Skírnir - 01.09.2011, Page 81

SKÍRNIR
AÐ HALDA FORMANN MEÐ KOSTNAÐI
311
345).22 Höfðingjarnir höfðu því af litlu að státa nema ættgöfgi sinni,
því hlutverki sem þeir gegndu enn á Alþingi og síðan ef til vill vin-
áttu konungs og stöðu innan norsku hirðarinnar. Að öðru leyti
virðist þeim ekki enn hafa tekist að hasla sér nýjan félagslegan vett-
vang innanlands.
Seint á síðustu öld skiptust þeir Gunnar Karlsson og Helgi Þor-
láksson á skoðunum um það sem gert hefur verið að umtalsefni hér
að framan, samskipti höfðingja og stórbænda og stöðu þessara hópa
hvors gagnvart öðrum. Ekki verður farið nánar út í þá sálma hér,
aðeins gengið út frá því að til að fara með goðorð hafi ætíð þurft
rúm fjárráð. I Þorgils sögu og Hafliða segir frá Ingimundi presti á
Reykhólum en hann lét goðorð sitt í hendur Þorgilsi Oddasyni.
Ekki er beinlínis sagt hvers vegna hann gerði það en þess er getið að
honum hafi haldist illa á fé (5'turlunga saga I 1946: 13).
Ganga má út frá því að því fjölmennara sem goðorðið var því
dýrara hafi verið að reka það og sama hafi að sjálfsögðu átt við um
héraðsríkin eftir að þau komu til sögunnar, því stærra ríki því meiri
kostnaður. Goðorðsmenn og stórhöfðingjar sem stóðu í stórræðum
hafa síðan þurft mun meira ráðstöfunarfé en þeir sem friðsamari
voru. Þetta sést hvað best á sumum af þeim höfðingjum sem sátu
Vatnsfjörð og áttu í illdeilum við aðra höfðingja. Þeim dugðu alls
ekki eignir sínar og fé Vatnsfjarðarkirkju til að halda flokkum sínum
uppi heldur urðu þeir einnig að grípa til rána og gripdeilda (Sturl-
unga saga 1 1946: 342, 365).23 Reyndar virðast tekjur Vatnsfjarðar-
kirkju einkum hafa byggst á ýmiss konar hlunnindum og reka, svo
sem hvalreka, þannig að stór hluti af innkomu staðarins á hverjum
tíma hlýtur að hafa verið harla óviss og byggst á því hvað rak á
fjörur (íslenzkt fornbréfasafn II 1893: 619-620).24
22 Helgi Þorláksson (1982: 79) er ósammála Gunnari um að höfðingjar hafi beinlínis
verið félitlir en viðurkennir að suma þeirra kunni að hafa skort lausafé.
23 Þetta á einkum við um þá Þorvaldssyni og svo Órækju Snorrason eftir fall þeirra.
Þorvaldur Vatnsfirðingur lét að vísu ræna og rupla en það virðist frekar hafa verið
þáttur í hernaði hans gegn andstæðingum sínum heldur en beinlínis til að afla
fanga.
24 Þegar kom fram á 14. öld hafði þeim kvöðum verið komið á að allir bændur milli
ísafjarðarár og Kleifa í Seyðisfirði skyldu annaðhvort að gefa Vatnsfjarðarkirkju