (Páll Skúlason 1987: 299-308) og „Menntun
og stjórnmál“ í sama riti (Páll Skúlason 1987: 325-345). Um greinarmun mennt-
unar og fræðslu, sjá einkum bls. 399-342.