Skírnir - 01.09.2011, Blaðsíða 41

SKÍRNIR
VARÐ ÞJÓÐÞINGIÐ AÐ ÞJ ÓFÞINGI ?
271
í ljósi mikilvægis sjávarafurða í þjóðarbúskap og útflutningi var
„Svarta skýrslan" beinlínis dauðadómur yfir lífvænlegri búsetu á
landinu væri ekkert að gert. Stjórnvöld brugðust við þegar í stað og
frá árinu 1977 var veiðum innan landhelgi Islands stjórnað sam-
kvæmt svonefndu skrapdagakerfi. Þetta var í fyrsta sinn sem ís-
lendingar reyndu með lögum að stjórna sókn í auðlindir hafsins:
Meginstjórntæki laganna var heimild ráðherra til að banna skipum að veiða
þorsk í tiltekinn fjölda daga á hverri vertíð. Þessir banndagar hétu öðru
nafni skrapdagar sem kerfið dró nafn sitt af. Orðið skrap er sótt úr sjó-
mannamáli og merkir verðminni fisktegundir en þorsk, það er að segja þær
tegundir sem skipin urðu að láta sér nægja að veiða á „skrapdögum". Þá
mátti hlutfall þorsks í afla ekki fara yfir 15 af hundraði. Ráðherra gat þó
einnig bannað allar veiðar á ákveðnum tímabilum. (Dagur B. Eggertsson
1999: 276)
Einnig voru settar takmarkanir á innflutningi nýrra fiskiskipa til að
minnka stærð fiskveiðiflotans. Fiskiskip voru tekin af lista yfir
vörur þar sem ekki þurfti innflutningsleyfi. Eftir það komu ekki ný
veiðiskip til landsins nema með leyfi viðskiptaráðherra að fenginni
umsögn sjávarútvegsráðherra. Eftir það dró heldur úr endurnýjun
skipastólsins ef miðað var við stærð skipanna. Afkastagetan skiptir
þó meira máli en fjöldi skipa eða brúttórúmlestir. Þrátt fyrir stefnu
stjórnvalda tókst mönnum iðulega að stækka skip sín eða breyta
þeim þannig að afköstin jukust. Flest nýju skipanna tóku þeim eldri
fram. Þá voru þess einnig dæmi að útgerðarmenn færu í kringum
reglur með því að gera breytingar á skipum sínum (Dagur B. Eggerts-
son 1999: 281).
Skrapdagakerfið og takmarkanir áttu að draga úr sóknarþunga,
minnka kostnað við veiðarnar en auka hagkvæmni og arðsemi.
Þegar það tókst ekki greip sjávarútvegsráðherra, Steingrímur Her-
mannsson, til þess ráðs að takmarka með reglugerð þorskveiðar við
420.000 tonn á árinu 1981. Var þar fylgt ráðleggingum Hafrann-
sóknarstofnunar. Veiðin varð öllu meiri eða 450.000 tonn. Engu að
síður ríkti mikil bjartsýni á að þorskstofninn þyldi raunverulega ár-
lega veiði upp á það aflamagn, og ráðherra ákvað 450.000 tonna
þorskkvóta fyrir árið 1982. Það ár dundu ósköpin yfir. Loðnan
hvarf af miðunum og ekki tókst að veiða nema 350 þúsund lestir af