Skírnir - 01.09.2011, Síða 33

SKÍRNIR VARÐ ÞJÓÐÞINGIÐ AÐ ÞJÓFÞINGI? 263
ýmsum íslenskum ráðamönnum með forseta Islands í broddi fylk-
ingar lagði Bandaríkjastjórn fram beiðni um þrjár varanlegar her-
stöðvar í landinu. Ríkisstjórn og Alþingi vísuðu þessari málaleitan
einarðlega á bug: Islensk þjóð myndi aldrei samþykkja her á ís-
lensku landi. Eftir mikið samningaþóf féll Bandaríkjastjórn frá
kröfum sínum en samið var um afnot hennar af Keflavíkurflugvelli
um takmarkaðan tíma. Á Alþingi kom fram tillaga um að Keflavíkur-
samningurinn yrði borinn undir þjóðaratkvæði. Sú tillaga var felld;
24 þingmenn voru með en 27 á móti (Alþingistíðindi 1946 B: d. 264).
Þar með var í reynd snúið aftur til stjórnarfarsins fyrir kosningu
ríkisstjóra Islands 1941, þingstjórnarskipulagsins. Alþingi og ríkis-
stjórn skyldu ráða öllum málum til lykta án þess að leitað væri álits
þjóðarinnar í almennum atkvæðagreiðslum.
Ekki verður með sanngirni fullyrt að lýðræði fáist ekki þrifist
nema með virkum fullveldisrétti fólksins á milli kosninga. Þjóðar-
atkvæðagreiðslur einar og sér segja ekki mikla sögu af lýðræðis-
málum. Þannig stangast tímabundið framsal valds til kjörinna
fulltrúa á þingi eða í sveitastjórnum ekki endilega á við grundvall-
arregluna um fullveldi fólksins. Þvert á móti verður að viðurkenna
að þingstjórnarkenningin um lýðræði er í senn heilsteypt og jafnvel
farsæl tilraun til að sætta andstæður beins lýðræðis og fulltrúa-
lýðræðis. Almennur kosningaréttur og valdið til að kjósa valdsmenn
milliliðalaust var hvort tveggja sótt í smiðju beina lýðræðisins.
Áherslan á hæfni og þekkingu kjörinna fulltrúa er talin náskyld
hefðbundnum kröfum um skynsemi og hagkvæmni í opinberri
stjórnsýslu á tímum hins einvalda konungs.
Einnig skal telja þingstjórnarkenningu til tekna að forsvarsmenn
hennar horfa ekki fram hjá þversögnum hugmynda sinna: Hvernig
í ósköpunum getur samfélag talist vera samfélag lýðræðis þar sem
alla daga — nema á kjördeginum einum saman — er skýr skipting
á milli þeirra fáu sem ráða og hinna mörgu sem engu ráða um lög og
reglur eigin samfélags? Hvernig getur lýðræði og valddreifing
dafnað þar sem ein stofnun, þjóðþingið, fer með miðstýringarvald
í þjóðfélaginu á milli kosninga? Kenningin um hina ábyrgu flokka
viðurkennir þessar mótsagnir en fullyrðir að þær sé hægt að leysa
með eftirfarandi hætti: Mögulegt er að gera fulltrúalýðræði að lifandi