Skírnir - 01.09.2011, Page 78

308
GUÐMUNDUR J. GUÐMUNDSSON
SKÍRNIR
hljóta að vera talin goðorð Þórðar því þegar Þorvarður krefst valda
í Eyjafirði vísar hann til þess að Steinvör hafi skipað honum héraðið.
Það er skemmst frá því að segja að þegar hér var komið sögu hafði
Þorgils skarði náð Eyjafirði undir sig og hafnar hann beiðni Þor-
varðar, segist hafa konungsskipan í héraðið og jáyrði bænda. Varð
Þorvarður undan að láta og hélt heim til Grundar en þar hafði hann
sest að eftir að hann kom norður (Sturlunga saga II 1946: 216).
Ekki virðist gerð nein athugasemd við heimildir Þorvarðar á
höfuðbólinu Grund og þá væntanlega ekki heldur heimildir hans á
öðrum eigum Þórðar, þar með töldum goðorðum. Vandi Þorvarðar
er, eins og áður sagði, að þau eru hætt að skipta máli í valdabarátt-
unni, heldur er það stuðningur bænda sem vegur þyngst í glímunni
um það hver hefur héraðsvöld. Að manni læðist einnig sá grunur
að konungsbréf þau sem Þorgils hampaði hefðu haft ámóta mikið að
segja í valdabaráttunni og heimildir Þorvarðar á goðorðum hér-
aðsins ef ekki hefði komið til fulltingi bænda.
Grundvöllur hérabsríkjanna
Þegar hér er komið sögu er rétt að snúa sér að seinni hluta verk-
efnisins sem lagt var upp með og huga að því hvers vegna héraðsríkin
náðu aldrei að þroskast í að verða smákonungdæmi eins og urðu til
víða annars staðar í Evrópu á miðöldum.
Flestir geta verið sammála um að íslensku héraðsríkin höfðu til
að bera ákveðna þætti sem einkenna fullburða ríki. Þau voru sæmi-
lega afmörkuð landfræðilega og þau lutu forystu höfðingja sem
nutu trausts sinna héraðsmanna. Hins vegar skorti þau tilfinnan-
lega tvennt annað sem ríkjum er nauðsynlegt. Annars vegar form-
legt stjórnskipulag og hins vegar fjárhagsgrundvöll. Það er því ekki
hægt að kalla þau ríki í þeirri merkingu sem lögð er í orðið í dag og
varla þótt aðeins sé miðað við miðaldir.20
20 Axel Kristinsson (1991: 174) kýs að kalla héraðsríkin hálfríki vegna þess að þau
séu „yfirleitt fremur óstöðug og mynda ekki nægilega sjálfstæðar einingar hvert
um sig til að geta kallast eiginleg ríki“. Ef við berum íslensku héraðsríkin saman
við norsku smákonungdæmin, þá höfðu þau norsku það fram yfir þau íslensku
að norsku smákonungarnir höfðu formlega stöðu í ríki sínu og ákveðna tekju-
stofna, það sem í konungasögum eru kallaðar veislur.