Skírnir - 01.09.2011, Side 82

312
GUÐMUNDUR J. GUÐMUNDSSON
SKÍRNIR
Staða hinna héraðshöfðingjanna var einnig misjöfn. Veldi Odda-
verja stóð traustum fótum því að þeir gátu nýtt sér hinar miklu
tekjur Oddakirkju auk annarra kirkna sem þeir höfðu heimildir á,
og svipað virðist uppi á teningnum hjá Haukdælum en þeir réðu
einnig yfir auðugum stöðum. Hins vegar er erfiðara að átta sig á
persónulegum eignum höfðingja af þessum ættum. Við höfum hins
vegar allgóðar heimildir um persónulegar eignir Snorra Sturlusonar
sem voru gríðarmiklar.25 Eins og fram hefur komið var Sighvatur
bróðir hans líka auðugur en Kolbeinn ungi virðist ekki hafa staðið
eins vel að vígi fjárhagslega. Árið 1234 kastaðist í kekki milli þeirra
Kolbeins og Sighvats og héldu hvorir tveggja úti liðsafnaði. Tekið
er fram að menn Kolbeins hafi orðið að halda sér uppi sjálfir en Sig-
hvatur hafi einn borið kostnað af sínum mönnum (Sturlunga saga
I 1946: 370-371).
Fjárhagsleg undirstaða íslensku héraðsríkjanna eru því annars-
vegar kirkjueignir þær sem viðkomandi höfðingjar höfðu heimildir
á og svo persónulegar eignir þeirra sjálfra. Þegar í harðbakkann sló
urðu svo þeir höfðingjar sem minnstu höfðu úr að spila að grípa til
rána og gripdeilda til að halda flokkum sínum uppi. Héraðsríkin
höfðu sem sé enga sjálfstæða tekjustofna og það hlaut að standa
þróun þeirra fyrir þrifum.
Hér kann þó að finnast ein undantekning á, það er ríki Ásbirn-
inga. Fram kom hér að framan að þegar Kolbeinn ungi gerðist
höfðingi þeirra hafi héraðsmenn skotið saman í bú handa honum.
Svipað er uppi á teningnum þegar Þorgils skarði verður höfðingi í
Skagafirði 1255. I umræðum um þetta mál sagði Broddi Þorleifs-
son sem var einn helsti talsmaður og foringi bænda að „Skag-
firðingar hafi jafnan haldið formann með kostnaði“ (Sturlunga saga
II 1946:196). Þessi orð Brodda benda til þess að það hafi ekki verið
bara í undantekningartilfellum sem skagfirskir bændur styrktu
höfðingja sína fjárhagslega heldur hafi það verið regla frekar en hitt,
lamb eða alalamb fyrir hana (Islenzkt fornbréfasafn III 1896: 211). Hvort þessar
kvaðir voru komnar til sögunnar á 13. öld er ekki vitað.
25 I Goðamenningu gerir Gunnar Karlsson (2004: 327) tilraun til að meta eignir
nokkurra höfðingja. Hann telur að ráðstöfunarfé Snorra hafi verið um 2100
hundraða út frá þeim upplýsingum sem fyrir liggja.