Skírnir - 01.09.2011, Page 85

SKÍRNIR
AÐ HALDA FORMANN MEÐ KOSTNAÐI
315
Það var þó síður en svo að valdastofnanir þjóðveldisins væru
dauðar úr öllum æðum því að á því tímabili sem hér er til umfjöll-
unar voru lögtekin mikilvæg nýmæli svo sem þau að Guðslög væru
æðri landslögum. Þetta löggjafarstarf sýnir að goðorðsmenn, eða
menn í umboði þeirra, hafa haldið áfram að sinna skyldum sínum á
Alþingi, sett lög og tilnefnt menn í dóma. Segja má að kreppan hafi
kristallast í því að tengslin milli eignarhalds á goðorðum, sem gáfu
hið formlega vald á Alþingi, og valda innan héraðs hafi verið tekin
að trosna. Það sést best á því að heimildir á öllum goðorðum í Eyja-
firði dugðu Þorvarði Þórarinssyni ekki til að ná þar héraðsvöldum.
I þeim efnum réð stuðningur bænda úrslitum.
Það stóðu því mörg spjót á héraðshöfðingjunum. Þar ber fyrst
að nefna að völd þeirra í héraðsríkjunum áttu sér enga stoð í lögum
og slíkt gat ýtt undir geðþóttastjórn sem til lengdar hefði orðið
óþolandi fyrir íbúa svæðisins. Höfðingjarnir virðast einnig hafa vera
hættir að gegna þeim félagslegu hlutverkum í héraði sem goðorðs-
menn höfðu áður sinnt svo sem að halda uppi lögum og reglu og
setja niður deilur. Líklega hafa stórbændurnir verið búnir að taka
þetta hlutverk að sér og var það án efa ein af ástæðum þess að þeir
töldu sig geta boðið höfðingjum birginn. Ekki bætti úr skák að
valdabrölt höfðingjanna var uppspretta sífelldra illdeilna, vígferla
og átaka. Höfðingjastéttin var því búin að tapa mikilvægum félags-
legum hlutverkum í sínu nærumhverfi og hafði enn ekki náð að
hasla sér völl á öðrum sviðum þótt vissulega hafi ýmislegt verið í
mótun hvað það varðaði, svo sem veisluhöld fyrir bændur og gjafa-
skipti við stuðningsmenn. Þegar hér var komið sögu höfðu höfðingj-
arnir því fátt fram að færa sér til ágætis nema ættgöfgi og stöðu
innan norsku hirðarinnar. Til að bæta gráu ofan á svart var fjár-
hagsgrundvöllur höfðingjastéttarinnar ótraustur og engar líkur til að
almennt samkomulag næðist um að bæta úr því, en þokkalega
traustir tekjustofnar eru grundvöllur þess að hægt sé að byggja upp
einhvers konar ríkisvald. Völd höfðingjanna byggðust að verulegu
leyti á yfirráðum þeirra yfir kirkjueignum sem óvíst var hversu lengi
þeir héldu.
Það má því segja að þegar hér var komið sögu hafi það verið
sameiginlegir hagsmunir valdastéttanna á Islandi, héraðshöfðingj-