Skírnir - 01.09.2011, Qupperneq 11

SKÍRNIR HVERNIG Á AÐ TAKAST Á VIÐ KREPPUNA? 241
Það breytir ekki því að skólar — frá leikskóla til háskóla —
gegna lykilhlutverki í viðleitni okkar til að menntast og öðlast þá
þekkingu sem við þurfum til að takast á við lífsverkefni okkar.4 Eg
mun því í lok greinarinnar huga sérstaklega að þeim verkefnum sem
háskólar hljóta að leggja áherslu á í eiginlegu menntaríki.
I. Gagnrýni og nálgun Mörthu Nusshaum
Áður en við víkjum að kreppunni á Islandi skulum við skoða hvaða
augum bandaríski heimspekingurinn Martha Nussbaum lítur
kreppuna sem hún telur ógna mannkyni. I nýlegri bók sinni Not
for Profit. Why Democracy Needs the Humanities heldur hún því
eindregið fram að samhliða þeirri efnahagslegu heimskreppu sem
nú gengur yfir sé önnur kreppa „sem menn taki almennt ekki eftir
og er, eins og krabbamein, kreppa sem er líkleg til þess þegar til
lengri tíma er litið að reynast miklu skaðlegri fyrir lýðræðislegt
sjálfræði, en það er heimskreppa menntunar“.5 Heimskreppu þessa
má rekja til þess að þjóðir heims hafa einbeitt sér að því að byggja
upp menntakerfi sem gerir fólki kleift að fá vinnu og hampa efna-
hagslegum gildum samfélagsins, en vanrækja þá menntun sem þarf
til að gera fólk fært um að taka þátt í lýðræðissamfélagi. Sú þjálfun
sem snýst eingöngu um færni sem er líkleg til að gera fólki kleift að
fá launaða vinnu mun aldrei styrkja þá félagslega og persónulega
hæfileika sem eru nauðsynlegir til að takast á við mörg verkefni sem
fólk og þjóðir standa frammi fyrir í dag. Eða eins og Nussbaum
segir: „I ásælni sinn í hagnað vanrækja þjóðirnar og menntakerfi
þeirra af skeytingarleysi þá færni sem er nauðsynleg til þess að
viðhalda lýðræðinu. Ef þessi tilhneiging heldur áfram verður
bráðum svo komið að þjóðir heims framleiða heilu kynslóðirnar af
gagnlegum vélmennum í stað fullþroskaðra borgara sem geta
4 Vilhjálmur Árnason (1997:28-38) fjallar þetta sama efni í greininni „Um gagnsemi
menntunar og frelsið sem af henni hlýst“,
5 Nussbaum 2010: 2: „... that goes largely unnoticed, like a cancer; a crisis that is
likely to be, in the long run, far more damaging to the future of democratic self-
government: a world-wide crisis in education.“